Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

“D” qrupu şərtinə görə, satıcı malın təyinat məntəqəsinə çatdırılmasına qədər bütün mümkün ola bilən 
risk və xərcləri daşıyır (DAF, DES, DEQ, DDU və DDP). 
 

85 
 
«Е»гурупу
ЕХW
Франко-завод
«Ф» групу
ФЪА
ФАС
ФОБ
Дашыйыъынын йанына сярбяст
Эями борту бойунъа сярбяст
Эями бортунда сярбяст
«Ъ» групу
ЪФР
ЪИФ
ЪПТ
ЪИП
Дяйяр вя фрахт
Дяйяр, сыьорта вя фрахт
Дашынма ....гядяр юдянилмишдир
Дашынма щаггы вя сыьорта ... гядяр
юдянилмишдир
«Д» групу
ДАФ
ДЕС
ДЕГ
ДДУ
ДДП
Сярщядя гядяр дашынмышдыр
(чатдырылмышдыр)
Эямидян дашынмышдыр
Эяминин йан алдыьы кюрпцйядяк
дашынмышдыр (рцсумун юдянилмяси дахил
олмагла)
Рцсум юдянилмядян дашынмышдыр
(чатдырылмышдыр)
Рцсум юдянилмякля дашынмышдыр
(чатдырылмышдыр)
Рцсум юдянилмякля дашынмышдыр
(чатдырылмышдыр)
 
Uyğun şərtlər 10 bəndə bölünmüş öhdəçilikdə izah edilmişdir ki, burada da eyni suallar üzrə satıcının 
hər hansı öhdəçiliyinə uyğun olaraq alıcının da öhdəçiliyi öz əksini tapmışdır. Məsələn, satıcının öhdəçiliyi izah 
edilən A-3 bəndinə uyğun olaraq satıcı daşınmanı təşkil etməli və ödənilməsini yerinə yetirməlidirsə, alıcının 
öhədçiliyini təyin edən B.3 bəndində alıcının “öhdəçiliyi yoxdur” sözləri qeyd olunmuşdur.  
Bütün bunlar o demək deyildir ki, alıcı malın daşınmasına görə öhdəçilik götürə bilməz, ancaq şərtə 
görə onun qarşısında belə bir “öhdəçiliyi” yoxdur. 
“İnkoterms” tərəflər arasında verginin, rüsumun, digər rəsmi yığımların, habelə gömrük 
rəsmiləşdirilməsinə çəkilən xərclərin bölüşdürülməsi bölməsində tərəflər arasında çəkilən xərclərin hansı ölçüdə 
bölünməsini izah edir, hərçənd ki, satıcı malın satışından sonra onu alıcı tərəfindən neçə istifadə olunmasında 
maraqlı olmaya bilər. Və əksinə, bəzi şərtlərə görə, məsələn, “D” tipinə görə, təyin edilmiş məntəqəyədək malın 
daşınmasına görə satıcı tərəfindən çəkilən alıcını maraqlandırmır.  
Yaxşı olardı ki, malların gömrük təmizlənməsi öz ölkələrində müqavilə iştirakçıları tərəfindən və ya bu 
işlərə  vəkil edilmiş  şəxslər tərəfindən təşkil edilsin. Ancaq, bir sıra ticarət  şərtlərinə uyğun olaraq, alıcı 
məcburdur ki, gömrük təmizlənməsini satıcının ölkəsində həyata keçirsin (EXW, FAS və i.a.) və əksinə, satıcı - 
gömrük təmizlənməsini alıcının ölkəsində yerinə yetirsin (DEQ və DDP). Aydındır ki, belə hallarda alıcı  və 
satıcı müəyyən malların aparılması  və  gətirilməsi üçün qadağalarla  əlaqədar mümkün hər hansı riski öz 
üzərlərinə götürürlər. 
Onlar həmçinin, uyğun ölkə tərəfindən həmin ölkənin vətəndaşı olmayan şəxsin gömrük təmizlənməsi 
əməliyyatı aparmasına icazə verilməsini müəyyən etməlidirlər (məsələn, Rusiyanın gömrük qanunvericiliyi 
buna yol vermir). 
Ola bilər ki, alıcı EXW şərtinə uyğun olaraq malı anbar meydançasından qəbul edilməsini arzu etsin və 
ya “FAS” şərtinə görə yükü gəmi bortu boyunca qəbul etsin və eyni zamanda istəyər ki, malın ixracına görə 
gömrük təmizlənməsi satıcı tərəfindən yerinə yetirilsin.  
Belə olan halda “ixraca görə gömrük təmizlənməsi daxil olmaqla” ifadəsi müəyyən ticarət terminindən 
sonra  əlavə edilir. Əksinə elə hallar da olur ki, satıcı  “DEQ”  və ya “DDP” şərtlərinə uyğun olaraq malın 
çatdırılmasına hazırdır, lakin idxal üçün nəzərdə tutulan rüsum və rəsmi yığımların ödənilməsi üçün öz üzərinə 
tam və ya qismən öhdəçilik götürmür. Bu hal üçün onda DEQ şərtinə “rüsum ödənilmişdir” ifadəsi  əlavə 
edilməlidir və ya satıcı  tərəfindən konkret hansı vergi və  yığımların ödənilməsini istəmədiyi göstərilməlidir. 
Məsələn, DEQ və ya DDP VAT unald (əlavə edilmiş dəyərin vergisi ödənilməmişdir). 
Nəzərə alınmalıdır ki, xarici şirkətlər üçün bir çox ölkələrdə nəinki idxal lisenziyalarının alınması, hətta 
əlavə olunmuş dəyərə görə rüsum və vergilərin ödənilməsi müəyyən çətinliklərlə qarşılanır. Belə halda ən çox 
qəbul edilən şərt “DDU”dür (rüsumu ödənilmədən daşınma). 

86 
 
Ancaq bir neçə halda elə olur ki, idxal olunacaq malın idxalatçının ölkəsindəki anbarlarına qədər 
çatdırılmasını (göndərişini) öz öhdəsinə götürmüş satıcı istəyər ki, gömrük rəsmiləşdirilməsini rüsumu 
ödəmədən həyata keçirsin. Onda “DDU” şərtindən sonra “gömrük təmizlənməsi daxil olmaqla” ifadəsi  əlavə 
edilməlidir. Həmçinin D tipli terminlərinə  də digər uyğun  əlavələr edilə bilər. Məsələn, DDP, əlavə olunan 
dəyərin vergisi istisna olmaqla, DEQ, rüsum ödənilmədən və i.a.  
Bir çox hallarda tərəflər arzu edirlər ki, malın təyinat yerinə  qədər təhlükəsiz daşınması üçün hansı 
qablaşdırmadan istifadə olunması müəyyən edilsin.  
Ancaq daşınmanın müddətindən və növündən asılı olaraq satıcı  tərəfindən götürülən öhdəçilik də 
müxtəlif olur ki, buna görə də satış kontraktının bağlanmasına qədər satıcı qablaşdırmanın şərtlərindən xəbərdar 
olmalı  və yerinə yetirməlidir. Bu müddəa malların beynəlxalq ticarətinə dair kontraktlar haqqında BMT-nin 
1980-ci il Konvensiyasının 35.1 və 35.2.6 maddələrində öz əksini tapmışdır.  
Bir çox hallarda alıcı tərəfindən malların keyfiyyətinin yoxlanılmasının təşkili malın satıcıdan alınana 
qədər və ya daşınmaya qəbul edilənədək həyata keçirilməsi məqsədyönlü hesab edilir (yüklənməyə  qədər 
yoxlanılma - PSI pre-shirment  insrektion).  Əgər kontraktda başqa hal nəzərdə tutulmursa, alıcı marağına 
uyğun təşkil etdiyi belə yoxlamanın dəyərini özü ödəyir. Amma yoxlama yalnız lisenziya alınması  məqsədilə 
satıcının ölkəsində aparılarsa, onda malın yoxlanılması üçün çəkilən xərci özü ödəyir.  
 
Daşıyıcının yanında sərbəst (FSA) 
 
Qeyd olunduğu kimi, FSA termini o vaxt işlədilir ki, satıcı daşınma üzrə öz öhdəçiliyinə əməl etsin və 
malı alıcının təyin etdiyi daşıyıcıya təhvil versin. Bunun dəniz nəqliyyatında da istifadə olunması bu şərtlə 
gözlənilir ki, yük ənənəvi üsulla gəmiyə yüklənə bilməsin.  Ənənəvi FOB şərtinin burada istifadəsi münasib 
deyil, çünki satıcı gəminin gəlməsinə qədər malı yük terminalına təhvil vermək məcburiyyətindədir və əgər belə 
olmasa, o malın nəzarəti və saxlanması üçün müəyyən riskə və əlavə xərclərə yol verməlidir.  
Qeyd etmək lazımdır ki, “F” tipli şərtə görə satıcı mütləq alıcının təlimatı üzrə malları daşımaq üçün 
təhvil verir, çünki yalnız alıcı malların daşınmasına dair, daşıyıcını göstərməklə, müqavilə bağlayır.  
 
