Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Suda həll olan vitaminlər
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.4.2.Suda həll olan vitaminlər B 1 -vitamini. Polyak alimi K.Funk 1912-ci ildə düyü kəpəyindən beri-beri xəstəliyinə müalicəvi təsir göstərən bioloji aktiv bir maddə aldı və o bu maddəni B vitamini adlandırdı. Daha sonra məlum oldu ki, bu alınmış maddə müxtəlif maddələrin qarışığından ibarətdir. B 1 vitaminin tərkibində həm kükürd, həm də amin qrupu olduğuna görə tiamin də deyilir. Kimyəvi təbiətinə görə tiamin də deyilir. 80
Kimyəvi təbiətinə görə tiamin pirimidin nüvəsi ilə tiazol həlqəsindən əmələ gəlmişdir. Bu vitamin qidada az və ya heç olmadıqda insanlarda beri-beri deyilən xəstəlik əmələ gəlir, xəstəlik əsasən ürəyin və sinir sisteminin fəaliyyətinin pozulması ilə müşahidə olunur. B 1
zəiflik, tez yorulma halları müşahidə olunur. Ürəyin həcmi böyüyür, ritmi pozulur, döyünməsi artır. Bundan başqa qidada B 1
xəstələr ağızlarının qurumasından və susuzluqdan şikayət edirlər. Bu vitamin bitkilərdə sərbəst halda yox, birləşmiş şəkildə tiaminpirofosfatın tərkibində olur. B 1 vitamininin quruluşu aşağıdakı kimidir. N = C–NH 2
3 C–C C – CH 2 N
+ C–CH 3
2 –CH
2 OH
S B 1
N =C–NH 2
H 3 C–C C –CH 2 N + C–CH 3
N –CH HC C–CH 2 –CH
2 –O–
S O O
–P–O–P–OH OH OH Tiaminpirofosfat (TPF)
81
Tiaminpirofosfat da orqanizmdə sərbəst halda yox, karboksilaza fermentinin tərkibində olur. Yəni tiaminpirofosfat karboksilaza fermentinin kofermentidir. Buna görə də ona karboksilaza da
deyilir. Bundan
başqa B 1 -vitamini lipotiamindifosfatın (LTDF) tərkibində olub, ketoturşuların (piroüzüm və
α-ketoqlütar turşuları) oksidləşməklə, karboksilsizləşməsini kataliz edən fermetlərin, yəni bəzi dehidrogenazalarla birləşmiş şəkildə olur. B 1 vitamini orqanizmdə çatışmadıqda sulu karbonların aralıq mübadiləsi, daha doğrusu piroüzüm turşusunun mübadiləsi karboksilsizləşmə prosesində pozulur. Nəticədə piroüzüm turşusunun toxumadaxili oksidləşmə zamanı karbon qazı və suya qədər parçalanması prosesi pozulur. Bu da B 1
vitamininin çatışmazlığı nəticəsində kokarboksilaza fermentinin orqanizmdə sintezinin pozulması ilə əlaqədardır. Bu
zaman əmələ
gəlmiş piroüzüm turşusunun oksidləşməsi davam etmir. Onun bir hissəsi süd turşusuna çevrilir. Sonra toxumalarda piroüzüm və süd turşuları miqdarca artır. Əsasən beyin toxumalarında gedən karbohidrat mübadiləsi kəskin surətdə pozulur. Belə şəraitdə ketoturşular başqa orqanların toxumalara nisbətən beyin toxumasında daha çox olur. Ona görə də beri-beri və ya polinevrit xəstəliyində ilk növbədə mərkəzi sinir sistemi pozulur. Bu avitaminoz vaxtında müalicə olunmadıqda insanlarda iflic xəstəliyi baş verir. Qeyd etmək lazımdır ki, orqanizmə B 1 vitamini qəbul edildikdə bu xəstəlik sağalır. Ona görə də insanlar hər gün keyfiyyətli qida qəbul etmək rejiminə xüsusi olaraq fikir verməlidirlər. Bu vitamin çatışmadıqda aminturşularının aminsizləşməsi və yenidən aminləşmə, aminturşu mübadiləsi pozulur. B 1
vitamini insan
orqanizmi tərəfindən sintez olunmadığına görə ona olan tələbat yalnız qida məhsulları hesabına ödənilir. Heyvan mənşəli qida məhsullarına nisbətən bitki mənşəli qida B 1 vitamini ilə daha zəngindir. Dənli bitkilərin qabığında, noxudda, meyvələrdə, kökümeyvəlilərdə 82
B 1 vitamininə daha çox təsadüf olunur. Đnsanın B 1 vitamininə gündəlik ehtiyacı 3-4 mq-dır. Qida məhsulları düzgün saxlanılmadıqda B 1 -vitamini miqdarca azalır. Ona görə də qida məhsullarının saxlanmasına düzgün riayət etmək lazımdır. B 2 vitamini. Bu vitaminə başqa sözlə riboflavin də deyilir. B 2 vitamini metilləşmiş izoalloksazinlə ribitol spirtinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Bu vitamin
sarı rəngli
olub, temperaturun və ultrabənövşəyi şüaların təsirinə davamsızdır. Orqanizmdə B 2
vitamini çatışmadıqda tənəffüs və ürək ritminin tənzimi pozulur. Qida məhsullarında B 2 vitamini az və ya heç olmadıqda orqanizmdə qlikogen ehtiyatının azalmasına səbəb olur.
