Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘zlikni bilishga olib boradigan yo‘lning uchinchi bosqichida
kishida taqdirga tan berish, sabr qilish, shukur qilish sifatlari (naf si mutmaina) namoyon bo‘ladi. Ya’ni bunda inson o‘zining uchinchi, ya’ni taqdirdan qo‘rqish, besabrlik, noshukurlik kabilardan tashkil topgan po‘stidan ham xalos bo‘ladi. To‘rtinchi bosqichda saxovatpesha, shirinso‘z, itoatgo‘y, qa noatli, toatibodatli, sofdil inson namoyon bo‘ladi. (Bu nafsi mul 199 hama, ya’ni ilhomlangan nafs bosqichidir.) Tasavvuf ta’limotida o‘z ruhiy taraqqiyotida ayni shu bosqichga yetgan inson Xudo ning sharofatiga sazovor bo‘ladi, deb hisoblanadi. Shu bosqichga qadar kechgan jarayonni ontologik jihatdan ham tasavvur etish mumkin. Bu masalani to‘laroq va chuqur roq tushunish imkonini beradi. Buning uchun hind falsafasi ning gunalar haqidagi g‘oyalarini yana bir bor esga olish kerak. Ilgari ham ayt ganimizday, ushbu ta’limotga ko‘ra inson tanasi (umuman, materiya) sattva guna, rajas guna va tamas guna deb atalgan uch xil substansiyaquvvatdan tashkil topgan. Bulardan bi rinchisi, ya’ni sattva guna insondagi ijobiy, yorug‘ tuyg‘ular ning (ko‘ngil xushligi, xotirjamlik, xushchaqchaqlik kabilar ning) asosi ni tashkil etadi. Rajas guna inson irodaviy, faol intilish va harakatlar va ular tufayli yuzaga keladigan tuyg‘ular (uqubat, xavfu xatarlar, ehtiros kabilar) asosida yotadi. Tamas guna esa inson vujudidagi nofaol, salbiy asos bo‘lib, u loqaydlik, befarq lik, jaholat, turg‘unlik (tepsatebranmaslik), noaniqlik (xiralik), qorong‘ulik kabilarni tashkil etadi. Turli odamlar vujudida bu quvvatlar turli proporsiyada taqsim langan deb qaraladi. Hozirgi psixologiya bularni temperament tip lari deb ataydi. Lekin psixologiya ularni yuzaki xarakterlash bilan cheklanadi, kelib chiqish sabablari, mohiyatini chuqur bi lishga hozircha erishmagan. Shuning uchun u kishi o‘z tempera ment tipini o‘zgartirishi mumkinligini inkor etadi. Vaholanki, ezoterik ta’limotlarda insondagi ana shu quvvatlarni transformat siyalash, ularni ijobiy quvvatlarga aylantirish borasida ko‘p asrlar mobaynida samarali ishlar olib borilgan. Shu tariqa nafsi ammora va nafsi lavvomadan qutulgandan (bi rinchi va ikkinchi bosqichlaridan o‘tilganidan) keyin, ya’ni kishi ra jas va tamas gunalarning ta’siridan xalos bo‘lganidan keyin asosan faqat sattva guna qoladi. Sattva guna esa keyingi evolutsiya uchun zamin bo‘ladi. Ushbu guna (quvvat) yordamida kishini saxovatpe sha, shirinso‘z, itoatgo‘y, qanoatli, toatibodatli, sofdil insonga ay lantiradi, ya’ni unda sof ijobiy temperament hosil bo‘ladi. 200 Shuningdek, ayni shu bosqichda kishida uning tug‘ma moyilligiga qarab o‘ziga xos ijodiy qobiliyat (rassomlik, bastakorlik, shoirlik, in tellektual intuitiv bilim va h.k.) uyg‘onadi. Vaholanki, keyingi ilmiy tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, ijodning, ayniqsa, hozirgi davr dagi nafaqat shaxs, balki jamiyat hayotidagi ahamiyati beqiyos. Ze ro, aynan ijod shaxsda noadaptatsion (turg‘unlashib, to‘xtab qolgan sharoitga moslashuvning aksi bo‘lgan) faollikni, o‘zidagi hayotiy quv vatni his etishni, voqelikka estetik (nafosat, go‘zallikni his etgan hol da) yondashishni, atrofidagi katta ko‘pchilik ruhiyatiga ko‘tarinkilik baxsh etuvchi ijobiy muloqotda bo‘lishni, bir so‘z bilan aytganda, eng murakkab hayotiy sharoitlarda ham «yashash jasoratiga» egalikni ta’minlaydi. Shu ma’noda ijodiy qobiliyat kishilari konkret jamiyat ning hayotiyligini ta’minlovchi kuchlarini o‘zida gavdalantiradilar. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|