CFR, CİF CRT və CİP tipli şərtlər  
 
“C”  şərtinə müvafiq olaraq, satıcı öz hesabına adi şərtlər daxilində  nəqliyyat vasitələri ilə müqavilə 
bağlamalıdır. Buna görə də daşınmanın dəyəri hansı məntəqəyə qədər ödənilirsə bu məntəqənin adı uyğun “C” 
terminindən sonra mütləq yazılmalıdır.  
“CİF”  və  “CİP”  şərtlərinə müvafiq olaraq satıcı, həmçinin, malı  sığorta etməli və  sığorta üçün xərc 
çəkməlidir.  
Satıcı  və alıcı arasında xərclərin ayrılma məntəqəsi, adətən, təyinat ölkəsinə aid edilir və  bəzən “C” 
şərtini səhvən “D” tipli şərtə aid edirlər, ancaq bu şərtlər arasında əsaslı fərq vardır:  
“C” tipli şərtə görə satıcı daşınma prosesində hər cür riskdən azaddır, “D” tipli şərtə görə isə satıcı malın 
razılaşdırılmış  təyinat məntəqəsinə  qədər mümkün olan hər cür risk və  xərclərə görə  məsuliyyət daşıyır. 
Bununla əlaqədar, qeyd etmək lazımdır ki, “C” tipli şərt “F” tipli şərtə yaxındır, belə ki, satıcı ölkədə yükləmə 
və yolasalma üçün konkret öhdəçiliyi yerinə yetirir.  
Beləliklə, “C” və “F” tipli şərtlərlə bağlanmış satış kontraktları yükləmə kateqoriyalı kontraktlara aiddir. 
Bu kontraktlardakı qaydalara görə satıcının payına malın razılaşdırılmış təyinat yerinə qədər daşınması üçün adi 
nəqliyyat xərcləri, alıcının payına isə malın daşınması üçün təhvil verildiyi andan etibarən onun məhv edilməsi, 
xarab olma riski və əlavə xərclər düşür. Məsələn, “C” tipli şərt bütün şərtlərdən fərqli olaraq iki kritik nöqtəyə 
malikdir: birincisi, xərclərin bölünməsi sahəsində, digəri isə risklərin bölüşdürülməsi sahəsində. Bu səbəbdən 
“C” tipli şərt daxilində satıcıya əlavə öhdəçiliklər verən zaman həddən artıq diqqətli olmaq lazımdır. Başlıcası 
odur ki, bütün bunlar vaxt etibarı ilə riskin alıcıdan satıcıya keçmə anına qədər həyata keçirilsin. “C” tipli şərtin 
əsas mahiyyəti, satıcı kontrakta əsasən daşınma üçün müqavilə bağladıqdan və malı “CİF” və “CİP” şərtlərinə 
uyğun sığortaya təqdim etdikdən sonra onun gələcəkdə bütün mümkün riskdən və  xərclərdən azad 
olunmasından ibarətdir. Satıcıya imkan yaradılmalıdır ki, yük sənədlərini banka təqdim etmək yolu ilə 
ödəmələri alıcı ilə razılaşdırsın.  
Aydındır ki, satıcı adətən, daşınma üçün çəkilən bütün xərcləri ödəməlidir; fərqi yoxdur, ödəniş fraxtın 
Fraxt - ingiliscə - freight dəniz və ya hava yolu ilə yükün daşınması  xərcləridir. Daşıma müqaviləsi 
iştirakçılarının razılığı və ya tariflərlə fraxtı müəyyən edirlər) qabaqcadan mal yükləndikdən dərhal sonra (rre-
raid uron shirment) və yaxud hesablaşma təyinat yerində olsun (freight collect). 
Adətən,  əgər məntəqələrarası yüklərin boşaldılıb yüklənməsi və  həmçinin yükün bir nəqliyyat 
vasitəsindən digərinə keçirilməsi də daxil olmaqla daşınma bir neçə daşınma kontraktı ilə  həyata keçirilirsə, 
onda bu əməliyyatlar üçün bütün xərclər satıcı  tərəfindən ödənilir. Yox, əgər daşıyıcı öz hüquqlarını  həyata 

