Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

1)  əgər tullantıların (qalıqların) sonrakı istifadəsi mümkün deyilsə, yəni onlar basdırılıbsa 
(batırılıb, yandırılıb);  
2) tullantıların gömrük dəyəri cüzidirsə (məsələn, 20 ABŞ dollarından azdırsa). 
Hər iki halda bəyanetmə tullantılar barədə məlumatın ərizədə və məhvetmə aktında qeyd edilməsi yolu 
ilə həyata keçirilir.  
 
7.4.9. Dövlətin xeyrinə maldan imtina rejimi  
 
Gömrük Məcəlləsinə görə,  maldan imtina- gömrük rüsumları, vergilər alınmadan, həmçinin 
iqtisadi siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən şəxsin maldan imtina etməsindən ibarət gömrük rejimidir.  
Dövlətin xeyrinə maldan imtina edilməsinə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən 
edilən qaydada, Azərbaycan Respublikası gömrük orqanının icazəsi ilə yol verilir.  
Gömrük Məcəlləsinə görə bu rejimdə malların sahibi gömrük rüsum və vergiləri ödəmədən, iqtisadi 
siyasət tədbirləri tətbiq edilmədən mallardan dövlətin xeyrinə imtina edir.  
Malından dövlətin xeyrinə imtina edən  şəxs malları öz vəsaiti hesabına gömrük orqanı  tərəfindən 
müəyyən edilmiş yerə çatdırmalıdır.  
Malın mülkiyyətçisinin dəyişilməsi faktını  təsdiq edən sənəd təhvilverilmə aktıdır. Bu sənəd ciddi 
maliyyə-hesabat sənədidir və deklarantın xahişi ilə iki nüsxədə tərtib edilir. Bir nüsxə gömrük orqanında, digəri 
isə maldan dövlətin xeyrinə imtina edən şəxsdə qalır.  
Aktda aşağıdakı məlumatlar əks etdirilməlidir:  
1) sənədin tərtib edilmə tarixi;  
2) malı təhvil verən təşkilatın, müəssisənin adı;  
3) malı qəbul edən gömrük orqanının adı;  
4) təhvil verilən malların adı, fərdi əlamətləri və miqdar xarakteristikaları.  
Akt təhvil verən və qəbul edən tərəflərin imza və möhürləri ilə təsdiq edilir. Gömrük orqanı adından aktı 
maddi-məsul vəzifə tutan şəxs imzalamalıdır.  
Bu rejimdə malların gömrük rəsmiləşdirilməsi yeri, malların yerləşdiyi regionda fəaliyyət göstərən 
gömrük orqanının yeridir. Qanunvericiliyə görə, dövlətin xeyrinə imtina rejimində gömrük yığımı tutulmur.  
 
 

