Ə. H.ƏLİyev, F.Ə.ƏLİyeva, V. M. MƏDƏtova

277
refleksləri. 
 
Əlbəttə, bu reflekslərin hər biri təkcə şərtsiz olduğu 
kimi,  şərti də ola bilir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, 
şərti reflekslərin bioloji mənası onların siqnal əhəmiyyəti 
daşımasındadır. Belə ki, xarici mühit amilləri təsirlərinə 
qarşı özünün məqsədyönlü davranışını qura bilir, təhlükəni 
vaxtında duyub ondan uzaqlaşa bilir, qidanı axtarıb tapa 
bilir, zaman və məkandan baş çıxarır və s. 
 
Ali sinir fəaliyyətinin reflektor təbiəti haqqında 
təlim determinizm, analiz və sintez, strukturluq prinsipinə 
əsaslanır. 
 
 
80 saylı iş. İtdə tüpürcək ifrazı refleksinin müşahidəsi 
 
 
Şərtsiz tüpürcək ifrazı refleksi heyvanda ağız 
boşluğundakı reseptorların qıcıqlanmsı zamanı  əmələ 
gəlir.  
 Heyvanda 
təbii  şəraitdə  şərti tüpürcək ifrazı 
refleksini müxtəlif qıcıqlandırıcılarla yanaşı, qidanın iyi, 
qoxusu və s. vasitəsilə yaratmaq olar. 
 Lazım olan material və avadanlıqlar: şərti refleks 
kamerası, dəzgah, Mendeleyev yapışqanı, sınaq şüşəsi, qıf, 
yemək qabı, qaşıq,  ət,  ət tozu, saniyəölçən, tüpürcək 
fistulalı it, zəng. 
 
İşin gedişi:  
 1. 
Təcrübədən  əvvəl itin yanağında tüpürcək vəzi 
fistulası olan nahiyəyə Mendeleyev yapışqanı ilə  qıf 
yapışdırıb, qıfdan bölgülü sınaq 
şüşəsi asılır. 
Eksperimentdən  əvvəl it başqa otaqda qidalandırılır. 
Eksperiment üçün hazırlanmış kamerada heyvanın ağzına 
ət tozu tökülür. Bu zaman şərtsiz tüpürcək ifrazı refleksi 
 
278
müşahidə edilir və fistuladan axan tüpürcək sınaq şüşəsinə 
toplanır (tüpürcəyin miqdarı  və toplanma müddəti qeyd 
olunur). 
 2. 
İtin fistula nahiyəsinə qıf və sınaq şüşəsi asılır. 3-
4 dəqiqə sonra itə  ət göstərilir və 3 dəqiqə  ərzində  ətin 
qoxusu və görünüşünə qarşı ifraz olunan tüpürcək mü-
şahidə edilir. Sınaq  şüşəsini dəyişib, itə qida verilir və 3 
dəqiqə ərzində tüpürcəyin miqdarı qeyd edilir. 
 
 
 
Şəkil 148. Şərtsiz tüpürcək ifrazı refleksinin sxemi: 
1 – dil; 2 – tüpürcək vəzisi. 
 
 Qida 
qəbulu ilə  əlaqədar tüpürcək ifrazı  şərtsiz, 
qidanın görünüşü və qoxusuna görə tüpürcək ifrazı  şərti 
qida refleksidir. 
 
 
81 saylı iş. Şərti qida refleksinin yaradılma üsulu 
 
 
Şərti qida refleksinin yaradılması üçün şərtsiz 
refleksə  səbəb olan hər hansı bir indifferent qıcıq 

 
279
olmalıdır. 
 
Şərti refleks yaratmaq üçün İ.P.Pavlov səs 
keçirməyən kamera təklif etmişdir. 
 
 
 
Şəkil 149. İtdə şərti refleks yaratmaq üçün qurğu. 
 
 
Şərti refleks kamerası heyvana qıcıq vermək üçün 
xüsusi vasitələrlə (zəng, işıq…) təchiz olunmalıdır. 
Kamerada yerləşdirilən heyvana otağın divarındakı xüsusi 
pəncərədən müşahidə edilir; heyvan təcrübə aparan şəxsi 
görmür. 
 Lazım olan material və avadanlıqlar: kamera, 
Mendeleyev yapışqanı, qıf, bölgülü sınaq  şüşəsi, yemək 
qabı, saniyə ölçən, zəng,  ət tozu, tüpürcək (xroniki) 
fistulalı it. 
 
