Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi

Men erimni, balki, keyinroq», -
Degan xayol bilan yashaysan,
Mendan ko‘ra senga qiyinroq.
(Usmon Qo'chqor)
She’rni o'qigan kiiobxon lirik qahramonni - qaysidir 
sabab bilan sevgilisiga yetisholmagan, endilikda o'zining 
oilasida sokin va totuv umrguzaronlik qilayotgan, turmush 
o‘rtog‘ini-da samimiy hurmat qiluvchi va, ayni paytda, 
sevgisini ham unutolmay yashayotgan odamni tasavvur 
qiladi, o'sha odamning ruhiy holatiga kirib, uning kechin- 
malarini o‘z qalbidan o‘tkazadi. Yuqorida aytdikki, lirik 
qahramon bilan real shoir teng emas, ya’ni shu she’rni 
yozish uchun shoirning albatta sevgilisiga yetisholmagan 
va hamon o‘sha sevgisini qo'msab yashayotgan odam 
bo'lishi shart qilinmaydi. Fikrimizning yorqin dalili shuki, 
siz, ya’ni she’rxon bu holatni his qilasiz, holbuki, unda tas- 
virlangandek hayotiy holatni reai hayotda boshdan kechir- 
magan bo'lishingiz ham mumkin, faqat, Tolstoy aytmoqchi, 
qalbingizda mavjud bo'lishi mumkin bolgan barcha qalblar 
imkoniyat tarzida yashaydi.
384
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqorida aytilganidek, 
lirik qahramon
o'rnida 
lirik sub-
yekt
termini ham qollanadi. Holbuki, ilmiy muomalada 
uiarning farqiangani maqsadga muvofiq bo‘iadi. Saba- 
bi, 
lirik subyekt
deganda she’rda tasvirlangan kechinma 
egasi tushuniladi va u 
lirik obyekt
(ya’ni lirik mushohada, 
lirik kechinma obyekti) tushunchasi bilan oppozitsiya ho- 
sil qiladi. Ya’ni lirik subyekt umumiy tushuncha bo‘lsa, 
li­
rik «men», ijroviy lirika qahramoni
va 
lirik personaj
uning 
xususiy ko‘rinishlaridir. Lirik qahramon bu siraga kirmay- 
di, u muayyan shoirning lirik ijodi (yoki biron-bir she’riy 
turkumi) bag'ridan o‘sib chiquvchi va malum darajada 
tasavvur qilish mumkin bolgan shaxs obrazini anglatadi. 
Shoir ijodi yoki poetik turkum doirasida lirik qahramon bir 
qadar butunlik (o‘zini o'ylatgan mavzu-muammolari doira- 
si, o‘y-qarashlar birligi, barqaror ruhiy-psixologik belgilari, 
biografik chizgilari bilan) kasb etishi, alohida bir SHAXS 
(qalb)ni tasavvur ettira olishi iozim. E’tibor berilsa, maz- 
kur tafqindagi lirik qahramon ma’lum darajada obyektivlik 
kasb etishini sezish qiyin emaski, shuning o'ziyoq uning 
lirik subyekt tushunchasidan tashqarida ekaniga dalo- 
latdir. Shunga qaramay, qulayligi yo «quloqqa yaqin»ligi 
sabablimi, lirik qahramon istilohini umuman lirik subyekt 
ma’nosida qollash hozirda ko'proq ommalashdi.
Lirik qahramon bilan shoir - muallif munosabati masa- 
lasi hanuz bahsliligicha qolmoqda. Bu masalada ko‘p- 
chilik e’tirof etgan qarash shuki, uiarning orasiga tenglik 
aiomati qo'yib bolmaydi. Ayni chog'da, lirik qahramonni 
shoirdan mutlaqo boshqa hodisa sifatida tushunish ham 
to‘g‘ri emas: u shoir shaxsi bilan bogliqlikda idrok etiladi. 
Shunday bolganda ham, lirik qahramon shoirning aynan 
o‘zi emas: u «men»dan yaratilgan boshqa bir «men»dirki, 
shuning uchun ko'pincha lirik qahramon va shoir munosa­
bati prototip va xarakter munosabatiga qiyosan tushun- 
tiriladi. Ya’ni lirik qahramon bilan shoirni bir-biridan butkul 
ajratish ham, tamom qo'shib yuborish ham mumkin emas,
385
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ular «ajralmas qo‘shilmaslik»dir. Zero, lirik qahramon epos 
yoki dramadagi xarakter singari obyektga aylanmaydi, u 
voqelikka nisbatan ham, o'ziga nisbatan ham hamisha 
subyektligicha qoladi.
Mazkur masalaga mufassal to'xtalayotganimiz bejiz 
emas. Gap shundaki, hozirda lirikaning subyektiv tashkil- 
lanishi - she’rdagi kechinma egasiga ko'ra, shuningdek, 
kechinma obyekti nuqtayi nazaridan tavsiflanuvchi ko'ri- 
nishiari ajratiiadi. Ushbu tasnif tamoyillarining birinchisi, 
ya’ni lirik kechinma egasiga ko‘ra: 1)