71 
 
Mövzu 8.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi  
 
8.1. Əsas prinsipləri və xarici ticarət əməliyyatlarının rəsmiləşdirilməsi qaydaları.  
Gömrük Məcəlləsinin 17-ci maddəsinin 16-cı  bəndinə görə,  gömrük rəsmiləşdirilməsi - bu 
Məcəllənin müddəalarına və  tələblərinə uyğun olaraq malların və  nəqliyyat vasitələrinin müəyyən 
gömrük rejimi altında yerləşdirilməsi ardıcıllığı və bu rejimin fəaliyyətinin başa çatmasıdır.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi, həmçinin, mal və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycanın gömrük sərhədindən 
keçirilməsinə gömrük nəzarətinin təmin edilməsi və belə keçirilməyə dövlət tənzimləmə vasitələrinin tətbiq 
edilməsi məqsədi ilə gömrük orqanının vəzifəli  şəxsləri tərəfindən aparılan  əməliyyatların məcmusu kimi də 
anlaşıla bilər.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi qaydaları  həm Gömrük Məcəlləsinin müddəaları, həm də Azərbaycan 
Respublikası qanunvericiliyinin digər aktları ilə müəyyən edilə bilər. Qanunvericilik dedikdə  təkcə qanunlar 
deyil, həm də Azərbaycan Respublikasının icra hakimiyyəti orqanlarının, ilk növbədə Dövlət Gömrük 
Komitəsinin qanun qüvvəli aktları nəzərdə tutulur.  
Məsələn,  “Azərbaycan Respublikasının gömrük buraxılış  məntəqələrindən istehsalat və ya 
kommersiya fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmayan malların keçirilməsi qaydaları üzrə təlimat”. 
Gömrük rəsmiləşdirilməsinin hüquqi tənzimlənməsi qanunvericilik aktları ilə yanaşı beynəlxalq 
konvensiyalarla nəzərdə tutulmuş normalarla da həyata keçirilə bilər. BYD kitabçaları  tətbiq edilməklə 
Beynəlxalq yük daşımaları konvensiyası avtonəqliyyat vasitələri və konteynerlərlə daşınan yüklərin gömrük 
rəsmiləşdirilməsinin qayda və  şərtlərini tənzimləməklə ümumilikdə  qəbul edilmiş normalar kimi mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir.  
Gömrük Məcəlləsinə görə gömrük rəsmiləşdirilməsi, bu iş üçün gömrük orqanının fəaliyyət göstərdiyi 
mal göndərən və ya müəssisənin, yaxud onun struktur bölməsinin yerləşdiyi ərazidə, xüsusi müəyyən edilmiş 
yerlərdə həyata keçirilir. Gömrük rəsmiləşdirilməsi gömrük orqanının müəyyən edilmiş iş vaxtı ərzində həyata 
keçirilməlidir. Gömrük orqanlarının iş rejimi DGK ilə razılaşdırılmalıdır. Bununla belə, Gömrük Məcəlləsi 
gömrük rəsmiləşdirilməsinin digər yerlərdə  və gömrük orqanının iş vaxtından kənar vaxtlarda da həyata 
keçirilməsini mümkün sayır. Bunun üçün maraqlı  şəxs gömrük rəsmiləşdirilməsini aparan gömrük orqanının 
razılığını almalıdır və bu halda meydana çıxan bütün xərclər maraqlı şəxs tərəfindən ödənilir. Başqa yerlərdə və 
iş vaxtından kənar vaxtda da aparılan gömrük rəsmiləşdirilməsi əməliyyatları üçün ikiqat haqq alınır.  
Dövlət Gömrük Komitəsi ayrı-ayrı kateqoriyalı malların və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük 
rəsmiləşdirilməsinin aparılmasını müəyyən gömrük orqanlarına həvalə edə bilər. Məsələn, DGK-nın 20 fevral 
1998-ci il tarixli 002 saylı  əmri ilə idxal edilən aksizli malların mərkəzləşdirilmiş qaydada gömrük 
rəsmiləşdirilməsini təşkil etmək, aksiz markalarının tətbiqinə nəzarəti gücləndirmək məqsədi ilə fəaliyyət zonası 
bütövlükdə Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisi olan yeni struktur vahidi - Aksiz gömrük postu 
yaradılmışdır.  
Xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıları  tərəfindən idxal olunan və gömrük ərazisindən keçirilən etil 
(yeyinti) spirtinin, alkohollu içkilərin və tütün məmulatlarının gömrük rəsmiləşdirilməsini bu post həyata 
keçirir.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsinin yerinin və vaxtının müəyyən edilməsi bir sıra faktorlardan asılıdır:  
1) keçirilən malın xarakter və xassələri (məsələn, aksizli malların gömrük rəsmiləşdirilməsinin 
xüsusiyyətləri və s);  
2) malların daşındığı nəqliyyat növü (gəmi, qatar (vaqon), avtomobil);  
3) keçirilən malların rəsmiləşdirildiyi gömrük rejimləri;  
4) keçirilən malların mənşə ölkəsi;  
5) malların göndəricisinin, yaxud alıcısının yerləşdiyi yer.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi yerləri müvafiq gömrük rejimləri üzrə hazırlanan təlimatlarla da müəyyən 
edilə bilər. 
Mal və nəqliyyat vasitələrini gömrük sərhədindən keçirən şəxslər, daşıyıcı, anbar sahibi, eləcə də mal və 
nəqliyyat vasitələrinə münasibətdə  səlahiyyətlərə malik digər  şəxslər gömrük rəsmiləşdirilməsi yerinə daxil 
olmaq hüququna malikdirlər. Gömrük orqanı onların iştirakını tələb etdikdə bu hüquq vəzifəyə çevrilir, belə ki, 
bu mərhələdə adı  çəkilən  şəxslər gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı bu orqanın vəzifəli  şəxslərinə kömək 
etməlidirlər. Belə kömək dedikdə Gömrük Məcəlləsinin 132-ci maddəsində göstərilən  əməliyyatlar, prob və 
nümunələrin götürülməsi nəzərdə tutulur.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi Azərbaycan dilində aparılır. Bununla belə Gömrük Məcəlləsinin 
müddəalarına  əsasən Dövlət Gömrük Komitəsinin icazəsi ilə  rəsmiləşdirməni aparan gömrük orqanına bu 
orqanın vəzifəli şəxslərinin bildiyi xarici dildə tərtib edilmiş sənədlər təqdim oluna bilər.  