İşin gedişi: Tüpürcək fistulalı it dəzgahın üzərinə 
 
280
çıxarılır və tüpürcək vəzi axarının xarici ucu ətrafında 
yanağın dərisinə  qıf yapışdırılır. Qıfdan bölgülü sınaq 
şüşəsi asılır. Mexaniki hərəkət edən yem qabı  ət tozu ilə 
doldurulur. Təcrübə aparan şəxs kameradan çıxır, qapını 
bağlayır və pəncərədən müşahidə edir.  
 
2 – 3 saniyə  ərzində  zəng çalınır və 3 – 4 saniyə 
sonra itə  ət tozu (30 – 50 q) olan yemək qabı verilir. 
Əməliyyat 4 – 5 dəqiqə fasilə ilə 5 – 6 dəfə təkrar olunur. 
Təcrübəni bir neçə gün təkrar edib şərti refleks yaradılır, 
yəni zəngin çalınması tüpürcək ifrazına səbəb olur.  
 
 
Şəkil 150. Səsə qarşı şərti qida refleksinin sxemi: 
1 – qulaq; 2 – dil; 3 – tüpürcək vəzisi. 
 
 
Təcrübədə  zəngi işıqla da əvəz etmək olar və tü-
pürcəyin miqdarı müəyyən olunur. 
 
Şərti refleksin yaranma müddəti və möhkəmliyi 
analizatordan,  şərti qıcığın qüvvəsindən və ali sinir 
fəaliyyəti tipindən asılıdır. Qıcıqların 10-15 dəfə 
təkrarından sonra şərti refleks yaranır və möhkəmlənir.  
 

 
281
 
 
82 saylı iş. Siçovulda şərti müdafiə refleksinin yaradılması 
 
 Orqanizmə  zərər yetirən mənfi təsirlərə qarşı mü-
dafiə reaksiyaları yaranır (ağrı, tənəffüs yollarına düşən 
toz hissəcikləri və s.). Şərti müdafiə refleksi yaratmaq 
üçün xüsusi kameradan istifadə edilir. Kamera ortadan 
arakəsmə ilə 2 bir-biri ilə  dəhliz vasitəsilə  əlaqəsi olan 
şöbəyə bölünmüş qəfəsdən ibarətdir. Hər 2 şöbənin dibinə 
metal tor sərilir. Komutator vasitəsilə müxtəlif gərginliyi 
olan elektrik cərəyanını kameranın istənilən  şöbəsinin 
dibindəki tora göndərmək olar. 
 Lazım olan material və avadanlıqlar: ağ siçovul, 
xüsusi qəfəs, laborator avtotransformator, metronom və ya 
zəng, saniyəölçən. 
 
 
Şəkil 151. Şərti müdafiə refleksini yaratmaq üçün qəfəs: 
a, b – arakəsmələr; c, d – metal tor; e – dəhliz. 
 
 
282
İşin gedişi: Siçovulu qəfəsin bir hissəsinə qoyub, 
həmin hissəyə elektrik cərəyanı verirlər. Cərəyanın elə 
qüvvəsi olmalıdır ki, onun təsirini hiss edən siçovul 
qəfəsin digər hissəsinə qaça bilsin. Sonra 3 – 5 dəqiqə 
ərzində  şərti qıcıq (məsələn, metronomla dəqiqədə 60 və 
ya artıq zəng verilir) və 3 – 5 saniyə sonra 2 – 3 saniyə 
ərzində elektrik cərəyanı verilir. Əməliyyatı 2 – 3 dəqiqə 
fasilə ilə  təkralayırlar və beləliklə,  şərti müdafiə refleksi 
yaradırlar. Yəni 2 – 3 təkrardan sonra, təkcə metranom və 
ya zəng səsinə qarşı siçovul qəfəsin digər hissəsinə qaçır. 
 
 
83 saylı iş. Şərti refleksin insanda yaradılması 
 
 Lazım olan material və avadanlıqlar:  şırma, 
induksion cihaz (stimulyator), elektrodlar, tənzif, duz 
məhlulu, başı fiksə edən dirək, ştativ, rezin borulu balon, 
Bobrov aparatı, kimoqraf, pnevmoqraf, ammiak məhlulu, 
obyekt – tələbə. 
 
