Ə. Q. Abbasov

Alışma  –  yanar  maddələrdən  ayrılan  qazların  və 
buxarlarının  hava  ilə  qarışığının  qığılcım  və  ya  məşəlin 
təsirindən ani olaraq yanmasıdır. 
Alovlanma  -    bərk  maddənin  bir  hissəsinin  alışmanın 
təsirindən yanmasına deyilir. 
Yanar  qarışığın  alovlanmaya  hazır  olması,  onun 
tərkibindəki buxarların və ya qaz məhsullarının buraxılan hədd 
qiymətinə,  bəzi  qarışıqlar  üçün  isə  temperaturuna  görə  təyin 
edilir.  Elektrik  qurğularının  istismarında  tez-tez  rast  gəlinən 
bəzi  qazların,  mayelərin  və  bərk  maddələrin  yanğın  təhlükəsi 
xarakteristikaları cədvəl 1,2 və 3-də  verilmişdir. 
 
 
 
 
 

---

154 
 
Cədvəl 1. 
 
Qazlar  
Havaya 
nisbətən 
sıxlığı 
Öz-özünə 
alışma 
temperaturu, 
0
S 
Alovlanmanın konsentrasiya 
hədləri, həcmi faizlərlə 
aşağı 
yuxarı 
Asetilen 
Ammiak 
Hidrogen 
Karbon oksidi 
Propan 
Kükürdlü 
hidrogen 
Təbii qaz 
0,9 
0,58 
0,069 
0,97 
6,5 
1,17 
 
- 
335 
651 
530 
610 
530 
290 
 
550-750 
2,5 
15,5 
4,0 
12,5 
2,37 
4,0 
 
3,8 
80,0 
27,0 
74,2 
74,2 
9,5 
45,5 
 
13,2 
 
Cədvəl 2. 
Mayelər 
Öz-özünə 
alışma 
temperatur, 
0
S 
Alışma temperaturu,  
0
S  hədləri 
Alovlanmanın 
konsentrasiya hədləri, 
həcmi faizlərlə 
aşağı 
yuxarı 
aşağı 
yuxarı 
Aseton 
Benzin A-74 
Transforma- 
tor yağı 
Kerosin 
Etil spirti 
620 
300 
300 
 
250 
465 
70 
-36 
122 
 
57 
11 
50 
-7 
163 
 
87 
40 
1,31 
0,79 
- 
 
1,4 
3,3 
4,2 
5,16 
- 
 
7,5 
18,4 
 
Yanar maddələrin və mayelərin alovlanması üçün təkcə 
qaz  və  buxarların  konsentrasiyasının  lazımi  həddə  çatması 
yox, həmçinin onların lazımi temperatura çatması da vacibdir. 
Bu hal aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. 
Alovlanma,  alovlanma  mənbəyi  olmadan  da  baş  verə 
bilər.  Əgər  yanar  qarışığı  qızdırsaq,  müəyyən  temperaturda 
onda  oksidləşmə  prosesi  baş  verir.  Bu  proses  zamanı  ayrılan 
istilik  ətraf  mühit  tərəfindən  tam  udulmursa,  onda  temperatur 
artır  və  qarışıq  o  qədər  qızır  ki,  alovlanma  baş  verir.  Bu  cür 
hal, öz-özünə alışma adlanır.  

---

155 
 
Cədvəl 3. 
Toz qarışıqları 
Texniki analiz 
Yanğın təhlüksi göstəriciləri 
Nəmlik, % 
Kül, % 
Öz-özünə 
alovlanma, 
0
S 
Alovlanmanın 
aşağı həddi? 
q/m
3
 
Alüminium tozu 
Ağac unu 
Torf 
Şellak  
- 
6,35 
20,0 
- 
- 
5,40 
5,40 
2,91 
- 
775 
775 
900 
58,0 
30,2 
20,2 
15,0 
 
Bəzən  maddələr,  daxili  kimyəvi  və  bioloji  reaksiyalar 
hesabına  yaranan  istilik  hesabına  yanırlar  (boz  kömür,  torf, 
ağac kəpəyi).  
Mayelərin  yanğın  təhlükəsi  xassələri  barəsində,  onların 
alışma  temperaturlarına  görə  qiymətləndirmək  daha  məqsədə 
uyğundur.  Yanar  mayelər  üçün  alışma  temperaturunun  iki 
həddi  (aşağı  və  yuxarı)  mövcuddur.  Alışmanın  aşağı 
temperatur  həddində  maye  buxarlarının  hava  ilə  qarışığına 
məşəl  yaxınlaşdırdıqda  o  alovlanır.  Alışmanın  yuxarı 
temperatur  həddində  buxarların  hava  ilə  qarışığı  yanmanı 
davam  etdirir.  Bu  temperaturdan  yuxarı  qiymətlərdə  maye 
doymuş buxarlar əmələ gətirir ki, bunların da hava ilə qarışığı 
qapalı həcmdə alovlana bilər. 
Alışma  temperaturu  45
0
S-yə  qədər  olan  mayelər  asan 
alovlanan, 45
0
S –dən yuxarı isə yanar mayelər adlanır. Otağın