72 
 
Bir dövlətin ərazisində verilmiş və hüquqi qüvvəsi olan sənədlər digər dövlətin ərazisində, beynəlxalq 
müqavilə  və sazişlərdə başqa hal nəzərdə tutulmamışsa, yalnız müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edildikdən 
(şəhadətləndirildikdən) sonra istifadə oluna bilər. Məsələn Mülki, ailə-cinayət işləri üzrə hüquqi münasibətlər və 
hüquqi yardım barədə 22 yanvar 1993-cü ildə qəbul edilmiş Beynəlxalq Konvensiyaya görə, bu konvensiyanın 
üzvü olan ölkələrin birinin ərazisində sənədlər ona verilmiş səlahiyyətlər daxilində və müəyyən edilmiş formada 
xüsusi səlahiyyətli orqan və ya təşkilat tərəfindən hazırlanmış, yaxud şəhadətləndirilmişsə (təsdiq edilmişsə), 
digər ölkənin  ərazsində  təsdiq edilməsi, yaxud şəhadətləndirilməsi (leqallaşdırılması) tələb olunmur. Belə 
sənədlərə təkcə notarius təsdiqi yetərli olur.  
Təcrübədə xarici sənədlərin  şəhadətləndirilməsinin daha çox iki üsulundan istifadə edilir: konsul 
leqallaşdırılması, apostil qoyulması.  
Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən və  baytarlıq, fitosanitar, ekoloji və digər 
dövlət nəzarəti növlərinə  cəlb edilməsi lazım olan mal və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi, 
yalnız belə keçirilməyə  səlahiyyətli dövlət orqanları  tərəfindən verilmiş icazənin gömrük orqanlarına təqdim 
edilməsindən sonra həyata keçirilə və bitirilə bilər.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsinin və gömrük nəzarətinin təşkili Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik 
aktlarına uyğun olmalıdır.  
“Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi Qaydaları” Azərbaycan 
Respublikası prezidenti H.Ə.Əliyevin 24 iyun 1997-ci il tarixli 609 saylı  Fərmanı ilə  təsdiq olunmuş, 30 
mart 1998-ci il tarixli 691 saylı Fərmanla onun bəzi müddəaları dəqiqləşdirilmişdir.  
İxrac-idxal  əməliyyatlarının bu Qaydalarda nəzərdə tutulmayan digər formaları bütün rezidentlər 
tərəfindən sərbəst surətdə həyata keçirilir.  
Gömrük qanunvericiliyində  nəzərdə ttulmuş hallar istisna olunmaqla, gömrük rəsmiləşdirilməsi 
tamamlanmamış mal və  nəqliyyat vasitələrindən istifadə edilməsi və onların üzərində  sərəncam verilməsi 
qadağan edilir.  
Gömrük Məcəlləsinə görə, gömrük orqanlarının icazəsi ilə belə mallar və nəqliyyat vasitələri ilə gömrük 
rəsmiləşdirilməsi üçün zəruri olan yük əməliyyatları və başqa əməliyyatlar aparıla bilər.  
Bu qadağanın yerinə yetirilməsi üçün gömrük rəsmiləşdirilməsi mərhələsində, bir qayda olaraq, 
yüklərin daşınması bağlı nəqliyyat vasitələrindən istifadə edilməklə həyata keçirilir. Ağırçəkili, irihəcmli mallar, 