İnsanda 
şərti refleksi yaratmaq üçün 
eksperimentatoru tədqiqat obyektindən ayıran  şırımdan 
istifadə olunur. Eksperimentator idarəetmə pultun 
qabağında durub pəncərədən obyekti izləyir. 
 1. 
İşığa qarşı əlin şərti hərəki refleksi. Şərtsiz qı-
cıq məqsədilə induksion cərəyan istifadə edilir. İlkin çarxı 
transformatorun klemmalarına birləşdirilir, ikinci çarxa 
qıcıqlayıcı elektrodları (izolə olunmuş 2 metal lövhəcik) 
birləşdirirlər. Elektrodların üzərini duzlu məhlulda 
isladılmış tənziflə örtürlər. Tələbə barmaqları elektrodların 
üzərinə qoyur; cərəyanın təsirindən  əllərin hərəkətini 
müşahidə etmək üçün, eksperimentator elə cərəyan gücünü 
seçir ki, cərəyanı verdikdə  əllərin hərəkəti müşahidə 

 
283
edilsin. Lampa işığı  qıcıqlandırıcı siqnal kimi 0,5 – 1,0 
saniyə  cərəyandan  əvvəl verilir. Lakin lampa işığı ilə 
elektrik cərəyanını birlikdə verdikdə  həmin refleks 
alınmır. 
 
 
Şəkil 152. Şərti hərəki müdafiə refleksinin yaradılma sxemi: 1- ağ 
işıq; 2-göy işıq; 3-induksion cərəyanı; 4-akkumulyator; 5-ilkin və 
ikincili induksion çarxlar; 6-klemmalar; 7-göy işıq açarı;  
8-ağ işıq açarı. 
 
 
2.  Şərti göz qırpma refleksi. Şərtsiz qıcıq 
məqsədilə göz istiqamətinə rezin balondan verilən hava 
axını istifadə edilmişdir;  şərti qıcıq isə  zəng olmuşdur. 
Tələbənin alt çənəsi  ştativə  bərkidilmiş dayağa 
yerləşdirilir. 5 – 10 sm aralı gözün səviyyəsinə havanı 
verən rezin balonun ucu yerləşdirilir. Hava axınının elə 
gücünü tətbiq edirlər ki, şərtsiz müdafiə göz qırpma 
refleksi əmələ gəlsin.  
Şərti refleksi yaratmaq üçün zəngi çalırlar və 0,5 – 
1,0 saniyə  ərzində  şərtsiz qıcıq verilir. 5 – 10 saniyə 
fasilələrlə bir neçə  dəfə  təkrarlayırlar və  şərti refleksin 
əmələ gəlməsini müşahidə edirlər. Yaranmış şərti refleksi 
söndürmək üçün şərti qıcıq  şərtsiz qıcıq ilə 
 
284
möhkəmləndirilməməlidir. Yəni tək o zəng səsinə qarşı 
şərti göz qırpma refleksi almaq mümkün olur. 
 
 

 
285
Yoxlama üçün suallar 
 
1.
 
Reflektor nəzəriyyənin pinsipləri (İ.P.Pavlova görə). 
2.
 
Böyük yarımkürələr qabığının funksional əhəmiyyəti. 
Dekortizə edilmiş heyvanların davranışının xarak-
teristikası. 
3.
 
Beyin yarımkürələri qabığının müxtəlif  şöbələri ilə 
əlaqəsi. 
4.
 
Böyük yarımkürələr qabığının ayrı-ayrı zonalarının 
əhəmiyyəti. Törənmiş potensiallar. 
5.
 
Ali sinir fəaliyyəti  əsas kimi müvəqqəti  əlaqələrin 
pinsipi. Qıcıqların siqnal əhəmiyyəti. Şərti reflekslərin 
strukturu. 
6.
 
Müvəqqəti əlaqələrin əmələ gəlmə şəraiti. 
7.
 
Şərti reflekslərin təsnifatı. 
8.
 
Şərti reflekslərin  şərtsiz ləngiməsi; növləri və 
əhəmiyyəti. 
9.
 
Şərti ləngimə; növləri və əhəmiyyəti. 
10.
 
Yuxu hadisəsi. Yuxu fazaları. Beyin kötüyündən 
qalxan təsirlərin əhəmiyyəti. 
11.
 
Güc münasibətlər qanunu.  
12.
 
