Dеtаllаrning ishlаsh lаyoqаti оmillаri vа uni tа’minlаsh аsоslаri. I. Mа`ruzа rеjаsi

Mashina detallaridagi mahalliy kuchlanishlar 
Chidamlilik chegarasi qiymatiga detallarning o’lchamlari, rasmi va detal sirtining holati 
to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etadi. 
 
99
,
0
100
99


t
P
 
   
 
t
P
t
P
t
P
t
P
n
...
2
1



---

O’lchamlar ta’siri. Detal ko’ndlaang kesimining mutlaq o’lchamlari qanchalik katta 
bo’lsa, chidamlilik chegarasi shunchalik kichik bo’ladi. Geometrik o’xshash detallarning 
chidamlilik chegarasi ham ularning mutlaq o’lchamlari ortishi bilan kamayadi. Bunga sabab deb, 
statik nazariyaga ko’ra, detal o’lchami oshsa, ichki nuqsonlar (gaz pufakchalari, tarkibning bir 
tekis emasligi, chiqit qo’shimchalarining borligi va h.k.) uchrash ehtimolining ortishidir. Bu 
holat mutlaq o’lchamlarning ta’sirini hisobga oluvchi К
d
 koeffisient orqali e’tiborga olinadi (1.1-
jadval). 
1.1- jadval 
К
d
 koeffisientining qiymatlari (qisqartma) 
Deformasiya turi
va material 
Valning diametri d, mm. 
20 
30 
40 
50 
70 
100 
Uglerodli po’latlar egilish 
0,92 
0,88 
0,85 
0,81 
0,76 
0,71 
Legarlangan po’latlar uchun 
egilish va barcha po’latlar uchun 
buralish 
0,83 
0,77 
0,73 
0,70 
0,67 
0,62 
Rasmning ta’siri. Detach ko’ndalang kesimining rasmi keskin o’zgargan qismida (o’tish 
kesimlarida, teshikchalar atrofida, o’yiqchalar, yo’nilgan joylar, rezbalar va boshqalarda) hosil 
bo’ladigan kuchlanishlar materiallar qarshiligi kursida qo’llanib topiladigan nominal 
qiymatlardan farkli bo’ladi (1.6-rasm). 
1.6-rasm. Кuchsizlangan qismdagi eng katta kuchlanishlarni kamaytirish 
Кuchlanishlarning mahalliy oshishi hodisasi kuchlanishlarning jamlanishi deb ataladi. 
Кuchlanishlar jamlanishini kamaytirish uchun detalning umumiy qalinliga oshiriladi (1.6-rasm, 
b), detalning ma’lum qismi kuchaytiriladi (1.6-rasm, v), turli materiallar yoki termik ishlov 
usullari yordamida zaruriy holatga erishiladi. Detalning kuchlanishlar jamlanishini vujudga 
keltiruvchi kuchlanishni jamlagich (konsentrator) zonasida kuchlanishlarning ko’p marotaba 
o’zgarishi yoriqlarning muddati-dan ilgari paydo bo’lishiga va buning natijasida toliqib 
emirilishga olib keladi. 
Detal rasmining toliqish chegarasiga ta’siri kuchlanishlar jamlanishining effektiv 
koeffisienti К
σ
(К
τ
) orqali hisobga olinadi. Bu koeffisient bir xil o’lchamdagi silliq va 
kuchlanishni jamlagichi mavjud bo’lgan 2 ta namunaning bir xil yuklanishdaga chidamlilik 
chegaralarining nisbati kabi aniqlanadi. 
Кonstruksiyalarda ko’proq uchraydigan kuchlanishni jamlagichlar uchun К
σ
va К
τ
 

---

qiymatlari 1.2-jadvalda keltirilgan. 
1.2-jadval