Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

Müalicə
Akneləri müalicə etmək üçün yerli və sistem terapiya tətbiq olunur.
Yerli müalicə
Tək yerli müalicə yüngül və ya orta ağırlıq dərcəsinə malik qeyri-iltihabi akne, çapıq-
lar əmələ gəlməyən yüngül iltihabi aknelər zamanı aparılmalıdır, həmçinin orta və ya 
ağır dərəcəli aknelərin peroral terapiyasına əlavə vasitə kimi tətbiq edilir. Yerli sızanaq 
əleyhinə terapiya vulqar aknelərin müxtəlif patogenetik amillərə təsirinə əsaslanmışdır. 
Buraya aiddir: yerli retinoidlər (izotretinoin, tretinoin, adapalen, tazaroten), azelain tur-
şusu, benzoilperoksid, yerli antibiotiklər və bəzi digər maddələr (salisil turşusu, sink və 
yerli esterogenlər). 
Yerli retinoidlər arasında standart preparatlardan olan tretinoin (trans-retinoy tur-
şusu, A vitaminin turşusu) və izotretinoin (13-sis-retinoy turşusu) aiddir. Kremlər, gel-
lər və məhlullar istifadə olunur. Retinoidlər lipogenezin və dəri piyinin sekresiyasının

---

346
universal ingibitorları sayılırlar və piy vəzisinin girişində korneositlərin adheziyasını 
tormozlayır, epidermositlərin proliferasiyasını gücləndirir, keratinləşmə proseslərini 
normallaşdırır, iltihab reaksiyasını azaldırlar. Ən çox məlum olan preparatlar: tretinoin 
(0,01%; 0,1%); ayrol (krem, məhlul, islatmalar); izotretinoin (0,05% izotreks-gel); atre-
derm (0,05%; 0,1%); lokasid (0,05%, 0,1%); retin-A (0,1%); klinesfar – 0,025 %-li tre-
tinoin və 4%-li eritromitsinin kombinasiyası. Tretinoinin tətbiqindən ilk 8-14 gün sonra, 
xüsusilə gel və ya məhlul şəklində, komedonların və pustulaların əmələ gəlməsinin güc-
llənməsi ilə birgə kəskinləşməsi baş verir. Retinoidlər yerli şəkildə sutkada 1 dəfə və 
ya 2-3 ay ərzində günaşırı tətbiq olunurlar. Rusiyada 1%-li retinoy məlhəmi buraxılır 
– preparat 13-sis-retinoy turşusundan ibarət olub yüksək biodəyərə malikdir.
0,1%-li gel formasında yeni 4-cü nəsil topik retinoid - adapalen (naftalin turşusunun 
derivatı) hazırlanmışdır ki, iltihabəleyhinə retinoidəoxşar təsirə malikdir. Adapalen epi-
dermisin hüceyrə nüvələrinin spesifik reseptorlarını (retin turşusunun α və γ –reseptor-
ları) seçici birləşdirməklə təsir edirlər və follikulun buynuzlaşmasının normallaşmasına 
səbəb olurlar. Retinoy turşusunun γ-reseptorlarının aktivləşməsi hüceyrə proliferasiya-
sına nisbətən keratinositlərin diferensiasiyasına daha çox təsir edir ki, bu da α-reseptor-
larla tənzimlənir. Birinci nəsil retinoidlərdən fərqli olaraq adapalen plazmada retinoid 
reseptorları ilə birləşmir və dəriyə daha az qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Adapalen in vit-
ro şəraitində müxtəlif iltihab modellərini tormozlayır, həmçinin öz strukturu sayəsində 
havanın oksigeninə davamlıdır və çox güman ki, UB-şüalanmaya qarşı da rezistentdir. 
Retinoidləri iltihabi aknenin papulo-pustulyoz formasında benzoilperoksidlə aparı-
lan yerli terapiya ilə bir kombinasiyada sistem antibakterial müalicədən və ya izotreti-
noinin daxilə qəbulundan əvvəl işlətmək olar.
Azelain turşusu (20%-li krem; skinoren) - bu, antikomedogen xüsusiyyətlərə malik 
yerli istifadə üçün tətbiq olunan preparatdır, keratinfilament-aqqreqasiya edən protein-
lərin əmələ gəlməsi zamanı keratinləşməyə qoşulur. Preparatın müalicəvi effekti sızanaq 
xəstəliyinin əsas patogenetik həlqələrinə təsir etməsi ilə bağlıdır: tük follikulunun diva-
rının hiperkeratinaziyası, piy vəzilərində mikroorqanizmlərin güclü çoxalması və orada 
iltihab prosesinin inkişaf etməsi. Hüceyrə zülallarının biosintezini tormozlamaq qabiliy-
yətinə malik olmaqla azelain turşusu mülayim sitostatik effekt göstərir, bu da tük folli-
kulunun divarında keratinləşmə proseslərinin normallaşması ilə təzahür edir, həmçinin 
həm dərinin səthində, həm də piy vəzilərində antimikrob (ilk növbədə Propionbacterium 
acne) təsir göstərir. Toksikoloji baxımdan azelain turşusu zərərsizdir. Bu preparatı həm 
gənc şəxslər, həm də qadınlar hamiləlik dövründə istifadə edə bilərlər. Yerli olaraq ilk 
növbədə preparatın tətbiqindən sonrakı ilk dəqiqələrdə yüngül giziltilər, göynəmə və 
qaşınma müşahidə oluna bilər. Kontakt allergiyaları və ya fotodinamik reaksiyaları az 
müşahidə oluna bilər.
Keratolitiklər, məsələn salisil turşusu follikulyar hiperkeratoza cüzi təsir edir. Akne 
zamanı onlar müxtəlif formalarda, əsasən məhlullar şəklində (0,5%-dən 5%-ə qədər) tət-
biq olunur. Akne zamanı işlədilən benzoilperoksid antimikroblu təsirə malikdir, o, akne-
nin papulyoz-pustulyoz formasında yerli istifadə üçün gel, losyon, kremlər və məhlullar
şəklində buraxılır. Onların konsentrasiyası 2%-dən 10%-ə qədər, bəzi hallarda 20%-ə 
çatır. Azelain turşusu, həmçinin benzoilperoksid antimikrob effektə malikdir və xüsusilə 
P.acnes və Staphylococcus aureus–a təsir göstərir. Hər iki preparat rezistentliyə səbəb 

---

347
olmur, yəni nə in vivo, nə də in vitro şəraitində törədicinin fenotipik dəyişiklikləri baş 
vermir. Ona görə də, onlar uzunmüddətli antimikrob terapiya zamanı xüsusilə faydalı-
dırlar.