min, yaxud min əvəzinə milyon deyir. Mütərcim buna tam əminsə,
hiss etdirmədən düzgün rəqəmi deyir.
Natiq səhv danışır, mütərcim bunu eşidir, lakin tam əmin
deyil ki, o doğru, yaxud səhv danışır. Fərz edək, natiq deyir:
Yanğın təhlükələri artdığı üçün bizə təsirsiz, məsələn, hidrogen
kimi təsirsiz qaz axtarmaq lazımdır. Ancaq mütərcim bilir ki,
hidrogen elə qaz deyil. Kontekstdən çıxış edərək mütərcim belə
nəticə çıxanr: bu heliumduv, ancaq buna özü də yüz faiz əmin
deyil. Buna görə də, natiqi olduğu kimi tərcümə edir və dərhal
əlavə edir: natiq belə deyir, ancaq məncə bu qaz heli- wmdur.
Əgər mütərcim öz fikrində yanıhbsa, yəni həmin qaz nə hidrogen,
nə də heliumdursa, yenə də mütərcim günahkar sayılmır, çünki
natiq özü elə bir fərziyyə irəli sürüb ki, tam inanılası deyil.
Natiq nəyisə səhv deyir və bunun yanlışlığına şübhə yoxdur.
Ancaq mütərcim də doğru variantı bilmir. Onda mütərcim
əvvəlkində olduğu hərəkəti edir, ancaq əlavə edir ki, bunu natiq
belə deyir.
Belə hal da ola bilər ki, təşkilati dövrdə hər hansı bir
nümayəndə konfransda öz ana dilində də danışa bilməz, (çünki
nümayəndələr onun dilini bilmir), həmin şəxs konfransdakı əsas
dili də yaxşı bilmir, səhvlər edir. Belə halda mütərcim onun
fikrini səliqə ilə aydın şəkildə dinləyicilərə çatdınr. Burada
151
mütərcimin bunu natiq deyir deməsinə lüzum yoxdur, ancaq çox
istəyirsə, sonda əlavə edə bilər ki, natiq xarici dildə danışdığı
üçün ola bilsin fikirlərini o qədər də düzgün ifadə edə bilmədi.
Ümumiyyətlə, natiqin səhv etməsi, söylədiyi fikrin şübhə
doğurması kimi məsələlərdə çox ehtiyatlı olmaq və bundan
minimum istifadə edilməsi məsləhətdir. Əgər mütərcim bu cür
əlavələri ilə ümumi fikrə tez-tez müdaxilə edərsə, bu dinləyiciləri
qıcıqlandırar, mənfi reaksiyaya səbəb olar. Əgər natiq deyirsə ki,
mən indi bu məsələ ilə bağlı dörd fikrə toxunacağam, lakin
danışanda dörd yox, üç fikri açıqlayır. Belə halda mütərcim nə
etməlidir? Təcrübəli mütərcim bu cür hallarla tez-tez
rastlaşdığından dörd əvəzinə bir neçə ifadəsini işlədir, onda
natiqin nəyi demədiyi dinlə)dciləri maraqlandırmır.
Natiq Öz çıxışının ortasında bir lətifə ijoke) danışır.
Məlumdur ki, lətifələr yarandıqlan dildə daha effektli olur.
Bunlann əksəriyyəti sözoyununa əsaslandığından (məsələn, she
looks down, and looks up, and does not know where to look, but
looks all the prettier; mən deyirəm kəmdən həmə, sən deyirsən
dəmdən dəmə) tərcümə zamanı təsirini itirir, çox vaxt bu cür
lətifələr, ümumiyyətlə, tərcümə olunmur. Bəzən bir dilin oxucusu
üçün gülməli olan lətifə аул birisi üçün gülməli olmur. Belə halda
mütərcim lətifə haqqında heç nə demir. Ancaq lətifə gülməli isə,
hamı gülürsə, onda mütərcimin şərhinə ehtiyac yoxdur. Yaxud
mütərcim lətifəni tərcümə edərkən belə qənaətə gəlir ki, o,
kiminsə xətrinə dəyə bilər, onda tərcümədə müəyyən izah verir və
deyir: o qədər də ciddi qəbul etməyin, yaxud zarafat edirəm.
Lətifə tərcüməedilənsə, mütərcim bunu edir, dinləyicilərin
reaksiyasına nail olmağa, natiq ilə artıq məsafəyə yol verməməyə
çalışır, çünki dinləyicinin reaksiyası dərhal bilinməlidir.
Lətifə tərcüməolunmazsa (məsələn, sözoyunundakı kimi),
onda mütərcim özündən ona oxşar bir şey uydurur ki, yumora nail
olsun. Əgər bu da mümkün deyilsə, onda mütərcim natiqin
152
bir tərcüməolunmaz lətifə söyləyicilərin nəzərinə çatdınr və vaxt
varsa həmin lətifənin məzmununu izah edir.
Bədii ədəbiyyata eyhamlara {allusions), (məsələn, Şekspir
Dostları ilə paylaş: |