OH OH OH
CH 2 – C –C– C–CH 2 OH
N N H H H
H
3 C–C C=O H 3
N CO B 2
Bu vitamin tənəffüs prosesində iştirak edən flavin fermentlərinin tərkibində flavinmononukleotid (FMN) və flavin adenindinukleotid (FAD) formasında olur. Daha doğrusu, B 2 vitamini FMN və FAD-ın tərkibində olur. Qidada B 2 vitamini çatışmadıqda FMN və FAD-ın əmələ gəlməsi pozulur. Bu da flavin fermentlərinin sintezinin pozulması deməkdir. 83
Bundan başqa B 2 vitamini insan orqanizmində çatışmadıqda ağız və gözün selikli qişasının zəifləməsi, tüklərin tökülməsi müşahidə olunur. B 2
atrofiyalaşır, göbələyə bənzər məməciklər əmələ gəlir. Belə insanlarda normadan artıq ağız suyunun olması müşahidə olunur. B 2 vitamini insan orqanizmində maddələr mübadiləsi zamanı hemoqlobinin sintezində də iştirak edir. Ona görə də insan orqanizmində uzun müddət bu vitamin çatışmadıqda çox vaxt qan azlığı deyilən xəstəlik meydana çıxır. Bundan başqa B 2 vitamininin heyvandarlıqda da böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, bu vitamin çatışmadıqda heyvanların boy inkişafı pozulur. Đnsan orqanizmində ürək ritminin və tənəffüs prosesinin tənzimlənməsində bu vitamin mühüm rol oynayır. Müəyyən olunmuşdur ki, riboflavin və ya B 2 vitamini insan orqanizmində yağların mənimsənilməsinə təsir göstərir. O, B
1 vitamininin insan orqanizmində bioloji təsirini gücləndirir və mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyətini daha da normal hala salır. B 2 vitamini mədəaltı vəzə müsbət təsir göstərərək, insulin hasilatını sürətləndirir. B 2 vitamini çatışmadıqda insanlar tam dəyərli, keyfiyyətli qida
məhsullarından istifadə etməklə, bu avitaminozu müalicə edə bilərlər. Bitkilərdə bu vitaminin sintezi həm işıqda, həm də qaranlıqda gedir. B 2 vitamininin bitki mənşəli məhsullarından ən çox taxılın qabığında 0,5 mq%, meyvə-tərəvəzlərdə 0,03-0,1 mq%, heyvan mənşəli məhsullardan – balıqda 0,4 mq%, süddə 0,1 mq%, mal ətində 0,2 mq% olur. Đnsan orqanizmində B 2 vitamini sintez olunmadığına görə ona olan ehtiyac yalnız qida məhsulları hesabına ödənilir. B 2
vitamininə olan tələbat əsasən bitki mənşəli məhsulların hesabına ödənilir. Bu vitaminə olan gündəlik tələbat 2-4 mq- dır.