həmçinin qum, çınqıl və s. açıq nəqliyyat vasitələrində (məsələn, dəmiryol platformalarında daşına bilər). 
Bu halda belə malların dəyişdirilməsinə yol verməmək üçün gömrük orqanları bütün tədbirləri 
görməlidirlər (yol-nəqliyyat sənədlərində müfəssəl məlumat olmalıdır, mallara tanınma nişanları  və digər 
eyniləşdirilmə vasitələri vurulmalıdır).  
Barəsində gömrük rəsmiləşdirilməsi tamamlanmamış mal və nəqliyyat vasitələrindən istifadə olunması 
və onlar üzərində  sərəncam verilməsi üzrə  şərtlər müəyyən edilməsi və  məhdudiyyətlər qoyulması hüququ 
Dövlət Gömrük Komitəsinə məxsusdur.  
Azərbaycanın gömrük sərhədindən keçirilən malların ayrı-ayrı kateqoriyalarının gömrük 
rəsmiləşdirilməsi sadələşdirilmiş formada və prioritet qaydada aparıla bilər. Belə mal kateqoriyalarına təbii 
fəlakətlərin, qəzaların, bədbəxt hadisələrin nəticələrinin ləğv edilməsi üçün tərtib olunan mallar, canlı heyvanlar, 
tez xarab olan mallar, radioaktiv maddələr, kütləvi informasiya məqsədləri üçün məlumatlar, Azərbaycan 
Respublikasının ali qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının ünvanlarına göndərilən və digər 
bu qəbildən olan mallar aid edilir.  
Sadələşdirilmiş gömrük rəsmiləşdirilməsi qaydalarının tətbiqinin hal və  şərtlərini Dövlət Gömrük 
Komitəsi müəyyən edir.  
Bu cür gömrük rəsmiləşdirilməsinin xüsusiyyətlərini açıqlamağa çalışaq.  
Belə malların rəsmiləşdirilməsinin prioritetliyi gömrük orqanlarına təqdim edildikdən sonra həmin 
malların birinci növbədə rəsmiləşdirilməsi deməkdir.  
Sadələşdirilmiş qayda – müşayiət, nəqliyyat və digər sənədlərin - (əgər bu sənədlərdə daşıyıcının, mal 
göndərən və alan şəxslərin barəsində  və  həmçinin malların özünün adı, mənşəyi, miqdarı  və  dəyəri barədə 
məlumatlar varsa), gömrük orqanlarına təqdim edilməsi ilə malların bəyan edilməsinə yol verir.  
Əgər gömrük orqanlarında malların başqa adla, saxta sənədlərlə keçirilməsini, təqdim edilən sənədlərin 
lazım olan məlumatları əks etdirmədiyini güman etməyə kifayət qədər əsas varsa, onlar deklarantdan çatışmayan 
məlumatları  əks etdirən  əlavə  sənədlər tələb edə bilərlər (bəzi hallarda qoyulan tələbləri özündə  əks etdirən 
sərbəst formada yazılmış ərizə də kifayət edə bilər). 
Sadələşdirilmiş qayda deklaranta xeyli vaxta qənaət etməyə imkan verir.  
Mallar və nəqliyyat vasitələri ilə gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün zəruri olan yük əməliyyatları və başqa 
əməliyyatlar dedikdə malların daşınması, çəkilməsi və ya miqdarının digər üsulla təyini, malların yüklənməsi, 
boşaldılması, başqa nəqliyyat vahidinə keçirilməsi, zədələnmiş qablamaların düzəldilməsi, taranın açılması, 

