Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«Terrorizm — siyosiy, diniy, mafkuraviy va boshqa maqsadlar
ga erishish uchun shasening hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, molmulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikast lantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy va yuridik shaxsni bironbir harakatlar so dir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur etishga, xalqa ro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suvereniteti ni, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarliklar qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratil 278 gan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar; terrorchi — terrorchilik faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etayotgan shaxs, terrorchilik guruhi — oldindan til birik tirib terrorchilik harakatini sodir etgan, bunday harakatga tayyor garlik ko‘rgan yoki uni sodir etishga suiqasd qilgan shaxslar guru hi; terrorchilik tashkiloti — ikki yoki undan ortiq shaxsning yoki terrorchilik guruhlarining terrorchilik faoliyatini amalga oshirish uchun barqaror birlashuvi». O‘zbekistan Respublikasining 2000yil 15dekabrda qabul qilin gan «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi qonuni Yuqorida keltirilgan ta’riflarda terrorizmning nihoyatda mu him bir xususiyati – uning muayyan siyosiy maqsad yoki amaliy natijalariga emas, balki u yoki bu xuruj natijasida odamlar orasi da, ijtimoiy fikrda yuzaga keladigan xavotirli akssado, shovshuv ga erishishga qaratilgani ta’kidlangan. XX asrning 60yillaridan boshlab, terrorizmning mojarolarni keltirib chiqaruvchi hodisa sifatidagi salohiyati, butunbutun mintaqalar yo‘na lishi turlicha bo‘lgan terrorchi tashkilotlar va guruhlar faoliyat ko‘rsatgan joy larga aylanib qoldi. Buning natijasida, terrorchilik hara katining ko‘lamigina emas, balki metodlari ham o‘zgardi. Uning eng dahshatli ko‘rinishlaridan biri — o‘zini avvaldan o‘limga tayyor lagan terrorchikamikadzelar tomonidan amalga oshirilayot gan harakatlarni keltirish mumkin. Qayd etilgan fikrlardan kelib chiqib, terrorizm tushunchasini quyidagicha tahlil qilish mumkin: Terrorizm — siyosiy maqsadda amalga oshirilayotgan terrorning nazariyasi va amaliyoti bo‘lib, u ikki qismdan iborat: Birinchisi, terrorning ma’naviymafkuraviy jihati. U terrorchi larning histuyg‘uga asoslangan g‘oyalari, mavhum tushunchalar («dinning sofligi», «xalq baxti», «xalq manfaati»)ga tayanadi. Ular real voqelikdan emas, o‘z shaxsiy tasavvurlari dunyosidan kelib chiqib harakat qiladilar. 279 Ikkinchisi, terrorning amaliy tomoni bo‘lib, u terrorchilar, ter rorchi guruhlar va tashkilotlar tomonidan yuqoridagi talablarni bajarish (terrorchilik aktlariga tayyorgarlik ko‘rish va uni amalga oshirish) natijasida o‘z maqsadlariga erishishdan iborat. Musulmon mamlakatlarida terrorchi uyushmalar ommaviy bo‘la olmagani uchun aholining keng qatlamlari nomidan hara kat qilish taassurotini uyg‘otish maqsadida diniy shiorlardan niqob sifatida foydalanadilar. Demak, terror, terrorchilik faoliyati, terrorchi birgalikda bir butun hodisa sifatida terrorizmni tashkil etadi. Hozirgi davrda u global miqyos kasb etib, xalqaro terrorizm shaklini oldi. «Xalqaro terrorizm» tushunchasi davlatlar, xalqaro tash kilotlar, siyosiy partiya va harakatlarni beqarorlashtirishga