87 
 
keçirərkən malı bir nəqliyyat vasitəsindən digərinə yükləyirsə və bu hərəkətləri ilə baş verə biləcək hadisələrdən 
uzaq olmaq üçün (yolun buz bağlaması, gəmilərin hərəkətsizliyi,  əmək mübahisələri, dövlət sərəncamları, 
müharibə  və müharibə  əməliyyatları) digər tədbirlər görərsə, onda hər hansı  əlavə  xərclər alıcının hesabına 
ödənilir.  
Satıcı və alıcı arasında riskin bölünməsi hissəsində “CFR” və “CİF” ifadələrinin adi mənəsını o zaman 
saxlamaq mümkündür ki, hadisə (malın satılmasının) satış müqaviləsi yenicə qüvvəyə minməsindən sonra baş 
versin və alıcı bu hidisədən sonra riski öz üzərinə götürməyə razılıq versin. Digər mümkün variant - riskə keçid 
momenti ilə satış müqaviləsinin bağlanmasının üst-üstə düşməsindən ibarətdir. Birinci variantın imkanı olduqca 
realdır, necə ki, daşınma zamanı malın vəziyyətini təyin etmək qeyri-mümkündür.  
Buna görə, BMT-nin 1980-cı il tarixli malların Beynəlxalq ticarətinə aid Konvensiyasının 68-ci 
maddəsində  nəzərə alınmışdır ki, əgər vəziyyət belə  tələb edərsə, daşınma müqaviləsində göstərilən və 
daşınmanı əks etdirən sənədlər daşıyıcı tərəfindən yazıldıqdan və mal daşıyıcıya verildiyi andan sonra gələcəkdə 
mümkün olan riski alıcı öz üzərinə götürür.  
 
“D” şərti (“DAF”, “DES”,”DEQ”, DDU və DDP) 
 