Ali sinir fəaliyyətində sistemlik. Kompleks şərti 
qıcıqlar. Dinamik steriotip. 
13.
 
Ali sinir fəaliyyətinin tipləri. 
14.
 
Ontogenezin ilk dövrlərində  mərkəzi sinir sistemi 
funksiyalarının inkişafı. P.K.Anoxin nəzəriyyəsi. 
15.
 
Uşaqlarda şərti reflektor fəaliyyətinin əmələ gəlməsi. 
16.
 
Uşaqda şərti ləngimənin inkişafı. 
17.
 
II siqnal sistemi funksiyasının başlanğıcı. Nitqin 
inkişafı.  
 
 
286
İstifadə olunan ədəbiyyat 
 
1.
 
Cəfərov F.İ.. Normal fiziologiya. Təcrübə dərsliyinə aid 
metodik vəsait. Bakı, 1981. 
2.
 
Qəhrəmanov Q.M.. Normal fiziologiyadan təcrübə 
dərsliyi ( I, II, III hissələr). Bakı, 1980, 1984. 
3.
 
Практикум  по  физиологии.  Под  ред.  дос.  К.М.Кул-
ланды. Москва, Изд.-во «Медицина», 1970. 
4.
 
Квасов Д.Г. и др. Руководство к практическим заня-
тиям по физиологии. М., 1977. 
5.
 
Батуев А.С. Малый практикум по физиологии чело-
века и животных. М., 1987. 
6.
 
Дегтярев В.П. и др. Руководство к практическим зя-
нятиям  по  физиологии.  Москва. «Медицина, 1968, 
288 с. 
7.
 
Həsənov H.H., Hacıyev S.M., Qəribov A.İ. Mərkəzi sinir 
sisteminin fiziologiyası. Bakı, Maarif, 1998, 360 s. 
8.
 
Физиология человека. Учебное пособие в 3-х томах 
(под ред. Р.Шмидта и Тевса). М., Мир, I т. 371 с., II 
т., 641 с., III т. 875 с. 
9.
 
Əliyev  Ə.H.,  Əliyeva F.Ə., Mədətova V.M. İnsan və 
heyvan fiziologiyası. I hissə, 413 s., II hissə, 599 s. 
 

 
287
MÜNDƏRİCAT 
 
Müqəddimə .................................................................................5 
1 saylı iş. «İnsan və heyvan fiziologiyası»ndan aparılan  
                təcrübələrin təşkili, istifadə edilən məhlullar  
                və üsullar ......................................................................4 
Fizioloji təcrübələrdə istifadə olunan üsullar ...............................5 
2 saylı iş. Fizioloji təcrübədə istifadə olunan alətlər  
                 və cihazlar....................................................................9 
I Fəsil. Sinir-əzələ fiziologiyası ..................................................22 
3 saylı iş. Qurbağanı hərəkətsizləşdirmə üsulları .........................25  
Qurbağanın fiksə edilməsi ............................................................27 
4 saylı iş. Sinir-əzələ preparatının hazırlanması və müxtəlif  
                üsullarla qıcıqlandırılması ............................................27 
5 saylı iş. Mioqraf üçün sinir-əzələ preparatının hazırlanması  
                və əzələ təqəllüslərinin mioqramması ..........................33 
Saya əzələ təqəllüsünün yazılması ...............................................37 
6 saylı iş. Əzələ təqəllüsü hündürlüyünün qıcıq sıxlığından,  
                 qüvvəsindən və temperaturdan asılılığı .......................38 
Temperaturun əzələnin tək təqəllüsünə təsiri ...............................39 
Qıcıq sıxlığının əzələnin tək təqəllüsünə təsiri.............................40 
7 saylı iş. Tək əzələ təqəllüsünün hündürlüyünə yükün təsiri......41 
8 saylı iş. Əzələnin yorulması. Erqoqrafiya .................................45 
9 saylı iş. Sinir və əzələ lifləri ilə sinir impulslarının  
                 nəqlolunma qanunları ..................................................50 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................54 
10 saylı iş. Oyanan toxumalarda bioelektrik 
                   hadisəsinin müşahidəsi ..............................................55 
Sükunət və fəaliyyət potensialı.....................................................57 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................60 
11 saylı iş. Qütbləşən və qütbləşməyən elektrodlar .....................61  
                   Qıcıqlanma qanunları 
12 saylı iş. Qıcığın qradient qanunu və akkomodasiya 
                  hadisəsi .......................................................................63 
13 saylı iş. Oyanmanın qütb qanunu ............................................64 
14 saylı iş. Fizioloji elektroton .....................................................68 
15 saylı iş. Pflügerin təqəllüs qanunu...........................................71 
Mərkəzi sinir sistemi ....................................................................76 
 
