Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5.Karbohidratların kimyası
- 1.5.1.Monosaxaridlər
|
1.4.3.Antivitaminlər Kimyəvi tərkiblərinə görə vitaminlərə yaxın olan, lakin əksinə təsir göstərən bir qrup maddələr vardır ki, onlara antivitaminlər deyilir. Antivitaminlər kimyəvi quruluşuna görə vitaminlərə oxşayır, ancaq vitamin deyildir. Belə maddələr vitaminlərin bioloji roluna pis təsir göstərir. Məlumdur ki, bəzi vitaminlər fermentlərin prostetik (aktiv) qrupları hesab olunur. Vitaminin bioloji rolunun pozulması, bəzi fermentlərin fəaliyyətinin ləngiməsinə səbəb olur. Bu da maddələr mübadiləsinin pozulması ilə nəticələnir. Belə ki, antivitaminlər kimyəvi quruluşuna görə özlərinə yaxın olan vitaminləri fermentlərin tərkibindən sıxışdırıb çıxarırlar. Sonra müvafiq fermentlərin zülali hissələri ilə birləşirlər. nəticədə fermentin təsir mexanizmi pozulur. Beləliklə, antivitaminlər süni surətdə avitaminoz yaradırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi antivitaminlər isə təbiətdə mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər. Para-aminobenzoy turşusunun antivitamini sulfanilamid preparatlarıdır. Belə ki, qida məhsullarında para-aminobenzoy turşusu çox olduqda bəzi infeksion xəstəliklərin törədicisi olan mikroorqanizmlər sürətlə inkişaf edirlər. Sulfanilamid preparatları da para-aminobenzoy turşusunu əvəz edərək, maddələr mübadiləsini ləngidir. Daha doğrusu, mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyətini sulfanilamid preparatları dayandırır. Para-aminobenzoy turşusunun antivitamini streptosiddir. COOH SO 2 NH
NH 2 NH 2 p-aminobenzoy turşusu streptosid 96
Bundan başqa, bəzi vitaminlərin də antivitaminləri aşkar olunmuşdur. Nikotin
turşusunun antivitamini piridin-3 sulfoturşu, piridoksininki isə etilpiridoksindir.
COOH SO 2 H CH 2 OH
HO CH 2 OH
H 3 C
nikotin turşusu piridin-3 sulfoturşu piridoksin
CH 2 OH
HO CH 2 OH
H 5 C 2
N etilpiridoksin
Tiaminin, pantoten turşusunun, C-vitamininin də
antivitaminləri aşkar olunmuşdur. Qida sənayesinin bir çox sahələrində də antivitamin preparatlarından xəstəliktörədici mikrobların inkişafını dayandırmaq məqsədi üçün geniş istifadə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, insanların vitaminlərə olan tələbatı dərman preparatları ilə yox, qida məhsulları hesabına ödənilməsi olduqca vacibdir. Yuxarıdan göründüyü kimi antivitaminlər bəzi vitaminlərin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərirlər. Bu da orqanizmdə müxtəlif cür fəsadların və ya xəstəliklərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Ona görə də insanların vitaminlərə olan ehtiyacı əsasən bitki mənşəli qida məhsulları hesabına ödənilməlidir. Đnsanların gündəlik qida rasionunda bitki mənşəli məhsulların, o cümlədən meyvə- tərəvəzlərin olması olduqca vacibdir.
97
Karbohidratlar bitkilərin tərkibində geniş yayılmış üzvi birləşmələrdir. Bitkilərin quru çəkisinin təxminən 80-90%-ni karbohidratlar təşkil edir. Karbohidratlar bitki plastidlərində, işığın təsirilə qeyri-üzvi maddələrdən sintez olunur. Bütün can- lı orqanizmlər üçün karbohidratlar çoxlu enerji vermək qabiliy- yətinə malikdir. Karbohidratlar üç elementdən C, H, O-dən təş- kil olunmuşdur. Bəzi karbohidratların, məsələn, qlükozaminin tərkibində azot da olur. Karbohidratlara sulukarbonlar da deyi- lir. Müəyyən olunmuşdur ki, əksər sulukarbonlarda hər karbon atomuna bir su molekulu uyğun gəlir. Məs: C 6 H 12 O 6 və ya C 6 (H 2 O) 6 -heksoza, C 5 H
O 5 və ya C 5 (H 2 O) 5 -pentoza. Lakin elə sulukarbonlar da məlumdur ki, onlar bu qaydaya uyğun gəlmir, məs., ramnoza-C 6 H
O 5 , dezoksiriboza-C 5 H 10 O 4 və s. Bundan başqa, elə üzvi maddələr vardır ki, yuxarıdakı qaydaya uyğun gəlir, ancaq sulukarbon deyildir. Belələrinə misal olaraq sirkə turşusunu O –CH 3 –C OH
