Ə. Q. Abbasov

səs qüvvəsi (və ya gücü) deyilir. 
Səsin qüvvəsi Vt

m
2
 ölçülür. Qulağın fizioloji qəbuletmə 
qabiliyyətinə görə səsin qüvvəsi, səsin ucalığı və ya gurultusu 
kimi  qiymətləndirilir.  Adamların  eşitmə  aparatı  səsin 
qüvvəsinə yox, onun təzyiqinə həssasdır. 
Eşitmə,  səs  təzyiqinə  və  səs  dalğalarının  tezliyinə  görə 
təyin  olunur  və  adamların  fərdi  qabiliyyətindən  asılıdır.  Səs 
qüvvəsinin  minimal  və  maksimal  hədd  qiymətlərini 
fərqləndirmək  vacibdir.  Minimal  qiymətdə  səs  qüvvəsi 

---

25 
 
qulaqlarda  zəif  eşidilən  qavrama  yaradır.  1000-4000  Hs 
tezliklərdə  eşitmə  üzvləri  daha  həssas  olur.  Maksimal 
qiymətdə  qulaqlarda  daha  güclü  qavrama,  eşitmə  yaradır. 
Etalon  səs  tezliyi  kimi  1000Hs  qəbul  edilmişdir.  Bu  tezlikdə 
eşidilmə həddində səs qüvvəsi 10
-12
Vt

m
2
, ağrı həddində isə 10 
Vt

m
2
 olur. Səs qüvvəsinin səviyyəsi 
 
0
I
I
L
lg

- düsturdan hesablanır. 
 
Burada I - eşidilən səsin qüvvəsi, Vt

m
2
; I
0
 - eşidilmənin 
həddi;  səs  qüvvəsinin  səviyyəsinin  vahidi  beldir  (B).  Səs 
təzyiqinin səviyyəsinin bellərlə (B) qiymətini  
0
2
P
P
L
lg

- düsturdan hesablanır. 
Burada  P  -  səs  qüvvəsinin  verilmiş  qiymətində  səs 
təzyiqidir,  N

m
2
;  P
0
-ədədi  qiymətcə  2

10
-5
  N

m
2
  bərabər  olan 
səs təzyiqinin şərti sıfır həddidir. Praktikada tez-tez səs təzyiqi 
səviyyəsinin  vahidi  kimi  desibellərdən  (dB)  istifadə  olunur. 
Səs qüvvəsinin və təzyiqinin səviyyələrini desibellərlə 
0
10
I
I
L
lg

        və  ya        
0
lg
20
P
P
L

 
hesablanır.  
Səs  təzyiqinin  daha  böyük  buraxılan  səviyyəsi  13B 
(130dB). 
Səsin  ucalığı  (gurultusu),  insan  orqanizmi  tərəfindən 

---

26 
 
onun fiziki olaraq qəbuluna imkan verir.  
Səs  ucalığı  (fon),  loqarifmik  kəmiyyət  olub,  1000Hs 
tezlikdə  verilmiş  səs  təzyiqinin  sıfır  həddinə  uyğun  təzyiqə 
olan nisbətlə təyin edilir, yəni: 
0
lg
20
P
P
L
N

 
burada  P-1kHs  səs  tonuna  uyğun  səs  təzyiqinin  ölçülmüş 
effektiv  qiymətidir.  P
0
  -  1kHs  səs  tonunda  eşitmə  həddində 
effektiv  təzyiqdir.  Səsin  fizioloji  təsirindən  səs  aparatı 
zədələnir  (bu  halda  işçinin  eşitmə  qabiliyyəti  tədricən 
zəifləyir),  əsəb  sistemi  gərginləşir,  ürək-damar  sisteminin 
normal  fəaliyyəti  pozulur.  Güclü  səs-küydən  (gurultu) 
adamlarda  diqqətsizlik  yaranır.  Ona  görə  bu  cür  şəraitdə 
işləyən  adamlar  istehsalat  zədələri  (travmalar)  alırlar.  Daimi 
səs-küyün təsirindən işçinin əmək məhsuldarlığı aşağı düşür.  
Səslərin uzaqlığının səviyyəsi 80 fondan çox olmadıqda, 
bu  cür  təsirlər  insan  orqanizmi  üçün  zərərli  sayılır.  1  fon  səs 
ucalığının  səviyyəsinə,  tezliyi  1000Hs  olan  eşidilmə  həddinə 
bərabər  olan  səs  təzyiqi  uyğundur.  Lakin  bəzi  istehsal 
mexanizmləri,  səsin  ucalığının  səviyyəsi  80  fondan  çox  olan  
gurultunun  mənbəinə  çevrilir.  Məsələn,  metal  emal  edən 
dəzgahların  yaratdığı  gurultunun  səviyyəsi  (80

95)  fon, 
pnevmatik alətlərin işlənməsindən yaranan səsin səviyyəsi 100 
fona qədər və s. olur ki, bu da insan orqanizmi üçün təhlükəli 
(eşitmə  qabiliyyətinin  qismən  itirilməsi,  qan  təzyiqinin 
artması, baş ağrıları və s.) sayılmır. 
Müxtəlif  cisimlərin  vibrasiyası  (titrəyişi),  həmçinin 
insan  orqanizminə  zərərli  təsir  göstərir.  Cisimlərin  16  Hs-dən 

---

27 
 
aşağı  tezlikli  rəqsləri  orqanizm,  ancaq  vibrasiya  kimi  qəbul 
edir. Çox hallarda vibrasiyalar səslə müşaiyət olunur. Rəqslər 
yaradan  mənbə  bilavasitə  orqanizmlə  təmasda  olduqda  (əllə 
işlədilən elektrik və pnevmatik alət, formalaşdırıcı maşınlar və 
s.)  vibrasiyadan  yarana  biləcək  təhlükə  daha  qorxulu  olur. 
Belə hallarda damarların və əsəb sisteminin xəstələnməsi (baş 
ağrıları, baş gicəllənməsi, yorğunluğun artması) baş verir.  
Səsin  təsir  səviyyəsini,  xüsusi  cihazlarla  (səsölçənlər) 
ölçülür.  Səsölçənlər,  səs  tezlikli  spektr  analizatorları  ilə 
birlikdə işləyirlər.  
Vibrasiyalar  isə  mexaniki  vibroqraflarla  ölçülür  və 
onların müxtəlif tipləri mövcuddur.