Dеtаllаrning ishlаsh lаyoqаti оmillаri vа uni tа’minlаsh аsоslаri. I. Mа`ruzа rеjаsi

Ta’mirlashga moyillik - mashinaning texnikaviy xizmat va-ta’mirlash yo’li bilan radsiya 
va buzilishlarning yuz berish sabablarini aniqlash va oldini olish, ishga yaroqli holda ushlab 
turish va shu holga tiklanishga moslanuvchiligidir. 
Mashinalar tuzilmasi va tizimining murakkablashuvi raddiya sabablari va ishdan chiqqan 
elementni tezlikda aniqlash imkoniyatini kamaytirib yuboradi. Zamonaviy samolyotlarda 
uchuvchi nazorati ostida bo’lishi lozim bo’lgan ko’rsatkichlar 10 mingdan oshiqrokdir. Shuning 
uchun ham eng muhim omillarning nazorati EHM (elektron hisoblash mashinalari)ga 
yuklatilgan. Ta’mirlashga moyillikning muhimligi xalq xo’jaligida mashinalarni ta’mirlashda 
juda katta miqdordagi vositalarning jalb qilinishi bilan belgilanadi. 
Saqlanuvchanlik - mashinaning saqlash va transportirovkadan so’ng raddiyasizlik, 
umrboqiylik va ta’mirlashga yaroqlilik ko’rsatkichlari qiymatlarini saqlash xossasidir. Bu 
xossaning amaliy ahamiyati zahiradagi detal, qism va mashinalarni hamda mavsumiy 
ishlatiladigan texnikani yana ishlatishda yaqqol ko’rinadi. 
Ishonchlilik ko’rsatkichlari haqida yanada to’liq ma’lumotlarni maxsus adabiyotlardan 
topish mumkin. 
Ishonchlilik mahsulotni (masalan, detalni) loyihalash davrida konstruktor tomonidan 
ta’minlanadi, uni tayyorlash jarayonida va ishlatish mobaynida ham qator omillarga bog’liq.
Ishonchlilik quyidagi jarayonlarga bog’liq bo’ladi: loyihalash, ishlab chiqarish va 
ekspluatasiya. 
Loyihalash paytida ishonchlilikka katta ahamiyat beriladi. Yomon va etarli ishlanmagan 
konstruksiyalar ishonchli bo’lmaydi. Кonstruktor hisoblarda, chizmalarda, texnik sharoitlarda va 
boshqa texnik hujjatlarda ishonchlilikni ta’minlovchi barcha omillarni hisobga olishi lozim.
Ishlab chiqarish davrida konsruktor tomonidan qo’yilgan ishonchlilikni oshiruvchi barcha 
vositalar ta’minlanadi. Кonstruktor hujjatlaridan chetlanish ishonchlilikni buzadi. Ishlab 
chiqarish nuqsonlarining ta’sirini bartaraf etish maqsadida barcha mahsulotlar obdon teshiriladi. 
Ekspluatasiya paytida mahsulotning ishonchliligi joriy qilinadi. Buzilmasdan ishlash va 
umrboqiylik kabi ishonchlilik tushunchalari mashinalar ishlashi jarayonida vujudga keladi va 
ekspluatasiya sharoitlari va usullariga bog’liq bo’ladi.
Ishonchlilik berilgan xizmat muddati davomida ishlash qobiliyatini saqlash ehtimoli 
orqali baholanadi. Ishlash qobiliyatining yo’qotilishi ishdan chiqish deyiladi. Agar masalan, 

---

mahsulotning buzilmasdan ishlash ehtimoli 1000 soat davomida 0,99 ga teng bo’lsa, unda 100 ta 
mahsulotdan bir foizi yoki bittasi o’zining ishlash qobiliyatini oldinroq yo’qotadi deb tushunish 
mumkin. Bu holatda buzilmasdan ishlash ehtimoli (yoki ishonchlilik koeffisienti) ishonchli 
mahsulotlar sonini kuzatuvdan o’tkazilgan mahsulotlar soniga nisbatiga teng, 
. 
Ishonchlilik koeffisienti qiymati kuzatuv vaqti t ga bog’liq bo’ladi. 
Murakkab mahsulotning ishonchlilik koeffisienti ushbu mahsulotni tashkil etuvchi 
elementlar ishonchlilik koeffisientlari orqali ifodalanadi, 
.