84
3 vitamini. Bu vitaminə pantoten turşusu da deyilir. B 3 vitamini aminsizləşmiş valinin metilləşmiş törəməsi ilə β-alanindən ibarət olub, quruluşu aşağıdakı kimidir:
CH 3 OH
HO –H
2 C–C – CH–CO–NH–CH 2 –CH
2 –COOH
CH 3 B
vitamini və ya pantoten turşusu
Pantoten turşusu açıq-sarı rəngli yağabənzər maddədir. Đnsanın, heyvanların və bitkilərin həyatında B 3 vitamininin rolu böyükdür. Đnsan və heyvan orqanizmi bu vitamini sintez etmək qabiliyyətinə malik deyildir. Ona görə də ona olan tələbat yalnız qida məhsulları hesabına ödənilir. B 3 vitamini canlı orqanizmdə gedən bir çox biokimyəvi reaksiyaların gedişində iştirak
edən koferment–A-nın tərkibində olur.
Qida məhsullarında B 3 vitamini olmadıqda koenzim–A-nın əmələ gəlməsi pozulur. Bu da orqanizmdə maddələr mübadiləsinin, əsasən sulukarbonların və yağların mübadiləsinin pozulması ilə nəticələnir. Pantoten turşusu çatışmadıqda insanların sinir sistemində, ürək fəaliyyətində dəyişikliklər baş verir. Hətta bu vitamin çatışmadıqda tüklərin piqmentasiyası və tökülməsi müşahidə olunur. Qida məhsullarının tərkibində B 3 vitamini az olduqda ayaqların göynəməsi xəstəliyi də baş verir. Bu vitaminlər zəngin olan qida məhsulları ilə qidalandıqda bu xəstəliklər aradan qaldırılır. Pantoten turşusu bitkilərin yaşıl yarpaqlarında, tərəvəzlərdə çox olur. B 3 vitamini ən çox buğdada 1 mq%, kartofda, kələmdə, göydə 0,4-1,0 mq%, dənli bitkilərdə, üzümdə 0,1-2,0 mq% rast gəlinir. Bundan başqa bu vitamin süddə, yumurtada, ətdə və qaraciyərdə də çox olur. Đnsanın B 3 vitamininə olan gündəlik tələbatı yaşlılarda 10 mq, uşaqlarda isə 15-20 mq-dır. 85
6 vitamini. Bu vitaminə başqa sözlə piridoksin də deyilir. B 6 vitamini piridinin törəmələri olan piridoksin, piridoksal və piridoksalamindən ibarətdir. O CH 2
HO CH 2 OH HO CH 2 OH
H 3 C H 3 C
N N piridoksin piridoksal
CH 2 NH 2
HO CH 2 OH
H 3 C
piridoksamin
Piridoksin orqanizmdə oksidləşərək piridoksala, aminləşərək piridoksaminə çevrilir. Bu vitamin piridoksalın fosforlu törəməsi olan fosfopiridoksalın tərkibində transaminləşmə və ya təkrar aminləşmə və dekarboksilləşmə proseslərini kataliz edən aminotransferaz və dekarboksilaz fermentlərinin kofermentidir. Bu vitamin qidanın tərkibində çatışmadıqda sinir sisteminin müxtəlif cür
pozulmaları, ürək
və əsəb
xəstəliklərinin əmələ gəlməsinə şərait yaranır. B 6 vitamini qidanın tərkibində əsasən fosfopiridoksal və fosfopiridoksamin şəklində olur. Bundan başqa B 6 vitamini insan orqanizmində ətirli və ya aromatik aminturşularının nümayəndəsi olan tirozinin çevrilməsi nəticəsində sintez olunur. Qəbul olunmuş 86
qidada qeyd olunan aminturşusu çatışmadıqda piridoksinin miqdarı orqanizmdə istənilən normada olmur. Onların quruluş düsturu aşağıdakı kimidir:
O OH C H CH 2 NH 2 HO CH 2 OP HO CH 2 O–P O
H
3 C H 3 C OH N N fosfopiridoksal fosfopiridoksamin
Bundan başqa B 6 vitamini fosfopiridoksal şəklində tərkibində sulfidril qrupları (H) saxlayan aminturşularının digərinə çevrilməsində də iştirak edir. Beləliklə, B 6 vitamini aminturşuların sintezində iştirak edir. Orqanizmdə B 6 vitamini çatışmadıqda aminturşuların və zülalların sintezi pozulur. B 6 vitamini yüksək temperaturun təsirinə qarşı davamlı olub, qida məhsullarının birləşməsində və konservləşdiril- məsində öz bioloji aktivliyini itirmir. B 6 vitamini ən çox düyüdə 0,5 mq%, buğdada 1-2 mq%, kartofda 0,2 mq%, üzümdə 0,1 mq% olur. Paxlalı bitkilərlə B 6 vitamini daha zəngindir. Heyvan mənşəli ərzaq məhsullarından yumurtanın sarısında 0,3 mq%, ətdə 0,6 mq%, qaraciyərdə 1-2 mq% B 6