“C”  şərtindən fərqlənir, belə ki, “D” şərtinə görə malın “D” tipli şərt öz mahiyyəti etibarı ilə malın 
razılaşdırılmış  təyinat yerinə daxil olanadək məsuliyyəti satıcı daşıyır. Satıcı mal təyinat yerinə çatanadək 
daşınmaya görə bütün riski və xərcləri satıcı daşıyır. “C” şərtində olduğu kimi “D” tipli şərtdə də malın gəlməsi 
ilə malın göndərilməsi təsdiq olunur. “D” şərti iki kateqoriyaya bölünür: “DAF”, “DES” və “DDU” şərtlərinə 
görə satıcı malın idxalına görə əməliyyat aparmır, ancaq DEQ və DDP şərtlərinə uyğun olaraq o bu əməliyyatı 
həyata keçirir.  
Dəmiryolu daşınmalarında tez-tez DAF şərtindən istifadə olunur ki, burada keçid sənədlərinin dəmir 
yolundan alınması adət halını almışdır. Bu keçid sənədləri malın təyinat yerinə çatmasına qədər, sığorta da daxil 
olmaqla, daşınmanı əhatə edir.  
Bununla  əlaqədar  “DAF”  şərti A.8 bəndində xüsusi məna kəsb edir. Bunun nəticəsi olaraq qeyd 
edilməlidir ki, həmin keçid sənədlərinin alıcıya təqdim olunanadək mümkün risk və  xərclər satıcının payına 
düşür və o bu barədə öhdəçilik götürür. Buna uyğun olaraq sığorta və vaxta görə, həmçinin, satıcının malı 
sərhədə qədər gətirilməsi üçün çəkilən hər hansı xərc alıcının hesabına olmalıdır.  
“DDU”  şərti 1990-cı il “İnkoterms”in mətninə daxil edilmişdir. Satıcı malı  təyinat ölkəsinə 
çatdırılmasına hazır olduqda bu şərt əsas rol oynayır.  
“İnkoterms” və daşınma müqaviləsi  
Qeyd edilməlidir ki, “İnkoterms” yalnız satış kontraktlarında istifadə olunan ticarət şərtlərini izah edir, 
beləliklə o, bu və ya buna bənzər məzmunlu müqavilələrdə istifadə olunan ifadələrlə, xüsusilə müxtəlif  Çarter-
Partiya terminlərinə aid deyildir.  
Çarterin  şərti malların yüklənmə, boşaltma  əməliyyatları üçün çəkilən xərclərə  və bu əməliyyatların 
yerinə yetirilməsi üçün ayrılan vaxta (“demerc” adlanan) görə daha spesifik xarakterə malikdir.  
Satış müqaviləsinin tərəflərinə  təklif olunur ki, müqavilə bağlanarkən bu hissəyə aid xüsusi şərtlər 
tamamilə aydın olmalıdır, yəni satıcıya malın gəmiyə və ya digər nəqliyyat vasitəsinə yüklənməsinə nə qədər 
vaxtın ayrılması  və  həmçinin, alıcıya malın daşıyıcıdan təyinat məntəqəsinə çatdırılması üçün ayrılan müddət 
bəlli olmalıdır. Sonra, satıcıya “F” tipli şərtə görə yükləmə, “C” tipli şərtə görə isə boşaltma  əməliyyatları 
zamanı mümkün risk və xərcin həcmi məlum olmalıdır.  
Bu da faktdır ki, satıcı Çarter-Partiya “Fri aut” şərtinə əsasən daşınma müqaviləsini elə bağlayır ki, bu 
şərtə görə daşıyıcı daşınma zamanı boşaldılma əməliyyatından azaddır, ancaq bu demək deyildir ki, bağlanmış 
müqaviləyə görə bu əməliyyat zamanı bütün risk və xərclər alıcının üzərinə düşür, necə ki, limanın ənənəsinə 
görə hesab edilir ki, satıcı ilə bağlanmış daşınma müqaviləsinə yükün boşaldılması əməliyyatı da daxildir.  
BYD (Beynəlxalq Yük Daşımaları) kitabçası (BYD Konvensiyası 1975-ci il) tətbiq edilməklə yük 
daşımaları barədə gömrük konvensiyasının Azərbaycan Respublikası  ərazisində  tətbiqinə Azərbaycan 
Respublikası Prezidentinin 31 mart 1997-ci il tarixli 527 saylı sərəncamı ilə başlanılmışdır.  
“BYD kitabçası  tətbiq edilməklə yük daşımaları barədə gömrük konvensiyasının Azərbaycan 
Respublikası  ərazisində  tətbiqi qaydaları haqqında”  Əsasnamə Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük 
Komitəsinin 25 may 1998-ci il tarixli 024 saylı əmri ilə təsdiq edilmiş, 26 may 1998-ci il tarixdə Azərbaycan 
Beynəlxalq Avtomobil Daşıyıcıları  Assosiasiyası (ABADA) ilə razılaşdırılaraq, 30 may 1998-ci il tarixdə 
Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilmişdir (qeydiyyat nömrəsi - 104). 
BYD konvensiyasına qoşulmuş Azərbaycan Respublikasında malların aralıq boşaltma-yükləmələri 
həyata keçirilmədən yol-nəqliyyat vasitələrində, nəqliyyat vasitələrindən ibarət qatarlarda və konteynerlərdə 
müqavilə  tərəflərindən birinin göndərilmə gömrükxanasından bir və ya bir neçə  sərhəddən keçməklə digər 

88 
 
müqavilə  iştirakçısı  tərəfindən təyinat gömrükxanasına daşınmasına aiddir, bir şərtlə ki, BYD əməliyyatının 
başlanğıcı və sonu arasındakı müəyyən bir hissəsi avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilir.  
Azərbaycan Respublikasında BYD prosedurasına  əməl olunmaqla daşınan mallar aralıq 
gömrükxanalarında (idxal zamanı giriş, tranzit zamanı giriş  və  çıxış) idxal və ya ixrac rüsum və vergilərinin 
ödənilməsindən və depozitə qoyulmasından azad edilir. Həmin gömrükxanalarda BYD kitabçalarının 
rəsmiləşdirilməsi üçün yığımlar tutulmur.  
BYD Konvensiyasının müddəaları Azərbaycan Respublikasında ictimai mənəviyyat, ictimai asayiş, 
səhiyyə  və ya gigiyena, eləcə  də baytarlıq və ya fitosanitar nəzarət mülahizələrindən irəli gələn 
məhdudiyyətlərin tətbiq olunması üçün maneçilik törədilməsinə xidmət etməlidir. 
 