73 
 
qablaşdırılması, gömrük rəsmiləşdirilməsi tələb olunan mal və nəqliyyat vasitələrinin yenidən qablaşdırılması, 
mal və nəqliyyat vasitələrinin ola biləcəyi bina, iri həcmli qab və digər yerlərin açılması və s. nəzərdə tutulur. 
Gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün yük və digər  əməliyyatların aparılması, yalnız gömrük orqanının 
müvafiq tələbi olduqda məcburi hesab edilir.  
Əgər bu mal və nəqliyyat vasitələri barəsində gömrük rəsmiləşdirilməsi tamamlanmamışsa, yük və digər 
əməliyyatlar, yalnız gömrük orqanının icazəsi ilə aparıla bilər.  
Belə əməliyyatlar gömrük orqanları üçün heç bir əlavə xərcə səbəb olmamalıdır.  
Prob və nümunələr onların tədqiqatı (ekspertizası) üçün götürülür. Prob və nümunələrin götürülməsi 
gömrük orqanları  tərəfindən, yaxud onların icazəsi ilə mallara münasibətdə  səlahiyyətə malik şəxslər, bu 
şəxslərin nümayəndələri və digər dövlət orqanları (məsələn, ekoloji, baytarlıq nəzarəti orqanları) tərəfindən 
nəzarətin həyata keçirilməsi məqsədilə tətbiq edilir.  
Gömrük Məcəlləsində probların götürülməsi prinsipi müəyyən edilir. Onlar tədqiqata imkan verən 
minimal miqdarlarda götürülür. Prob (nümunə) bütün malın (partiyanın) təcəssümü hesab edilir, buna görə də 
laboratoriya təcrübəsi üçün onun elə minimal hissəsi götürülməlidir ki, malın gömrük sərhədini keçdiyi halında 
bütün keyfiyyət xarakteristikasını müəyyən etmək mümkün olsun. Təhlil nəticəsində nümunə götürüldüyü malın 
tərkibi və xassələri barədə laboratoriya tədqiqatlarının dəqiqliyi hüdudlarında fikir söyləmək mümkündür. 
Problar aşağıdakı kimi təsnifatlandırılır: 
1) Birdəfəlik (nöqtəvi) prob dedikdə bir qəbul (analiz) üçün götürülən prob nəzərdə tutulur. Bu 
cür problar malın bir bağlısında, rezervuarın, yaxud nəqliyyat vasitəsinin verilmiş  səviyyəsində malın 
keyfiyyətini xarakterizə edir;  
2) Birləşdirilmiş (orta) prob bir neçə nöqtəvi probun səylə qarışdırılması nəticəsində tərtib edilir. 
Nöqtəvi problar uyğun qaydada və uyğun mütənasibliklə seçilməlidir;  
3) Yoxlama (arbitraj) probu birləşdirilmiş probun analiz üçün istifadə olunan hissəsidir və 
arbitraj sınaqları tələb olunduqda istifadə etmək üçün qorunub saxlanılır.  
Probların götürülməsi üç mərhələdə aparılır:  
1) mal partiyasına ümumi baxış;  
2) nöqtəvi probların və ya nümunə götürüləcək hissələrin seçilməsi;  
3) orta probun tərtib edilməsi.  
Əgər prob və nümunələr gömrük orqanları tərəfindən götürülürsə, mal barəsində səlahiyyətli şəxslər və 
onların nümayəndələrinin bu əməliyyatlarda iştirak etmək hüququ var. Sonuncular problar götürülərkən gömrük 
orqanlarına kömək etməlidirlər (məsələn, yük əməliyyatlarını öz hesablarına aparmalıdırlar). 
Əgər prob və nümunələrin götürülməsinə mal barəsində  səlahiyyətləri olan şəxslər və onların 
nümayəndələri təşəbbüs göstərirsə, bu zaman gömrük orqanlarının səlahiyyətli  şəxsləri iştirak etməlidirlər. 
Gömrük  əməkdaşları, həmçinin digər dövlət nəzarət orqanlarının səlahiyyətli  şəxsləri tərəfindən prob və 
nümunələrin götürülməsi prosesində  iştirak etməlidirlər. Bu halda aparılmış  tədqiqatların nəticələri barədə 
gömrük orqanlarına məlumat verilməlidir.  
Aşağıdakı hallarda mallar barədə  səlahiyyətli  şəxslərin və onların nümayəndələrinin iştirakı olmadan 
gömrük orqanları tərəfindən prob və nümunələrin götürülməsinə yol verilir:  
1) mallar gömrük orqanlarına təqdim olunduqdan sonra 10 gün müddətində bu şəxslər gəlib 
çıxmadıqda;  
2) təxirə salınması mümkün olmayan hallarda.  
Belə hallarda probların götürülməsi zamanı  tədqiqatın nəticələrində maraqlı olmayan şəxslər iştirak 
etməlidirlər.  
Mallar barədə səlahiyyəti olan şəxslər və onların nümayəndələrinin onların malından götürülmüş prob 
və nümunələrin tədqiqatının nəticələri ilə tanış olmaq hüququ var.  
Götürülmüş prob və nümunələr gömrük ekspertizasına daxil olur. Bu əməliyyat altında xüsusi 
biliklərdən istifadə edilməsi ilə gömrük nəzarətinin, gömrük rəsmiləşdirilməsinin icraatı zamanı meydana çıxan 
məsələlərin həll edilmə prosedurası başa düşülür.  
Gömrük ekspertizası ilkin qərar qəbul edilmə prosesində və digər gömrük məqsədləri ilə aparıla bilər. 
Bu zaman bütün hallar üçün müəyyən olunan prob və nümunə götürmə proseduralarından istifadə olunur. Digər 
dövlət nəzarət orqanları, habelə mallar barədə  səlahiyyəti olan şəxslər və onların nümayəndələri tərəfindən 
mallardan prob və nümunələr götürülərkən Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının vəzifəli  şəxsləri 
iştirak edirlər. Göstərilən  şəxslər və onların nümayəndələri, Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının 
vəzifəli şəxsləri tərəfindən mallardan prob və nümunələr götürülərkən onlara kömək etməlidirlər.  
Mallar barədə  səlahiyyəti olan şəxslər və onların nümayəndələrinin iştirakı olmadan mallar təqdim 
edildiyi vaxtdan 10 gün keçəndən sonra göstərilən  şəxslər gəlmədikdə və təxirəsalınmaz hallarda Azərbaycan 
Respublikası gömrük orqanları tərəfindən mallardan prob və nümunələr götürülə bilər.  