tələbatı 2-3 mq-dır. PP vitamini. Bu vitamin nikotin turşusu və onun amidi olan nikotinamiddən ibarətdir. Onlar canlı orqanizmdə bir- birinə çevrilmək qabiliyyətinə malikdirlər. 1935-ci ildə dünya şöhrətli alim O.Varburq təmiz halda sintez etdiyi koferment olan qlükozo-6-fosfatdehidrogenazanın tərkibində nikotin turşusunun amidinin varlığını aşkar etmişdir. Alimin bu kəşfi fermentlərin tərkibində başqa vitaminlərin də olmasına imkan yaratmışdır. 87
Nikotin turşusu və onun amidinin quruluşu aşağıdakı kimidir:
COOH CONH 2
Nikotin turşusu Nikotinamid
PP vitamini maddələr mübadiləsi prosesində mühüm rol oynayır. Belə ki, bu vitamin toxuma tənəffüsü prosesini kataliz edən fermentlərin, anaerob dehidrogenazaların prostetik qruplarını təşkil edən NAD-i (nikotinamidadenindinukleotid), NADF-ni (nikotinamidadenindinukleotid fosfatın) tərkibində olur. Bu vitamin insan orqanizmi tərəfindən sintez olunmur. PP vitamininə olan ehtiyac yalnız qida hesabına ödənilir. Ərzaq məhsullarında PP vitamini olmadıqda və ya az olduqda tərkibində NAD və NADF olan bir sıra oksidoreduktaz qrup fermentlərinin sintezi və maddələr mübadiləsi pozulur. Qidada PP vitamini olmadıqda insanlarda pellaqra deyilən xəstəlik əmələ gəlir. Bu xəstəliyin başlanğıc mərhələsində ümumi zəiflik halları müşahidə olunur. Sonra həzm prosesi və sinir sistemində dəyişikliklər meydana çıxır. Daha sonra əsasən dərinin açıq yerlərində, sifətdə və əllərdə simmetrik yaralar, huşsuzluq halı da əmələ gəlir. Orqanizmdə PP vitamini çatışmadıqda həm də karbohidrat mübadiləsinin aralıq məhsullarından biri olan piroüzüm turşusunun parçalanması pozulur. Bu da əsasən inkişafda olan orqanizmin (uşaqların) böyüməsinə pis təsir göstərir. Bu vitamin ən çox bitki mənşəli qida məhsullarının tərkibində olur. PP vitamini düyünün qabığında hətta 150 mq%-ə qədər olur. Bundan başqa bu vitamin buğdada 5-7 mq%, noxudda 2-3 mq%, kartofda 1-2 mq%, meyvə-tərəvəzdə 0,2-0,7 mq%-ə qədər olur. Đnsanların bu vitaminə olan gündəlik tələbatı 25 mq-dır. 88
deyilir. C vitamini oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarında aktiv iştirak edir. Onun oksidləşmiş forması dehidroaskorbin turşusu, reduksiya olunmuş forması isə askorbin adlanır. Askorbin və dehidroaskorbin turşuları canlı
orqanizmlərdə bioloji aktivliyə malik olub, asanlıqla bir-birinə çevrilirlər. C vitamini insan orqanizmində sintez olunmur. Ona olan tələbat yalnız qida məhsulları hesabına ödənilir. Askorbin turşusu askorbinatoksidaza fermentinin təsiri ilə dehidroaskorbin turşusuna (DAT) çevrilir. Bu turşu qlütationun və
NADF-ın iştirakı ilə dehidroaskorbinatreduktaza fermentinin təsiri ilə askorbin turşusuna (AT) çevrilir. Bu vitamin təbiətdə üç formada: askorbin turşusu, dehidroaskorbin turşusu və kompleks şəkildə zülallarla birləşmiş formada aktiv fəaliyyət göstərərək, müxtəlif biokimyəvi reaksiyalarda iştirak edir. Bu vitaminin mühüm xüsusiyyətlərindən ən əsası ondan ibarətdir ki, o insan orqanizmində antioksidant funksiyasını yerinə yetirir. Belə ki, bu