288
16 saylı iş. Refleks və refleks qövsünün təhlili ............................77 
17 saylı iş. Silmə, bükmə onurğa beyni reflekslərinin  
                    müşahidəsi ................................................................80 
İnsanda onurğa beyni refleksləri...............................................81 
18 saylı iş. İnsanda diz və aşil refleksləri.....................................82 
19 saylı iş. Oyanmanın onurğa beynində  
                   irradiasiyası–yayılması ..............................................84 
20 saylı iş. Refleks müddəti və onun təyini..................................85 
21 saylı iş.Onurğa beyin reflekslərinin ləngiməsi ........................87 
22 saylı iş. Mərkəzi sinir sisteminin oyanıqlığına  
                   kimyəvi maddələrin təsiri ..........................................90 
23 saylı iş. Antaqonist əzələlərin resiprok sinirlənməsi  
                   (Şerrinqton təcrübəsi) ...............................................92 
24 saylı iş. Deserebrasiya qıcığı, boyun və labirint refleksləri ......... 94 
25 saylı iş. Heyvanlarda beyinciyin çıxarılmasının nəticələri .......... 96 
26 saylı iş. Qurbağanın beyin yarımkürələrinin çıxarılması ........98 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................99 
27 saylı iş. Elektroensefaloqrafiya ...............................................99 
28 saylı iş. Xroniki eksperimentdə heyvanın öz-özünü  
                   qıcıqlandırma prosesi (c. Olds təcrübəsi) .................104 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................105 
II Fəsil. Daxili sekresiya vəzləri.................................................106 
29 saylı iş. Qurbağanın göz bəbəyinə adrenalin  
                   və asetilxolinin təsiri..................................................108 
30 saylı iş. Dəri piqmentinə hipofiz və böyrəküstü vəzin  
                   hormonlarının təsiri ...................................................108 
31 saylı iş. İtlərdə mədəaltı vəzinin çıxarılması və nəticələri.......114 
32 saylı iş. Qanda şəkər miqdarına insulinin təsiri.......................118 
III Fəsil. Qan ............................................................................... 121 
33 saylı iş. Müxtəlif heyvanlarda qanalma üsulları və  
                   qanın morfoloji tərkibinin müşahidəsi.......................126 
34 saylı iş. Analiz üçün qanın alınması........................................129 
35 saylı iş. Eritrositlərin müxtəlif heyvanlarda görünüşü  
                   və sayılması ...............................................................130 
36 saylı iş. Eritrositlərin avtomatik sayılması ..............................133 
37 saylı iş. Eritrositlərin çökmə sürətinin (EÇS) təyini................135 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................138 
38 saylı iş. Hemoqlobinin miqdarının təyini ................................138 

