192
AlHasan alBasriyning ashoblari, basralik zohidlar – Raboh
ibn Amr, Rabia alAdaviy, adDoroniylarning (VIII–IX asrlar)
vahz va ma’ruzalarida Allohga bo‘lgan sof muhabbat, unga yaqin
lashishga bo‘lgan intilish haqidagi fikrlar paydo bo‘ldi.
O‘sha davrdan boshlab ular so‘fiylikka aniq mistik xarakter
bag‘ishlab, so‘fiylik mafkurasining o‘ziga xos xususiyatiga aylandi.
IX asr davomida Tasavvuf nazariyoti va amaliyotini ishlab chi
qish uchun qizg‘in harakatlar davom etdi. Basra bilan bir qatorda
Bag‘dod va Xuroson so‘fiylik maktablari eng nufuzli maktablar si
fatida yuzaga keldi. Ularning namoyondalari avvalgidek so‘fiyning
ichki dunyosiga asosiy e’tiborni qaratar edilar. Ularning «ahvol»,
«maqomot»lariga batafsil tavsiflar berdilar. Boshqa mistik ta’limotlar
kabi unga so‘fiy bosib o‘tganida «dunyo gunohkorligidan» poklanib,
ilohiyotga yaqinlashishiga sabab bo‘ladigan yo‘l (tariq) sifatida qa
radilar. «Niyatlar» haqidagi ta’limot yanada chuqurlashtirildi. Bun
da o‘zo‘zini nazorat (muroqaba, muhosaba) qilishga erishish uchun
uning «ixlos» va «sadoqat» bilan bo‘lishiga asosiy urg‘uni berdilar.
Bag‘dodlik ilohiyotchi alMuhosibiy tomonidan shakllantirilgan bun
day ta’limotning Xurosonda ko‘plab tarafdorlari topildilar va ularni
«malomatiylar» deb atadilar.
Tasavvufda Allohga yetishish faqatgina yuzini ko‘rish bilan
emas, unga qo‘shilib ketish (fano/baqo) bilan bo‘lishi ham mum
kin degan fikr ilgari surildi. Mansur al Xalloj, ibn ‘Ato‘, ‘Ayn al
Qudot alHamadoniy kabi kishilarning qatl etilishi boshqa so‘fiy
larni hushyorlikka chaqirdi.
Dostları ilə paylaş: