197
hamdir. Keyingi hol «Go‘shtni katta odamlar yeydi, chaqaloqlar esa
sut ichishi kerak» qabilidagi qoidaga ham amal qilingani tufayli eka
ni tushuntiriladi. Ibrohim Haqqul ham shu fikrni yoqlarkan, «Imom
G‘azzoliy oddiy odamlarning tasavvuf ilmi bilan mashg‘ul bo‘lishlari
zarar keltirishi haqida so‘zlaganlar», – deydi.
Lekin ezoterik ilmni sir saqlanishining uchinchi sababi ham
bor. Bu sirni bilganlarni boshqa odamlar tushunmay, kufrda ayb
lashlari mumkinligidir. Bu esa o‘z davrida juda xavfli va fojiaviy
hol edi.
Ezoterik ilm sir saqlanganining yana bir to‘rtinchi sababi bu
uning
individual, intim xarakterga ega ekanidadir. Agar bu ilmdan
bizga biron qismi bayon etilsa, bilish kerakki, bu o‘sha zotning
buyuk saxovatidandir. Zero, bu ilm ko‘p
hollarda ayrim, «tanlan
gan» shaxsga, uning subyektiv, ichki kechinmasida va faqat unga
tegishli tuhfa sifatida berilgan bo‘ladi. «Tanlanganlik»ning ma’no
si shundaki, muayyan shaxsga muayyan davrda muayyan xabarni
ommaga yetkazish uchun payg‘ambarlik taqdir qilingan bo‘lsa,
boshqa shaxslar bunday bilim va martabaga o‘zlarining katta riyo
zatlari natijasida o‘zlikni tanish orqali muyassar bo‘ladilar.
O‘zlikni tanishga da’vat esa kamida
ikki ming yildan ortiq
vaqtdan buyon mavjud. Insonning eng daxlsiz va asosiy huquqi
ham, yashashdan maqsadi ham shunda. Hozirgi oqillikning eng
katta fojiasi esa aslida shu o‘zlikni bilishdan chetlashuvda. Ya’ni
Butun Koinotni bilishga da’vo qilib chiqqan aqlining, o‘zligini bi
lishga yetmayotganidadir. Vaholanki, o‘zligini
bilgan inson avvalo
Xudoni, ya’ni butun borliqning mohiyatini biladi. Mohiyatni bil
gan inson esa hamma narsani biladi. Chunki, hamma hikmatlar
da ko‘rsatilishicha, inson butun borliqning modelidir (mikrokos
mos). Shuning uchun atrof olamni emas, o‘zlikni o‘rganish zarur.
Ezoterizmda o‘zlikni topish yo‘li, ilgariroq ham boshqa masalalar
munosabati bilan to‘xtalib o‘tganimizday, ochiq ko‘rsatilgan. Unda
tushuntirilishicha, insonning tub mohiyati (uning asliy «Men»i) uning
198
Olti qavat vujudi ichiga, xuddi yong‘oq mag‘zini o‘rab turgan po‘st
lar kabi yoki rus matreshkalari kabi qavatqavat o‘rab olingan (yetti
qavat parda ichidagi sir deyish ham mumkin). Demak, shu matresh
kalarni (pardalarni) eng tashqi, ustki, moddiy qavatidan boshlab
navbati bilan olib tashlab borsak, eng oxirida mag‘izni, mohiyatni,
ya’ni tashqi ta’sirlardan sof bo‘lgan o‘zligimizni topamiz. Buni tasav
vur etish uchun tasavvufda bu jarayon qanday amalga oshirilishi ha
qidagi ilgari ham aytganlarimizga tayanish kifoya.
Birinchi eng qattiq po‘st (yoki parda) bu moddiy vujudimiz,
uning tashqi dunyo ta’sirlari bilan bog‘liq ehtiyojlari. Ochko‘zlik,
hirs (shahvoniy xohishistaklar), loqaydlik,
dangasalik, jaholat,
g‘iybat, xusumat, kibr, hasad, xullas vujudimiz uchungina ke rak
bo‘lgan intilishlarimiz (nafsi ammora). O‘zlikka yetish uchun av
valo shu qattiq qobiq zindonidan qutulish kerak. Lekin, bunda
gap uni jismonan yo‘q qilish haqida ketmayapti, balki faqat uning
eng zaruriy
ehtiyojlarinigina qondirib, undan ortig‘ini chegaralab
qo‘yish haqida ketyapti.
Ikkinchi po‘stimiz o‘z qiyinchiliklarimiz sababini birovdan
ko‘rish, murosasizlik, yolg‘onchilik, tuhmatchilik, shuhratparast
lik, amalparastlik, ta’magirlik, boshqalarga tanbeh nazari bilan
qarash kabilardan tashkil topadi. (Bunday nafs tasavvufda yalti
roq nafs, ya’ni «nafsi lavvoma» deb atalgan edi.) Agar kishi shu
nafs illatlaridan qutulsa, uning sof
mohiyati ikkinchi qobiqdan
ham xalos bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: