Dеtаllаrning ishlаsh lаyoqаti оmillаri vа uni tа’minlаsh аsоslаri. I. Mа`ruzа rеjаsi

К
σ
 va К
τ
 koeffisientlarning qiymatlari (qisqartma) 
Кuchlanishni jamlagich manbai 
К
σ
К
τ
σ
v
 – po’lat uchun, MPa
≤700 
>700 
≤700 
>700 
Galtel (valdagi bir diametrdan 
ikkinchi diametrga o’tishdagi 
o’yiqcha) 
t/r =2 va r/d =0,02 da 
t/r=2 va r/d=0,05 da 
1,85 
1,80 
2,0 
2,1 
1,55
1,60 
1,65
1,70 
Shponka o’yiqchasi 
1,90 
2,3 
1,7 
2,2 
To’g’ri yonli shlislar 
1,6 
1,72 
2,45 
2,7 
Rezba 
2,2 
2,6 
1,6 
2,0 
Izoh: Agarda valning hisobiy kesim yuzasida bir nechta kuchlanish jamlagichlari bo’lsa,
 yoki
nisbat qaysi biri uchun katta bo’lsa, o’shanisi hisobga olinadi. 
Detal yuzasi notekisligining ta’siri. Detal yuzasi notekisligi oshishi bilan chidamlilik 
chegarasi kamayadi. O’zgaro’vchan kuchlanishlarda toliqish oqibatida dastlabki mikroyoriklar 
degalning sirtida vujudga keladi. Bunga detalga mexanik ishlov berish jarayonidagi nuqsonlar 
sabab bo’ladi (keskich izlari, jilvirlash doirasi tushirgan izlar va boshqalar). Yuza (sirt) sifatining 
chidamlilik chegarasiga ta’sirini sirt note-kisligi koeffiiienti К
F
e’tiborga oladi. (1.3-jadval).
1.3-jadval 
Кr koeffisient qiymatlari (qisqartma) 
Mexanik ishlov berish 
turi 
Yuza notekisligi 
ko’rsatkichi К
a
, mkm 
К
g’
σ
v
[Mpa] da 
≤700 
>700 
Aylana yo’nish Jilvirlash 
2,5 ... 0,63
0,32 .... 0,16 
1,1 
1,0 
1,2 ... 1,0 
Detal yuzasining zanglashi ham chidamlilik chegarasiga katta ta’sir ko’rsatadi. Buning 
oldini olish uchun mexanik ishlov berish jarayonida ishlatiladigan moylash materiallari tarkibiga 
zanglashdan sakdovchi ingibitorlar qo’shiladi. 
Shuni qayd qilish lozimki, tayyor detal yuzalarida sex sharoitida, qo’shimcha muhofaza 
tadbirlari qo’llanilmasa, ikki soat ichida zanglash jarayonlari boshlanishi mumkin. 
Yuzani puxtalashning ta’siri. Detallarning yuklama va kuchlanishlarni ko’tarish 
qobiliyatini oshirishda turli xildagi yuzani puxtalash uslublari qo’llaniladi. Sementitlash, 
nitrosementitlash, azotlash, yuzani yuqori chastotali toklar bilan toblash, deformasiyali puxtalash 
(roliklarni sirtda dumalatish yoki pitrani bosim ostida oqizish yo’li bilan) shular qatoriga kiradi. 
Yuzani puxtalash ta’sirini e’tiborga oluvchi К
u
koeffisientning qiymatlari quyidagi 1.4-
jadvalda keltirilgan. 
d
K
K

d
K
K


---

1.4-jadval