8.4. Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilərkən gömrük rəsmiləşdirilməsi qaydası  
 
Giriş gömrükxanasına aşağıdakı sənədlər təqdim olunmalıdır:  
- göndərilmə ölkələrinin və tranzit ölkələrin gömrük orqanları  tərəfindən doldurulmuş  və 
rəsmiləşdirilmiş BYD kitabçası;  
- icazəyə dair şəhadətnamə;  
- yük və əmtəə nəqliyyat sənədləri.  
Giriş gömrük xidmətlərinin vəzifəli  şəxsləri BYD kitabçasının doldurulmasının müəyyən olunmuş 
qaydalara uyğunluğunu yoxlayır.  
BYD kitabçası rəsmiləşdirilərkən aşağıdakılara xüsusi diqqət yetirilir:  
- yük manifestinin doldurulmasına (yük manifestinə daxil edilmiş  məlumatlar yük və malı müşayiət 
edən sənədlər göstərilən məlumatlara uyğun olmalıdır);  
- BYD kitabçalarının kötüyündə göndərilmə gömrükxanasının və aralıq gömrükxanaların gömrük 
ştamplarının olmasına;  
Gömrükxananın vəzifəli şəxsləri BYD kitabçasının oğurlanmış kimi nəzarətdə olmadığına və malların 
daşınmasının BYD kitabçasının kəsilməyən (qoparılmayan) vərəqinin 4-cü və üz qabığının 3-cü qrafasının 
düzgün doldurulduğuna əmin olmalıdırlar.  
Giriş gömrükxanaları: nəqliyyat vasitələrinin və ya konteynerlərin yük bölmələrinin texniki vəziyyətini, 
konteynerlərdə icazə (buraxılma)  şəhadətnamələrinin və buraxılma (icazə) lövhəciklərinin olmasını, nəqliyyat 
vasitələrinin və ya konteynerlərin yük bölmələrində gömrük möhür və plomblarının vəziyyətini yoxlayırlar, 
müstəsna hallarda yük bölmələrinə və ya konteynerlərə baxış keçirirlər.  
BYD prosedurasında hər hansı qayda pozuntusu aşkar edildikdə, giriş gömrükxanası malları  və 
nəqliyyat vasitələrini Azərbaycan Respublikasının Qanunvericiliyinə uyğun olaraq tranzit gömrük rejimi və ya 
çatdırılma prosedurası altına sala bilər.  
Əgər sənədli və faktiki nəzarət nəticəsində BYD prosedurasının hər hansı bir pozuntusu aşkar 
edilməmişsə, malların və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisi ilə bu proseduraya uyğun 
olaraq hərəkətinin mümkünlüyü barədə qərar qəbul edilir.  
Malların və nəqliyyat vasitələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisi üzrə BYD prosedurasına uyğun 
olaraq hərəkət edə bilməsinin mümkünlüyü barədə qərar qəbul edildikdən sonra zəruri olduqda, əlavə gömrük 
təminatları qoyulur və bu barədə hər iki kəsilən vərəqdə “Xidməti  istifadə üçün” qrafasında qeydiyyat aparılır, 
həmçinin malların gömrük dəyəri müəyyən edilir.  
Malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi üçün hesab-qaimələrdən, nəqliyyat və  sığorta 
sənədlərindən, göndərilmə ölkələrinin gömrük bəyannamələrindən, qablaşdırma vərəqlərindən, malı müşayiət 
edən digər sənədlərdən istifadə olunur. 
Nəqliyyat vasitəsinin gömrük nəzarəti zonasından çıxmasına nömrəli kəsilən vərəqin 23-cü qrafasında 
və 1 nömrəli kötüyün 6-cı qrafasında sənədli nəzarət üçün məsul vəzifəli şəxsin şəxsi nömrəli ştampı vurulması, 
imzası və tarix qoyulması yolu ilə icazə verilir.  
Komplektin 1 nömrəli vərəqi giriş gömrükxanasında nəzarətə götürülür və ayrıca qovluqda saxlanılır.  
Nəqliyyat vasitəsi və konteyner gəlib çıxdıqdan sonra təyinat gömrükxanasına aşağıdakı  sənədlər 
təqdim olunmalıdır: giriş gömrükxanasının qeydləri olan BYD kitabçası; malların rəsmiləşdirilməsi üçün zəruri 
olan yük və müşayiət edən sənədlər.  
Gömrük xidmətlərinin vəzifəli  şəxsləri BYD kitabçalarının doldurulmasının müəyyən olunmuş 
qaydalara uyğunluğunu və BYD kitabçalarında giriş gömrükxanasının ştamplarının olmasını yoxlayırlar.  
Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham  Əliyev Cənablarının 11.11.2008-ci il tarixli 12 saylı 
“Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin buraxılış  məntəqələrindən keçirilən malların və  nəqliyyat 
vasitələrinin yoxlanılmasında «bir pəncərə» prinsipinin tətbiqi haqqında” Fərmanı ilə 2009-cu il yanvarın 
1-dən Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin buraxılış  məntəqələrindən keçirilən malların və  nəqliyyat 
vasitələrinin yoxlanılmasında «bir pəncərə» prinsipi tətbiq edilir. 

