Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Jumladan, tarixchi Jon Nelson Blek bunday deb yozadi: «In
soniyat tarixiy taraqqiyotining qaysi davriga nazar tashlamang, diniy e’tiqod har qanday buyuk davlatning poydevori sifatida xiz mat qilib kelganiga guvoh bo‘lasiz. Hindiston, Xitoy, Yunoniston, Af 185 rika yo xud Janubiy va Markaziy Amerika tamaddunlari bo‘ladimi – ularning barchasida bir xil jarayonni kuzatish mumkin: tamaddunlar din negizida vujudga kelgan va aksincha, qandaydir sabablar tufay li an’anaviy e’tiqodning jamiyat hayotiga ta’siri susaygan yoxud un dan butunlay voz kechilgan hollarda millatlar, xalqlar va davlatlar tanazzulga yuz tutgan». Hozirgi vaqtda nasroniylik, azaliy qadriyat va an’analar ta’lim maskanlaridan quvg‘in etilayotganini ta’kidlab, Byuke nen madaniy inqilobchilarning 1973yili nashr qilingan va keng targ‘ib etilayotgan g‘oyaviymafkuraviy manbalaridan biri – «Gu manitar manifest»dan olingan ayrim itqiboslarni kitobxon e’tibo riga havola etadi. Mana ulardan ayrimlari: «Ibodat qilayotgan odamning Yaratganga e’tiqodi – isbotlab bo‘lmaydigan eskilik sarqitidir... Anhanaviy axloq bugungi kun talablariga javob ber may qoldi... O‘limdan keyin jannatga tushish yoxud jahannam azoblariga duchor bo‘lish haqidagi aqida nafaqat mavhum, balki inson ruhiyati uchun o‘ta xatarlidir...» va hokazo. Byukenen ning fikricha, bunday qarashlarni targ‘ib etayotgan, nasroniylik ni hatto maktab bo‘sag‘asiga ham yo‘latmayotgan madaniy in qilobchilarning sa’yharakati bilan yosh avlod qalbi va ongiga g‘ayrinasroniy g‘oyalar singdirilmoqda. Buning oqibatida G‘arb mamlakatlarida «ommaviy madaniyat» tushunchasi yuzaga kel di. «Ommaviy madaniyat» G‘arb dunyosida o‘tgan asrning ik kinchi yarmida shakllandi. Garchi «madaniyat» deb atalsada, aslida, tub mazmunmohiyatiga, niyatmaqsadiga ko‘ra «omma viy madaniyat» chinakam madaniyatning kushandasidir. «Ommaviy madaniyat» ko‘pdan ko‘p shakllarda o‘zini namoyon etadi. Kitch (zarracha badiiyestetik qimmatga ega bo‘lmagan nar sa va buyumlarga yuksak andoza tusini berish), komiks (tagiga qis qa matn yoki luqmalar bitilgan behayo matbaa – rasm mahsulot lari), starizm (subyektiv ehtiroslarga berilgan holda estrada artistlari, aktyorlar, sportchilar, telediktorlarni ilohiylashtirish), xeppining (av 186 valdan rejalashtirilmagan, nogahonda uyushtiriladigan «keskin» to moshalar, masalan, royal, pianino yoki avtomobillarni urib abjag‘ini chiqarish yoxud o‘t qo‘yib vahshiyona, ommaviy «ko‘ngil ochish»larni o‘tkazish) «ommaviy madaniyat»ning ayrim ko‘rinishlaridir. Amerika madaniy elitasi ajralishlar, abort va nasroniy qadri yatlarning yemirilishini erkinlik sari taraqqiyotning o‘ziga xos muhim bosqichlari sifatda talqin etayotganini ta’kidlab, Byuke nen bunday deb yozadi: «Ma’naviyat va axloqning mohiya ti xusu sida yakdillikka erisha olmas ekanmiz, u holda qanday qilib ma’naviyati yuksak jamiyatni barpo etishimiz mumkin? Na hotki yurtimiz taqdiriga befarq bo‘lmagan kishilar madaniy in qilobchilarning butun sa’yharakati odamlarni iymone’tiqodidan qaytarish, Yaratgandan yuz o‘girish va ularning ongiga «turmush tarzining barcha shakllari teng huquqlidir» qabilidagi g‘arazli g‘oya va qarashlarni singdirishga yo‘naltirilganini payqamayot gan bo‘lsa?!». Beshinchi – oila instituti inqirozi. O‘tgan asrning 60yillari da g‘arb