vitamin bəzi
xəstəliktörədici mikroorqanizmlərin fəaliyyətini ləngitməklə yanaşı, həm
də insanların soyuqdəyməyə qarşı müqavimətini artırır. C vitamini maddələr mübadiləsi prosesində aminturşularından lizinin, tirozinin və triptofanın sintezini sürətləndirir. Son zamanlar o da müəyyən olunmuşdur ki, C vitamini orqanizmdə koferment xüsusiyyətini də yerinə yetirir. Belə ki, C vitamini tioqlükozidaza fermentinin tərkibində aktiv qrup kimi fəaliyyət göstərir. Bundan başqa o da müəyyən olunmuşdur ki, insan orqanizmində C vitamini normadan az olduqda yağların da biosintezi pozulur, bu da qanda xolesterinin miqdarca artmasına səbəb olur. C vitamini heyvan mənşəli qida məhsullarının tərkibində çox az olmaqla, əsasən bitki mənşəli məhsulların tərkibində olur. Đnsanlar uzun müddət bitki mənşəli qida məhsulları ilə qidalanmadıqda orqanizmdə maddələr mübadiləsinin
89
pozulması prosesi baş verir. C vitamininin çatışmaması nəticəsində əmələ gələn xəstəlik ən çox şimal ölkələrində və ya meyvə-tərəvəzin az olduğu vaxtlarda, qış aylarında daha geniş yayılır. C vitamininin quruluşu aşağıdakı kimidir:
OH OH C C
C–OH C = O O -H 2 O C–OH +H 2
H–C H–C HO–C–H HO–C–H
CH
2 OH CH 2 OH
L-askorbin turşusu dehidro L-askorbin turşusu
Đnsanlarda C vitamini çatışmadıqda sinqa və ya skorbut xəstəliyi əmələ gəlir. Bu zaman insanlarda tez yorulma halları, ruh düşgünlüyü, baş ağrıları, iştahın olmaması, ümumi zəiflik, əsəbilik, ürək döyünməsinin artması müşahidə olunur. C vitamininin çatışmamazlığı orqanizmdə davam etdikdə bu xəstəlik daha da inkişaf edərək, diş ətinin şişməsi, yumşalması və qanaması, dərialtı qansızmalar olur. Bu xəstəlik uzun müddət davam etdikdə orqanizmdə başqa üzvlərin də pozulmasına səbəb olur. Bu xəstəliyin müalicəsi dərman preparatlarına nisbətən, bitki mənşəli qida məhsulları ilə qidalandıqda daha effektli olur. Bu vitaminin insan orqanizmində bioloji xüsusiyyəti böyük olduğuna görə, tədqiqatçıların nəzər diqqətində yayınmamışdır. Belə ki, məşhur Amerika biokimyaçısı, iki dəfə Nobel mükafatı laureatı Laynus Polinq də C vitamini haqqında
90
elmi-tədqiqat işləri aparmışdır. O, C vitamininin çatışmaması nəticəsində baş
verən xəstəliyi XX əsrin
“çuma”sı adlandırmışdır. L.Polinq qeyd etmişdir ki, insan orqanizmində C vitamini çatışmadıqda həm də soyuğa qarşı davamsızlıq, soyuqdəymə halları və yoluxucu xəstəliklərə qarşı müqavimətin zəifləməsi baş verir. Daha sonra L.Polinq məsləhət görür ki, belə olan halda C vitamininə olan gündəlik tələbat insanlarda daha çox, yəni 250 mq-dan 10 q-dək olmalıdır. Göstərilən normanın uzun müddət yox, xəstəlik sağalana qədər qəbul olunması məsləhət görülür. C vitamini bitkilərin yaşıl hissələrində, meyvə-tərəvəzlərdə geniş yayılmışdır. Đnsanlarda C vitamini çatışmadıqda skorbut (sinqa) deyilən xəstəlik əmələ gəlir. Bu xəstəliyin ilkin əlamətləri çox qədimdəm məlum olmuşdur. Ancaq onun klinik təsirini ilk dəfə Hipokrat qələmə almışdır. Aclıq və müharibə illərində əhali arasında bu xəstəlik daha geniş yayılır. Xəstəliyin