Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə

Hekayət. Hims
313
Ģəhərinin amili Ömər Əbdül Əzizə yazdı ki, "Hims 
Ģəhristanının divarı uçulmuĢ, təmirə ehtiyacı var, əmriniz nədir?" Cavabında yazdı: 
"Himsin divarlarını ədalətdən tikdir, yollarını zülm və təhlükədən təmizlə, o zaman 
palçıq, daĢ, kərpic və kəcə ehtiyac olmaz." Haqq-taala buyurur: "Ey Davud, biz 
səni yer üzündə ona görə özümüzə xəlifə təyin etdik ki, bizim bəndələrin hayına 
qalasan, haqq söz danıĢasan, düz iĢ görəsən. Allah öz qulundan razıdırmı?" 
Peyğəmbər ə.s. deyir: "Kim müsəlmanlar arasında daha yaxĢılarının 
olduğunu bilə-bilə, baĢqasını onların üzərinə amil təyin edirsə, o allah və onun 
peyğəmbərinə xəyanət etmiĢ olur." Təfsiri budur: "Düz adam təyin etmək lazımdır 
ki, allahın bəndələrini incitməsinlər, qayğılarına qalsınlar. Belə etməyən bir adama 
vəzifə tapĢırsalar, allaha, onun peyğəmbərinə və bütün müsəlmanlara xəyanət 
etmiĢ olarlar." 
Bu dünya Ģahların gündəlik dəftəridir, yaxĢı olsalar, yaxĢılıqla yad olunacaq, pis 
olsalar, pisliklə adları çəkiləcək, lənət oxunacaq, qarğıĢ ediləcəkdir. 

---

165 
Necə ki, Ünsüri
314
deyir: 
Əbədiyyət istəyirsən, taxtını qur fələkdən 
KəhkəĢanlar kəmərini hikmətlə al mələkdən
Söz deyəndə elə de ki, qüvvət versin idraka, 
Zəhmət çək ki, nağılların Ģirin olsun diləkdən! 
Əlli birinci fəsil 
VĠLAYƏTĠN HESABINl SAXLAMAQ, ONU
TƏRTĠBƏ SALMAQ QAYDALARI HAQQINDA 
 
Vilayətin varının hesabatını aparmaq, onun gəlirini, çıxarını 
aydınlaĢdırmaq lazımdır. Bunun qaydası orasındadır ki, xərclərin nədən ibarət 
olduğu meydana çıxar, lazım olmayanlar ixtisara salınar, qanunsuz olanların 
üstündən qələm çəkilər. Gəlir haqqında məlumat verənin sözündə mübaliğə,
ya nöqsan olmasına baxmayaraq, ona diqqətlə qulaq asmaq lazımdır. 
Dedikləri doğrudursa, o mal ondan tələb edilməli, kəsir varsa, səbəbi 
aydınlaĢdırılmalı, malın az olmasına imkan verilməməlidir. Dünya malı 
məsələsində və iĢlərin nizama salınmasında Ģahın vəzifəsi ondan ibarətdir ki, 
insaflı olsun, Ģahların qədim adət-ənənələrinə riayət eləsin, pis qayda-qanun 
yaratmasın, nahaq qan tökülməsinə yol verməsin. ġahın müqəddəs vəzifələrindən 
biri amilləri yoxlamaq, iĢlərinə göz qoymaq, gəlirini, çıxarını nəzarət altında 
saxlamaq, var-dövləti qorumaq, ehtiyat toplamaq, düĢməni dəf etmək üçün
həmiĢə hazır olmaqdan ibarətdir. 
ġah elə dolanmalıdır ki, onu xəsis adlandırmasınlar, elə də bədxərc 
olmamalıdır ki, onu israfçı və ya pulunun qədrini bilməyən hesab etsinlər. Hədiyyə 
verərkən əndazəsini bilməlidir, bir dinara layiq olana yüz dinar, yüz dinar 
veriləsiyə min dinar verməməlidir. Belə Ģeylərin böyüklüyə zərəri vardır. Birdən 
deyərlər ki, "adamların qədir-qiymətini bilmir, fəzilət, istedad və elm sahiblərinin 
mövqeyini təyin etməyi bacarmır.,,
Səbəb olmadan inciyər, iĢdə kahıllıq 
göstərməyə baĢlarlar. 
Bir də düĢmənlə elə dava etməlidir ki, barıĢığa yer qalsın. Dost və 
düĢmənlə elə əlaqə saxlanmalıdır ki, onu qırmaq mümkün olsun, lakin elə 
qırılmalıdır ki, bağlaya bilsin. ġərabı məstliyə qədər içməməlidir. HəmiĢə 
qaĢqabaqlı və ya həmiĢə üzügülər olmamalıdır. Bir müddət ova gedib, dünyanın 
kef və ləzzəti ilə 
məĢğul oluğu kimi, bəzən də Ģükr, sədəqə, gecə namazı, oruc, Quran 
oxumaq, xeyrat verməklə məĢğul olmalıdır ki, həm dindən. həm də dünyadan 
istifadə etsin. Gərək adam bütün iĢlərdə mülayim olsun, orta bir mövqe tutsun. 
Peyğəmbər ə.s. buyurmuĢdur: "xeyrət umu ovsətiha" yəni iĢlərin ən yaxĢısı orta 

---

166 
vəziyyətdir, hamı onu bəyənər. 
Hər iĢdə allah-taalanı yada salmaq lazımdır, onda adama zaval gəlməz, 
əmr vermək, qadağan etmək imkan daxilində olar, elə iĢlər görülər ki, yadigar 
qalsın. Dünyada çəkilən zəhmətlərin hamısı yaxĢı ad üçündür. Din iĢlərində fəal 
olmalıdır ki, böyük allah onu dünya və axirət malından qəni etsin, hər iki dünyada 
bütün arzularına çatdırsın. 
Budur, "Siyasətnamə
315
kitabı yazılıb qurtardı. 
Dünyanın Ģahı mən bəndəsinə buyurmuĢdu ki, bu mənada bir məcmuə 
yazım. Hökm yerinə yetirildi. Bir dəfəyə bədahətən, otuz doqquz fəsil yazılıb ali 
məclisə göndərildi və bəyənildi. Çox qısa olduğundan sonralar iki [fəsilj və bəzi 
Ģeylər artırıldı, hər fəslə layiq olan incə məsəblər ona əlavə edildi, sadə bir dil 
Ģərhinə səy göstərildi. Dörd yüz səksən beĢinci ildə Bağdad tərəfə yola düĢmək 
istərkən bunu Ģah kitablarının xəttatı Məhəmməd Məğribiyə verdim və əmr etdim 
ki, aydın xətlə üzünü köçürsün. 
Əgər mən bu səfərdən salamat qayıtsam, bu dəftəri dünya hökmdarının 
yanına aparsın, ali məclisin məsləhəti artsın, ayıq olsun və həmiĢə bu kitabı 
oxusun. Bu kitab onu yormaz, çünki bu kitabda həm nəsihət, hikmət, təmsil, həm 
də Quran təfsiri, peyğəmbər ə.s. hədisi, peyğəmbərlər əhvalatı, adil Ģahlar hekayəti, 
keçmiĢ zamanlar, gələcək hadisələr, rəvayətlər vardır. Bu qədər uzunluğuna 
baxmayaraq, çox müxtəsərdir, adil Ģaha layiq bir əsərdir. 
Allah bilən məsləhətdir. 

---

167