qa ratilgan siyosiy qo‘poruvchilik faoliyatini ifodalaydi. U og‘ir jinoyatlardan bo‘lib, uzoq davom etgan jarayonlarning hosila si hisoblanadi. Xalqaro terrorizm fenomeni ayniqsa, XX asr boshlarida avj ola boshladi, ya’ni xalqaro terrorizmga qarshi kurashda davlatlararo hamkorlikni yo‘lga qo‘yilishi o‘tgan asrning 30yillaridan bosh langan. Masalan, 1934yilda Madridda bo‘lib o‘tgan jinoyatchilik ka oid qonunlarni unifikatsiyalashtirish muammolariga bag‘ishlan gan konferensiyada terrorizmning «Aholini dahshatga solish va har qan day ijtimoiy tashkillashuvni yo‘q qilish maqsadida birorbir vo sitani qo‘llash» degan ma’nodagi ta’rifi qabul qilinishiga erishilgan. 1937yilda 20dan ortiq davlat terrorizmning oldini olish va bunday harakatlar uchun jazolash haqidagi Konvensiyani imzoladi. Bugungi kunda terrorchilik uslublari ancha kengayganini ta’kidlash zarur. 1970yillarda biror shaxs yoki siyosiy arbob ga qarshi uyushtirilgan terror amaliyoti ko‘proq uchragan bo‘lsa, hozirda jamoat joylarida, samolyot, avtobus va poyezdlarda port lashlarni sodir etish orqali ko‘plab tasodifiy kishilarning qurbon bo‘lishiga olib keladigan qo‘poruvchilikni amalga oshirishga e’tibor berilmoq da. Eks pertlarning fikricha, bunday harakatlar birinchi navbatda nobud bo‘lganlardan ko‘ra, uning guvohlariga qaratilgan. 280 Xalqaro terrorchilik harakatlarining asosiy belgilari: xalqaro huquq himoyasidagi obyekt yoki subyektlarga qarshi qa ratilgani; • davlatlar chegaralarini buzish orqali amalga oshirilishi; • a’zolari ikki yoki undan ortiq davlat fuqarolari, shu jum ladan, yollanma shaxslar bo‘lgan ekstremistik guruhlar tomo nidan sodir etilishi; • ekstremistik guruhlar tarkibida qo‘poruvchilik harakatlari bo‘yicha xorijlik yo‘riqchilarning qatnashishi; • ekstremistik guruh a’zolarining boshqa davlatlar hududida tashkil etilgan maxsus lagerlarda tayyorgarlik ko‘rishi; • tayyorgarlik ko‘rish va qo‘poruvchilikni sodir etishda xo rijiy davlatlar va ekstremistik uyushmalar yordamidan, xalqaro tus olgan noqonuniy qurolyarog‘ savdosi va narkobiznesdan ke ladigan moliyaviy manbalardan foydalanilishi. Hozirda diniyekstremistik va terrorchi tashkilotlar o‘z maqsadlarini amalga oshirish uchun xalqlar o‘rtasida birinchi navbatda millatchilik va diniy ayirmachilikni keltirib chiqa rish va shu yo‘l bilan bir davlatda yashayotgan turli millat vakil lari o‘rtasida milliy, diniy ixtilof va nizolarni vujudga keltirish ga urinmoqda. Shu bois, O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov yer yuzida sodir bo‘layotgan bunday ofatlarning qanday kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin ligi haqida shunday deydi: «Taassufki, ba’zan islom dini va diniy aqidaparastlik tushunchalarini birbiridan farqlay olmaslik yoki g‘arazli maqsadda ularni teng qo‘yish kabi holatlar ham ko‘zga tashlanmoqda. Shu bilan birga, islom dinini niqob qilib, manfur ishlarni amalga oshirayotgan mutaassib kuchlar hali ongi shakl lanib ulgurmagan, tajribasiz, g‘o‘r yoshlarni o‘z tuzog‘iga ilintirib, boshko‘zini aylantirib, ulardan o‘zining nopok maqsadlari yo‘li da foydalanmoqda. Bunday nojo‘ya harakatlar avvalo muqaddas dinimizning sha’niga dog‘ bo‘lishini, oxiroqibatda esa ma’naviy hayotimizga salbiy ta’sir ko‘rsatishini barchamiz chuqur anglab olishimiz va shundan xulosa chiqarishimiz zarur». |