əsas səbəbi qida məhsullarının keyfiyyətsiz olması, daha doğrusu qəbul olunmuş qidanın tərkibində C vitamininin olmaması ilə əlaqədardır. Đnsanlar uzun müddət bitki mənşəli qida məhsulları ilə (əsasən meyvə-tərəvəzlə) qidalanmadıqda skorbut deyilən xəstəlik meydana çıxır. Qeyd etmək lazımdır ki, meyvə-tərəvəzlərin saxlanması zamanı C vitamini miqdarca azalır. Meyvə-tərəvəzləri 5+10 0 C temperaturda saxladıqda C vitamininin itkisi nisbətən az olur. Ağ üzüm sortlarına nisbətən qırmızı üzümlərdə C vitamini daha çox olur. Hal-hazırda meyvə-tərəvəz məhsullarını elə müasir üsullarla saxlanılır ki, onların tərkibində C vitamini miqdarca çox az dəyişir. Bu da sözsüz ki, C vitamininin parçalanmasını kataliz edən askorbinatoksidaza fermentinin aktivliyi ilə əlaqədardır. Saxlanma zamanı elə rejim seçilir ki, qeyd olunan 91
fermentin aktivliyi daim sabit qalmaqla dəyişmir. Bu da C vitamininin meyvə-tərəvəz məhsullarında parçalanmasının qarşısını alır. C vitamini əvəzolunmayan vitamindir. Đnsanların C vitamininə olan gündəlik tələbatı 50-100 mq-dır. Meyvə-tərəvəzlərin tərkibində C vitamininin miqdarı aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir:
Məhsulun adı C vitamini, mq %-lə 1. Üzüm 2. Alma 3. Kələm 4. Kartof 5. Pomidor 6. Göy soğan 7. Limon 8. Pərpətöyün 9. Qarağat 10. Đtburnu meyvəsi 3-15
5-30 10-50
10-20 20-40
40-60 50-80
200-300 100-400
1000-4000
bitki mənşəli qida məhsullarında olur. Sinqa xəstəliyinin müalicəsində askorbin turşusu ilə yanaşı, P vitamininin də rolu böyükdür. Bu vitamin əsasən bitkilərin tərkibində olur. Bitki mənşəli qida məhsullarından bioloji aktivliyinə görə P vitamininə rutin, hesperidin və pirokadexin aiddir. Onların molekul formulunun əsasını flavon təşkil edir. Kimyəvi tərkibinə görə rutin kversitrinin, hesperidin, hesperetinin, prokatexin isə katexinin və epikatexinin törəməsidir. Rutinin kimyəvi tərkibi aşağıdakı kimidir: OH O O –(C 12 H 21 O 9 )
HO – OH Rutin OH O 92
Rutin flavon piqmentləri qrupuna aid olan qlükoziddir. Formulada C 12 H 21 O 9 –monosaxaridlərin nümayəndəsi olan ramnoza və qlükozanın birləşməsindən əmələ gələn disaxariddir. Həmin disaxarid flavon nüvəsilə birlikdə P vitaminini əmələ gətirir. P qrupu vitaminləri (rutin, hesperidin və pirokatexin) sarı və ya narıncı rəngli piqmentlər olub, suda pis həll olur. Bu vitamin ən çox bibərdə, çay yarpağında, qara qarağatda, limonda və üzümdə çox miqdarda olur. Qara qarağatda rutinin miqdarı 1,6% olur. P vitamini çatışmadıqda qan damarlarının sızma qabiliyyəti pozulur. Daha doğrusu, qan dövranı prosesi pozulur. Orqanizmdə P vitamini çatışmadıqda C avitaminoz prosesi baş verir, yəni orqanizmdə C vitamini də çatışmır. Hal-hazırda P vitaminini itburnu meyvəsinin çay yarpağından və sitrus bitkilərindən istehsal edirlər.
cümlədən yağ turşularının) sintezində asetilkoenzim-A-nın dekarboksilsilləşməsində sidik cövhərinin və purin əsaslarının sintezində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu yağ turşularının sintezinin aralıq mərhələlərində iştirak edən ferment sisteminin kofermentidir. Kimyəvi quruluşuna görə biotin tiofen həlqəsinin, sidik
cövhərinin və
valerian turşusunun birləşməsindən əmələ gəlmişdir.