74 
 
Bu cür prob və nümunənin götürülməsində onların tədqiqinin nəticəsində marağı olmayanlar iştirak 
edirlər. Mallar barədə  səlahiyyəti olan şəxslər və onların nümayəndələri, götürülmüş prob və nümunələr üzrə 
aparılmış  tədqiqatın nəticələri ilə tanış olmaq hüququna malikdirlər. Digər dövlət nəzarət orqanları tərəfindən 
götürülmüş prob və nümunələrin tədqiqinin nəticələri haqqında Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarına 
məlumat verilir.  
Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları mallardan prob və nümunələrin götürülməsi ilə  əlaqədar 
şəxs tərəfindən çəkilən xərcləri ödəmir. 
Prob və nümunələrin tədqiqi ilə  əlaqədar Azərbaycan Respublikası gömrük orqanları  və gömrük 
laboratoriyaları tərəfindən çəkilən xərclər, şəxsin öz təşəbbüsü ilə aparılan tədqiqat xərcləri istisna olmaqla, şəxs 
tərəfindən ödənilmir. 
Mallardan prob və nümunələrin götürülməsi qaydasını, onların tədqiq olunma müddətlərini, həmçinin 
onlar barəsində sərəncam vermə qaydalarını Azərbaycan Respublikasının gömrük işini aparan icra hakimiyyəti 
orqanı müəyyən edir.  
 
8.1.1. İlkin əməliyyatlar  
 
İlkin  əməliyyatlar mal və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsinin asanlaşdırılması  və 
sürətləndirilməsi məqsədi ilə aparılır. Onlar əsas gömrük rəsmiləşdirilməsi icraatına qədər aparılır və hazırlıq 
mərhələsi hesab edilir.  
İlkin  əməliyyatlar gömrük sərhədinin Azərbaycan  ərazisinə  gətirilməsi qadağan edilmiş mal və 
nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsindən müdafiə edilməsini təmin edir. 
 Bu mərhələdə mallar gömrük məqsədləri üçün identifikasiya edilir.  
İlkin əməliyyatlara aşağıdakılar aiddir: 
- Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçmə barədə  və ya malların, nəqliyyat 
vasitələrinin gömrük ərazisindən kənara aparılması niyyəti barədə Azərbaycan Respublikası gömrük 
orqanlarına məlumat verilməsi; 
- malların, nəqliyat vasitələrinin və onlara aid sənədlərin gömrük orqanının müəyyən etdiyi 
yerlərə çatdırılmvsı; 
- malların və nəqliyyat vasitələrinin çatdırıldığı yerlərdə gömrük nəzarətinə təqdim edilməsi; 
 