89 
 
 Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin buraxılış  məntəqələrindən keçirilən malların və  nəqliyyat 
vasitələrinin yoxlanılmasında «bir pəncərə» prinsipi üzrə vahid dövlət orqanının səlahiyyətləri Azərbaycan 
Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinə  həvalə olunmuşdur. Beynəlxalq avtomobil daşımalarını yerinə 
yetirən nəqliyyat vasitələrinə sərhəddə «İcazə» blanklarının verilməsi və buna görə «Dövlət rüsumu haqqında» 
Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş məbləğlərdə dövlət rüsumunun tutulması da DGK-ya 
tapşırılmışdır. 
 
8.5. Azərbaycan Respublikasının  ərazisindən malların aparılması zamanı gömrük 
rəsmiləşdirilməsi qaydası  
 
BYD prosedurasına  əməl edilməklə malların daşınmasının rəsmiləşdirilməsi üçün doldurulmuş BYD 
kitabçası, nəqliyyat vasitəsinin gömrük möhür və plombları altında malların daşınmasına, buraxılmasına dair 
şəhadətnamə göndərilmə gömrükxanasına təqdim olunur.  
Gömrük orqanları BYD kitabçasının doldurulmasının müəyyən olunmuş qaydalara uyğunluğunu 
yoxlayırlar. Bu zaman BYD kitabçasının üz qabığının birinci səhifəsində möhür və imzaların olmasına, BYD 
kitabçası sahibinin üz qabığının birinci səhifəsində, kəsilməyən vərəqdə, kəsilən vərəqlərin hamısında 
imzalarının uyğunluğuna, BYD kitabçasının etibarlılıq müddətinə xüsusi diqqət yetirilir. Göndərilmə 
gömrükxanasının vəzifəli  şəxsləri BYD kitabçasının oğurlanmış kimi nəzarətdə olmadığına və malların 
daşınması üçün BYD kitabçasının kəsilməyən vərəqinin 4-cü və üz qabığının 3-cü qrafasında göstərilən  şəxs 
tərəfindən həyata keçirildiyinə əmin olmalıdırlar.  
Göndərilmə gömrükxanaları  nəqliyyat vasitələrinin yük bölmələrinin və konteynerlərin texniki 
vəziyyətini, konteynerlərdə buraxılma (icazə) şəhadətnamələrinin və buraxılma (icazə) lövhəciklərinin olmasını 
yoxlayır, malların nəqliyyat vasitəsinə və konteynerə yüklənməsinə nəzarət edirlər. Nəqliyyat vasitələrinin yük 
bölmələrinə və konteynerlərə gömrük möhürləri və plombları vurulur.  
Rəsmiləşdirmə zamanı  hər hansı bir qayda pozuntusu aşkar edildiyi halda, göndərilmə gömrükxanası 
həmin pozuntular aradan qaldırılanalək malların BYD prosedurasına uyğun olaraq daşınmasına icazə verməyə 
bilər.  
Əgər sənədli və faktiki nəzarət nəticəsində BYD prosedurası tətbiqinin bütün şərtlərinə əməl olunduğu 
müəyyən edilmişsə, aşağıdakılar doldurulur:  
BYD kitabçasının kəsilən vərəqlərinin hamısında 16-cı qrafa;  
- 1 nömrəli kəsilən vərəqin “Xidməti istifadə üçün” qrafasında və 1 nömrəli kötüyün 5-ci qrafasında 
digər məlumatlar içərisində malların Azərbaycan Respublikasından aparılmasının müvafiq gömrük rejiminin 
kodu və malların faktiki aparılamasına nəzarət həyata keçirilirsə “Nəzarət” sözü də göstərilir;  
- komplektin kəsilən vərəqinin 1 nömrəli kötüyü;  