 
289
39 saylı iş.Qanın rəng göstəricisinin hesablanması......................140 
40 saylı iş. Hemoqlobinin spektral təyini.....................................142 
41 saylı iş. Fotoelektrokalorimetrin köməyilə hemoqlobinin  
                   miqdarının təyini (ekspres metod) ............................145 
42 saylı iş. Ağ qan cisimciklərinin (leykositlərin) 
                   sayılması və leykoformula.........................................147 
43 saylı iş. Trombositlərin sayılması............................................149 
44 saylı iş. Qanın laxtalanma müddətinin təyini ..........................150 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................154 
45 saylı iş. Qan qruplarının təyini və köçürülməsi.......................155 
46 saylı iş. Eritrositlərdə rezus amilinin (Rh) təyini.....................159 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................161 
IV Fəsil. Qan dövranı .................................................................162 
47 saylı iş. Qurbağa ürəyi fəaliyyətinin müşahidəsi və  
                  qrafik qeydi.................................................................164 
48 saylı iş. Ürək fəaliyyətinin avtomatizmi..................................167 
49 saylı iş. Ürək fəaliyyətinin humoral tənzimi ...........................173 
50 saylı iş. Ürək fəaliyyətinin sinir tənzimi .................................177 
51 saylı iş. Ürək fəaliyyətinin reflektor tənzimi...........................179 
52 saylı iş. Elektrokardioqrafiya ..................................................185 
53 saylı iş. Ürək tonlarına qulaq asılma .......................................190 
V Fəsil. Qanın damarlarda hərəkəti .........................................192 
54 saylı iş. Kapilyar qan dövranının müşahidəsi..........................192 
55 saylı iş. Adrenalinin damar fəaliyyətinə təsiri.........................198 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................200 
56 saylı iş. İstiqanlı heyvanlarda qan təzyiqinin müşahidəsi .......201 
57 saylı iş. Arterial nəbzin qeydi (sfiqmoqrafiya)........................205 
58 saylı iş. İnsanda qan təzyiqinin ölçülməsi ...............................208 
59 saylı iş. Damar fəaliyyətini tənzim edən hərəki sinirlər ..........211 
VI Fəsil. Tənəffüsün fiziologiyası ..............................................214 
60 saylı iş.Tənəffüs hərəkətlərinin qeyd edilməsi ........................216 
61 saylı iş. Ağciyərlərin həyat tutumunun ölçülməsi ...................220 
62 saylı iş. Tənəffüs zamanı ağciyərlərin həcminin dəyişməsi  
                    (Dondersin təcrübəsi) ..............................................224 
63 saylı iş. Qabırğaarası əzələlərin tənəffüs üçün əhəmiyyəti......227 
VII Fəsil. İfrazat .........................................................................229 
64 saylı iş. Kəskin təcrübədə diurezin öyrənilməsi ......................231 
VIII Fəsil. Həzmin fiziologiyasına aid laboratoriya işləri.......234 
 
290
65 saylı iş. İtlərdə tüpürcək ifrazının müşahidəsi.........................234 
66 saylı iş. İnsanda tüpürcəyin ifrazının müşahidəsi....................238 
67 saylı iş. Tüpürcəyin tərkibi və xassəsi.....................................240 
68 saylı iş. V.A.Basov üsulu ilə itlərdə mədə fistulasının  
                   qoyulması ..................................................................242 
69 saylı iş. Qastrotomiya edilmiş it üzərində Pavlovun ikinci  
                    əməliyyatı .................................................................244 
70 saylı iş. Mədə-bagırsaq sisteminin motor funksiyası ..............248 
71 saylı iş. Bağırsaq selikli qişasından maddələrin  
                   qana və limfaya sorulmasının müşahidəsi .................254 
Maddələr və enerji mübadiləsi. Qidalanma .............................257 
72 saylı iş. Cədvəl üzrə əsas mübadilənin təyini..........................258 
IX Fəsil. Sensor sistem ...............................................................263 
73 saylı iş. Taktil hissiyyat...........................................................264 
Bəbək refleksinin müşahidəsi. ...................................................265 
74 saylı iş. Adrenalin və atropinin bəbəyə təsiri ..........................265 
75 saylı iş. Qurbağanın yarımdairəvi kanallarının  
                   bədənin müvazinətinin ənzimində rolu......................267 
76 saylı iş.Qıcığın qüvvəsi və hissiyyatın intensivliyi 
                   arasındakı asılılığın təyini  
                   (Veber-Ffexner qanunu) ............................................267 
77 saylı iş. Dad hissiyyatının öyrənilməsi....................................269 
78 saylı iş. Görmə itiliyinin təyini................................................270 
79 saylı iş. Gözün torluk qişasında kor ləkənin nümayişi ............270 
X Fəsil. Ali sinir fəaliyyəti (ASF)...............................................272 
80 saylı iş. İtdə tüpürcək ifrazı refleksinin müşahidəsi ................274 
81 saylı iş. Şərti qida refleksinin yaradılma üsulu........................275 
82 saylı iş. Siçovulda şərti müdafiə refleksinin yaradılması ........278 
83 saylı iş. Şərti refleksin insanda yaradılması ............................279 
Yoxlama üçün suallar ...................................................................281 
İstifadə olunan ədəbiyyat ...........................................................282 
 
 
 
 
 
 
 

 
291
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çapa imzalanmışdır: 24.11.2008.  
Formatı 60x84 1/16.  
 Həcmi 18,0 ç.v. Sayı 300. 
«Bakı Universiteti» nəşriyyatı,  
Bakı ş., AZ 1148, Z.Xəlilov küçəsi, 23.