8.1.2. Dəniz protesti  
 
Dəniz daşımalarının xüsusiyyətləri gəmi sahiblərinin hüquqlarının və qanuni maraqlarının müdafiəsi 
üçün sübutlar təmin edilməsinin əlahiddə prosedurasından istifadə olunmasını nəzərdə tutur.  
Bu məqsədlərlə notarius gəmi kapitanından gəmi üzən və ya dayanan müddətdə baş vermiş fövqəladə 
hadisə barədə ərizə qəbul edir. Bu ərizə kapitana və ya gəmi sahibinə əmlak tələbləri, o cümlədən də daşınan 
mallara görə gömrük rüsum və  yığımlarının ödənilməsi üzrə  tələblər üçün əsas sayıla bilər. Belə  ərizə  dəniz 
ticarət təcrübəsində dəniz protesti adlanır.  
Gömrük ödənişlərindən azad olmaq məqsədi ilə kapitana məsləhət görülür ki, təbii fəlakət zamanı 
heyətin zəruri tədbirlərin görülməsi hərəkətlərini təfsilatı ilə göstərsin. Gəmi kapitanı, həmçinin, gəmi 
jurnalından təsdiq edilmiş  çıxarışı notariusa təqdim etməlidir. Gəmi kapitanının  ərizəsi, gəmi jurnalındakı 
qeydlər və dörd nəfərdən az olmayan şahidlərin sorğu-sual (iki nəfər gəmi heyəti, iki nəfər komanda heyəti) 
əsasında notarius dəniz protesti aktı  tərtib edir. Bu akt dəniz daşımalarında gömrük ödənişlərinin 
ödənilməsindən azad edilmək üçün hüquqi əsas ola bilər.  
Bir qayda olaraq, yalnız faktiki gömrük ərazisinə daxil olmuş yüklər bəyan edilməlidir. Deklarant mal 
göndərişinin bir hissəsini hətta bu hissə tam göndərişin digər hissələri ilə bir vaxtda və eyni xarici ticarət 
müqaviləsi əsasında göndərilmiş və ünvana tez çatmış olsa belə, gömrük rəsmiləşdirilməsinə elan edə bilməz.  
Hələ  gəlib çatmamış malların bəyan edilməsini istisna etmək məqsədi ilə yüklərin gömrük 
rəsmiləşdirilməsinin ilkin əməliyyatlarına mal və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük nəzarətinə  təqdim edilməsi 
prosedurası daxil edilir. Belə  təqdim etmə daşıyıcı  tərəfindən malların və  nəqliyyat vasitələrinin çatdırıldığı 
barədə gömrük orqanlarının xəbərdar edilməsi ilə ifadə olunur. İş vaxtından sonra gəlmiş mal və  nəqliyyat 
vasitələri gömrük nəzarəti zonasında yerləşdirilməlidir.  
Gömrük orqanı gətirilmiş mal və nəqliyyat vasitələrinin faktiki olaraq təqdim edilməsini tələb edə bilər. 
Malların idxalı zamanı təqdim etmə  malları keçirən şəxsə, yaxud daşıyıcı və ya onun səlahiyyətli nümayəndəsi 
tərəfindən mal və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük ərazisinə, ya da təyinat gömrükxanasına çatdırılması barədə 
xəbər verilməsi kimi ifadə edilir.  
Mal və  nəqliyyat vasitələri gömrük orqanına təqdim edildiyi andan buraxılana qədər gömrük nəzarəti 
altında müvəqqəti saxlancda qalır.  

75 
 
 
8.1.3. Qısa bəyannamə  
 
Qısa bəyannamənin təqdim edilməsi, gömrük sərhədinin keçilməsi barədə gömrük orqanlarına məlumat 
verilməklə iki halda zəruridir:  
a) xarici gömrük ərazisindən Azərbaycanın gömrük ərazisinə mal və  nəqliyyat vasitələrinin 
gətirilməsi zamanı;  
b) Azərbaycanın gömrük ərazisi hüdudlarında - sərbəst gömrük zonası  və  sərbəst anbarlardan 
mallar və nəqliyyat vasitələrinin gömrük ərazisinin qalan hissəsinə çıxarılması.  
Belə  məlumatın verilməsi daşıyıcının vəzifəsidir. Mal və  nəqliyyat vasitələrinin gömrük ərazisindən 
çıxarılması niyyəti barədə məlumat - onları çıxaran şəxs tərəfindən verilməlidir. Əgər malları çıxaran şəxs bu 
məlumatı verməmişsə, bu vəzifə daşıyıcıya həvalə olunur.  
Mal və nəqliyyat vasitələri müəyyən edilmiş gömrük rejimi altında yerləşdirilənə qədər qısa bəyannamə 
tətbiq edilə bilər. Qısa bəyannamə gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün məcburi atribut hesab edilmir.  
Qısa bəyannamə daşıyıcı tərəfindən malların və nəqliyyat vasitələrinin təqdim edilməsi ilə bir vaxtda, 
yaxud təqdim edilmədən sonrakı iş günü ərzində verilir. Axırıncı halda gömrük orqanının xüsusi icazəsi tələb 
olunur.  
Əgər mallar təqdim edilmə ilə eyni vaxtda və ya göstərilən müddətdə müəyyən gömrük rejimi altında 
yerləşdirilirsə, qısa bəyannamə verilmir.