- komplektin hər iki kəsilən vərəqinin 18-23 qrafaları;  
- 1 nömrəli kəsilən vərəqin 23-cü qrafasında və 1 nömrəli kötüyün 6-cı qrafasında gömrük orqanının 
vəzifəli şəxsinin nömrəli möhürü vurulur, imzası və tarix qoyulur.  
Komplektin 1 nömrəli vərəqi BYD kitabçasından ayrılır və lazım gəldikdə  nəzarətə götürülür. 
Rəsmiləşdirilmiş BYD kitabçası xüsusi jurnalda qeydiyyata alınır. Rəsmiləşdirilmiş BYD kitabçası daşıyıcıya 
qaytarılır.  
Mallar təkrar ixrac gömrük rejimi altına qoyulduqda, həmçinin aşağıda göstərilən gömrük rejimləri 
altında yerləşdirildikdə, onların Azərbaycan Respublikası  ərazisində faktiki aparılmasına nəzarət göndərilmə 
gömrükxanası tərəfindən həyata keçirilir.  
- müvəqqəti gətirilmə (idxal) (kod 31);  
- gömrük anbarı (kod 74);  
- gömrük nəzarəti altında emal (kod 52);  
- malların azad iqtisadi zonalara idxalı (gətirilməsi) (kod 74);  
- rüsumsuz ticarət mağazası (kod 72). 
Bu halda göndərilmə gömrükxanası  tərəfindən komplektin 1 nömrəli vərəqlərinin 20-ci qrafasında 
malların çatdırılma müddəti göstərilir. Göstərilən vərəqlərdə “Xidməti istifadə üçün” qrafasında daşınan 
malların gömrük dəyəri, 10-cu qrafada isə onların XİFƏN kodları göstərilməklə müfəssəl təsviri verilir. Əgər 
bütün məlumatların daxil edilməsi üçün 10 qrafa yetmirsə, iki nüsxədən ibarət qoşma vərəqlərdən istifadə 
olunmasına yol verilir. Qoşma vərəqlərdə, həmçinin, BYD kitabçasının nömrəsi, sahibinin adı  və ünvanı da 
göstərilir. Qoşma vərəqlər gömrük orqanının vəzifəli  şəxslərinin şəxsi nömrəli möhürü ilə  təsdiqlənir. Bu cür 
vərəqlərin olması barədə komplektin hər iki kəsilən vərəqinin 8-ci qrafasında qeydiyyat aparılır. Komplektin 1 
nömrəli vərəqi nəzarətə alınır və ayrıca qovluqda saxlanılır.  
BYD kitabçası və göndərilmə gömrükxanasının qeydləri olan yük və malı müşayiət edən sənədlər çıxış 
gömrükxanasına təqdim edilir.  

90 
 
Gömrük xidmətlərinin vəzifəli şəxsləri BYD kitabçasının doldurulmasının müəyyən olunmuş qaydalara 
uyğunluğunu, komplektin 1 nömrəli kötüyündə göndərilmə gömrükxanasının  ştamplarının olmasını, eləcə  də 
həmin kötükdə göstərilmiş gömrük kodunu, nəqliyyat vasitələrinin yük bölmələrinin və ya konteynerlərin 
texniki vəziyyətini, nəqliyyat vasitələrinin yük bölmələrində və ya konteynerlərdə gömrük möhür və plombların 
vəziyyətini yoxlayır, müstəsna hallarda nəqliyyat vasitələrinin yük bölmələrinə  və ya konteynerlərə baxış 
keçirirlər.  
BYD kitabçasına  əməl edilməklə malların daşınması zamanı Azərbaycan Respublikası 
Qanunvericiliyinin hər hansı bir pozulması halı aşkar edildikdə, çıxış gömrükxanası BYD kitabçasını nəzərdə 
tutulmuş qaydada qeyd-şərtlərlə rəsmiləşdirir.  
Malların Azərbaycan Respublikası  ərazisindən tranzit zamanı gömrük rəsmiləşdirilməsi giriş  və  çıxış 
gömrükxanalarında analoji qaydada aparılır.  

91