mamlakatlarida sodir bo‘lgan madaniy inqilob er, xotin va bolalarni oilaviy vazifalar, burch va mas’uliyatdan ozod etib, oila ga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni yo‘qqa chiqardi. Bu hol oila ning ijtimoiy institut sifatida yemirilishiga sabab bo‘ldi. Byukenen ning yozishicha, «hukmronlikni qo‘lga olgan ommaviy madani yat kechayu kunduz azaliy nasroniy qadriyatlarimizni kam sitib, hatto ayolning eri va bolalari bo‘lishi tabiiy hayotiy ehtiyoj ekani haqidagi tasavvurlar ustidan kulib keldi. Bugungi kunda jamiyatimizda ayolni onalik vazifasidan butkul mahrum etish ga intila yotgan kuchlar paydo bo‘ldi... 1950yili olti yoshli bola si bor ayollarning 84 foizi uyro‘zg‘or ishlari bilan shug‘ullangan va yana homilador bo‘lishga imkon topgan. Bugun esa, aksincha, bunday ayollar ofislarda to‘liq ish kuni tartibida ishlab, farzandli bo‘lishni hatto xayoliga ham keltirayotgani yo‘q«. Bunday vaziyatning vujudga kelishida o‘tgan asrning boshla rida aksariyat g‘arb mamlakatlarida shakllangan va bugungi kun 187 ga kelib g‘oyat kuchli ijtimoiy harakatga aylangan feminizmning «xizmat»i katta bo‘lgan. Masalan, ashaddiy feminist ayollardan biri Sh.Kronin «Juish Uorld Revyu» jurnalining 2000yil fev ral sonida chop etilgan maqolasida oilanikoh masalasi haqida to‘xtalib, bunday deb yozadi: «Nikoh bu – qullikning bir shak lidir. Shunday ekan, ayollar harakati ana shu institutga qarshi yo‘naltirilishi zarur. Negaki, nikoh barham topmagan jamiyatda ayollarning ozod etilishiga umid qilish xomxayoldir». AQSHda qamalganlarning yarmidan ko‘pi buzilgan oila lar farzandlari ekani, otaonasini ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba erkak va ayollarga o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta’sir o‘tkazib turishi aniqlangan. Yevropaliklarda «erlar ayollar uchun birinchi bo‘lishni, ayolar esa erkaklar uchun so‘ngisi bo‘lishni orzu qiladilar», degan gap bor. Buning ma’nosi er uylanmoqchi bo‘lgan qizning avval bosh qa erkak bilan bo‘lmaganini orzu qiladi. Agar zinoga aralashgan bo‘lsa, farqi yo‘q, bu yog‘iga to‘g‘ri yursa bas. Xotin esa «erim mengacha yurgan bo‘lsa yurgandir, endi yurmasin», deb orzu qi lishidir. Bu tushuncha turli madaniyatlarda har xil qabul qilinadi. Hozirgi kunda G‘arb mamlakatlarida oilaga munosabat yo mon tomonga o‘zgarib ketganligini yuqorida ko‘p bor ta’kidlab o‘tdik. Holbuki, avvalgi zamonlarda ularda ham oila muqad das, deb hisoblanardi. Ammo oilaga «erkinlik» martabasini berilishi jamiyatni ham borabora izdan chiqardi. Misol uchun, Bugun G‘arbda quyidagicha oila bobidagi buzilishlarni uchratish mum kin: 1. Bir jinsdan iborat «oila» instituti tuzilishiga qonun doirasi da yo‘l ochib qo‘yilganligi. 2. Oila qurmay yolg‘iz yashashga intilish kuchliligi. Ma’lu motlarga ko‘ra, bu borada ham amerikaliklar peshqadam ekanlar. 3. Xotin erni yoqtirmay qolgani uchun uni tashlab ketishi. Xullas, oilanikoh munosabatlarining inqirozi g‘arbona tur mush tarzining azaliy nasroniy qadriyatlari sanalgan fidoyilik, mehribonlik, sadoqat, imone’tiqod kabi fazilatlarning faqat 188 shaxs manfaatlarining qondirilishiga qaratilgan individualistik qarashlar tomonidan siqib chiqarilgani bilan izohlanadi. Bir so‘z bilan aytganda, g‘arbning taqdiri bugun ko‘p jihatdan ayollarga bog‘liq bo‘lib qoldi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|