Dinshunoslikka
Din va axloq o‘rtasidagi munosabatlar inqirozi oqibatlari
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Din va axloq o‘rtasidagi munosabatlar inqirozi oqibatlari.
O‘tgan asrning so‘nggi choragi va XXI asrning dastlabki yilla rida g‘arbdagi yetakchi davlatlar iqtisodiyijtimoiy, siyosiy, il miy texnologik taraqqiyot borasida ulkan yutuqlarni qo‘lga kiritgan bo‘lsada, bu natijalarni shubha ostiga olayotgan, hatto g‘arbo na tamaddunning madaniy va ma’naviyaxloqiy jihatdan yemi rilib borayotganini asoslashga urinayotgan turli konsepsiyalar paydo bo‘ldi. Sirasini aytganda, bunday yondashuvning ilk kur 183 taklari hayot falsafasi ta’limotining asoschilaridan biri, nemis faylasufi Otto Shpenglerning «Ovruponing so‘nishi» (1922), Ye rix Fromm ning «Erkinlikdan qochish» (1941), «Xomxayollar qurshovida» (1962), «Umidlar inqilobi» (1968), Daniel Bel lning «Maf kuraning yemirilishi» (1960) kabi asarlaridayoq namo yon bo‘la boshlagan edi. Shunisi e’tiborliki, rivojlangan g‘arb mamlakatlari taraqqiyotning yangi – postindustrial bosqichiga ko‘tarilishi bilan bunday intilishlar so‘nish o‘rniga yanada avj ol di. Bu davrda taniqli ingliz olimi Arnold Toynbining «Tamad dun – ta rix hukmi oldi da», Fridrix Xayekning «Qullik sari yo‘l» (1989), Frensis Fuku yamaning «Tarix intihosi» (1985), «Tarix in tihosi va so‘nggi odam» (2004), Jak Barzumning «Yorug‘likdan zulmat sari: g‘arb madaniy hayotining 500 yillik tarixi» (2000) va boshqa ko‘plab asarlar birinketin chop etildi. Ular orasi da Richard Nikson va Ronald Reyganning sobiq yordamchisi, amerikalik taniqli faylasuf, jurnalist va siyosiy sharhlovchi Patrik Byukenenning «G‘arb ning halokati» (2002) asari alohida o‘rin tutadi. Asarda muallif, statistik va sotsiologik ma’lumotlar ham da ko‘plab taniqli olimmutaxassislarning fikrmulohazalariga tayangan holda, g‘arb tamadduni asoslariga tahdid solayotgan quyidagi xavfxatarlarga e’tibor qaratadi: Birinchisi – demografik omil, ya’ni g‘arb mamlakatlarida tug‘ilish darajasining keskin pasayishi. Bu haqda Byukenen quyi dagilarni yozadi: «G‘arb tom ma’noda «o‘lmoqda»: deyarli bar cha g‘arb mamlakatlari aholisi aql bovar qilmas darajada kama yib bormoqda. O‘n to‘rtinchi asrda Yevropa aholisining uchdan bir qismini qirib yuborgan «qora o‘lat» epidemiyasidan buyon G‘arb sivilizatsiyasi hali bu qadar xatarli tahdidga duch kelmagan. Bu ofat butun g‘arb tamaddunini qirib yuborishi hech gap emas. Hozirgi vaqtda Yevropa mamlakatlaridan o‘n yettitasida (Bel giya, Bolgariya, Vengriya, Germaniya, Daniya, Ispaniya, Italiya, Latviya, Litva, Portugaliya, Rossiya, Ruminiya, Slovakiya, Sloveni ya, Xorvatiya, Chexiya, Estoniya) o‘lim ko‘rsatkichi tug‘ilishdan 184 ko‘ra ancha yuqorilab ketgan, ya’ni bu davlatlarda belanchakdan ko‘ra tobutga ehtiyoj ko‘proq. Ta’bir joiz bo‘lsa, katoliklar, protes tantlar, pravoslavlar – barchabarchasi g‘arb tamaddunini «ko‘mish marosim»ida ishtirok etmoqda». Ikkinchi – g‘arbning madaniy yaxlitligiga zarba berayotgan turli irq, e’tiqod va madaniyatga mansub kishilarning ommaviy muhojirligi. Ma’lumotlarga ko‘ra, birgina Kaliforniya shtatida gi muhojirlarning soni (8,4 million kishi) butun boshli Janubiy Kaliforniya shtati aholisidan ko‘p ekani aniqlangan. Uchinchi – davlatlarning parchalanishi va hokimiyatning milliy hukumatdan «dunyo hukumati» deb ataladigan jahon miq yosidagi hukmron kuchga bosqichmabosqich topshirilishi. To‘rtinchi – nasroniy din va axloqqa zid bo‘lgan g‘oya va qa rashlarning singdirilishi oqibatida azaliy qadriyat, urfodat va an’analarning yemirilishi. Ma’lumki, g‘arb mamlakatlarining ijtimoiyiqtisodiy taraq qiyotning yuksak cho‘qqilariga ko‘tarilishida nasroniy qadriyat, urfodat va an’analar, diniy axloqning ahamiyati beqiyos bo‘lgan. Aniqroq aytganda, nasroniylik g‘arb tamaddunini vujudga keltir gan, uning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy tuzumining g‘oyaviymaf kuraviy negizlari, milliyetnik ongning ma’nomazmunini bel gilab bergan yetakchi omil sifatida xizmat qilib kelgan. Ammo o‘tgan asrning so‘nggi choragi va XXI asrning boshlarida aksari yat rivojlangan mamlakatlar ijtimoiy, ma’naviymadaniy hayoti da yuz berayotgan salbiy o‘zgarishlar, chunonchi, azaliy nasroniy qad riyat va axloqqa zid qarashlar paydo bo‘layotgani hamda jami yat hayotiga izchil joriy etilayotgani g‘arbdagi ko‘plab mutaxas sislarni tashvishlantirmoqda. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|