NH CH– CH–(CH 2 ) 4 –COOH
O=C S NH CH– CH 2
vardır. Đnsanlarda bu vitaminin çatışmaması nəticəsində əl və ayaqlarda dermetit xəstəliyi inkişaf edir, dərinin quruması və 93
qabıqlaması müşahidə olunur. Bunlardan başqa biotin avitaminozu zamanı yorğunluq, əzələ ağrıları, ürək bulanması, sinir sisteminin funksiyasının pozulması halları baş verir. Biotin canlı aləmdə bitki və heyvan mənşəli qida məhsullarında çox geniş yayılmış bioloji aktiv maddədir. O, ən çox qaraciyərdə, böyrəkdə, yumurtanın sarısında, süddə, kartofda, soğanda və ispanaqda olur. Đnsan orqanizmi qismən də olsa biotini sintez etmək qabiliyyətinə malikdir. Đnsan orqanizminin biotinə və ya H vitamininə olan tələbatı 150-200 mkq-dır.
Panqam turşusu piroüzüm və süd turşularının toxumadaxili oksidləşməsini sürətləndirir. Đlk dəfə Krebs öz əməkdaşları ilə bir yerdə ərik toxumunun ekstraktından bioloji aktivliyə malik maddə almışdır. O bu maddəni panqam turşusu adlandırmağı təklif etmişdir. Bu vitamin ürək-damar sisteminin fəaliyyətinə, yağların mübadiləsinə müsbət təsir göstərir. Bundan başqa, B 15
vitamini alkaqolla və narkotik maddələrlə zəhərlənmədə yaxşı təsir göstərir. Panqam turşusu düyü kəpəyinin, pivə mayasının, qaraciyərin tərkibində çox olur. Gün ərzində bu vitaminə olan tələbat 100-150 mq-dır. Panqam turşusu D-qlükon turşusu ilə dimetil sirkə turşusunun mürəkkəb efiri olub, quruluşu aşağıdakı kimidir: COOH
H–C–OH HO–C–H
H–C–OH O CH 3 CH 2 O–C–CH
2 –N
CH 3
B 15 vitamini (panqam turşusu) 94
quruluş formulu aşağıdakı kimidir:
H 2 S COOH
Para-aminobenzoy turşusu bir sıra xəstəlik törədici mikroorqanizmlərin inkişafını ləngidir. Ərzaq məhsullarında bu vitamin çatışmadıqda gənclərdə boy inkişafı ləngiyir, tüklər ağarır. Para-aminobenzoy turşusu fol turşusunun sintezində istifadə olunur. Bu vitamin buğdada, düyüdə, qaraciyərdə daha çox olur. Đnsan orqanizmi üçün gündəlik tələbat tam aydınlaşdırılmamışdır. Fol turşusu. Bu vitaminə pteroilqlütamin turşusu da deyilir. Bu vitaminə bitkilərdə həm sərbəst, həm də zülallarla birləşmiş şəkildə təsadüf olunur. Fol turşusu nukleotidlərin, nuklein turşularının biosintezində, zülalların mübadiləsində, qanın əmələ gəlməsində iştirak edir. Fol turşusu insan orqanizmi tərəfindən sintez olunur. Bu vitamin paxlalı bitkilərdə, kartofda, ispanaqda və qaraciyərdə çox olur. Fol turşusunun əmələ gəlməsində pteridin, para- aminobenzoy və qlütamin turşuları iştirak edir. Kimyəvi formulu aşağıdakı kimidir:
N N H 2
C–CH 2 –NH – – CO–NH N CH–COOH
(CH 3 ) 3 Fol turşusu COOH
|