süd turşusunu –CH 3 –CHOH–COOH göstərmək olar. Karbohidratlar üç qrupa bölünür: 1. Monosaxaridlərvə ya monozalar. 2. Oliqosaxaridlər və ya 1-sıra polisaxaridlər. 3. Polisaxaridlər və ya poliozalar. Monosaxaridlər tərkibində 3-dən 10-dək karbon atomu olan sadə şəkərlərə monosaxaridlər deyilir. Karbon atomlarının sayından asılı olaraq monosaxaridlər triozalara, tetrozalara, pentozalara, heksozalara, heptozalara, oktozalara və nunozalara bölünürlər. Bitkilərdə o cümlədən meyvə-tərəvəzlərdə və üzümdə monosaxardilərin aldo və keto formalarına geniş rast gəlinir. Monosaxaridlərin aldo–formalarına aldolozalar keto– formalarına isə ketozalar deyilir. Monosaxaridlərin və digər 98
karbohidratların bəzilərinin axırına oza şəkilçisi əlavə olunması qəbul olunmuşdur. Ancaq bəzi ketozalarda vardır ki, onların axırına isə “uloza” şəkilçisi əlavə olunur. Oliqosaxaridlər-monosaxaridlərin oliqomeri hesab olunur. Tərkibində 2-dən 10-a qədər monosaxarid qalıqları olan birləşmələrdən təşkil olunmuşdur. Əgər iki monosaxarid bir- biri ilə birləşərsə-disaxarid, üç monosaxarid bir-biri ilə birləşərsə trisaxarid, dörd monosaxarid birləşdikdə-tetrasaxarid və s. əmələ gəlir. Polisaxaridlər isə çoxlu sayda monosaxarid qalıqlarından təşkil olunmuşdur. Polisaxaridlər bütün canlılarda olduğuna görə onlara biopolimerlər də deyilir.
Monosaxaridlərə və ya sadə şəkərlərə çoxatomlu spirtlərin törəmələri kimi baxmaq olar. Ona görə ki, onların tərkibində hidroksil qrupu - OH olur. Bundan başqa monosaxaridlərin tərkibində aldehid O –C H və keton
>C=O qrupları da vardır.
Monosaxaridlərin tərkibində aldehid qrupu olduqda aldozalar, keton qrupu olduqda isə ketozalar adlandırılır. Triozalar (C 3
6 O 3 ) monosaxaridlərin ən sadə
nümayəndəsidir. Triozaların nümayəndəsinə misal olaraq, qliserin aldehidini və dioksiasetonu göstərmək olar. Qliserinin oksidləşməsi nəticəsində qliserin aldehidi və dioksiaseton əmələ gəlir: O C CH 2 OH CH 2 OH
H -2H 2 -2H CHOH CHOH C = O
CH 2 OH CH 2 OH CH 2 OH
qliserin aldehidi (aldoza), qliserin dioksiaseton (ketoza) 99
Qliserin molekulunda I-spirt qrupunun oksidləşməsindən qliserin aldehidi, II-spirt qrupunun oksidləşməsindən isə dioksiaseton əmələ gəlir. Qliserin aldehidinin quruluşuna fikir verdikdə aydın olur ki, onun tərkibində bir asimmetrik karbon atomu vardır. Valentliklərinin hər biri müxtəlif atom və ya funksional qrupla birləşən karbon atomları asimmetrik hesab olunur. O O C C H H H–C–OH HO–C–H
CH
2 OH CH 2 OH D (+) qliserin aldehidi L (-) qliserin aldehidi.
Karbohidratların optik izomerləri N=2n düsturu ilə təyin olunur. Burada: n-molekulda olan asimmetrik karbon atomlarının sayını göstərir. Bu düstura əsasən triozaların 2, tetrozaların 4, pentozaların 8, heksozaların isə 16 optik izomeri vardır. Monosaxaridlərin optik izomerləri d və h hərfləri ilə və ya (+), (-) işarəsi ilə göstərilir, bunlar müvafiq olaraq dekstrozalar və levulozalar adlanır. Bitkilərdə triozalar heksozaların bioloji parçalanması nəticəsində əmələ gələn aralıq mübadilə məhsullarıdır. Triozalar bitki və heyvan orqanizmlərində maddələr mübadiləsi proseslərində iştirak edirlər. Onlar ən çox qıcqırma prosesində aralıq məhsul kimi sintez olunurlar. Triozalar qida məhsullarının keyfiyyətinə yaxşı təsir göstərirlər. Onlar əsasən qida məhsullarında qıcqırma prosesi zamanı əmələ gəlirlər. Triozalar qida məhsullarının dadının spesifikliyinin yaranmasında iştirak edirlər. Bitkilərdə triozalara yalnız fosfat efirləri şəklində təsadüf olunur. Triozalar fruktoza 1,6 difosfat 100
efirinin aldolaza fermentinin təsiri nəticəsində parçalanma- sından əmələ gəlir.
CH 2 OP CH 2 OP
C=O CHOH O HO–C–H C
Aldolaza H H–C–OH 3 fosfoqliserin aldehidi CH 2 OP H–C–OH C = O CH 2 OP CH 2 OH fruktoza-1-6-difosfat 3-fosfodioksiaseton
Tetrozalar C 4 H 8 O 4 tərkibində 4 karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Bunlar
bitkilərin tərkibində başqa monosaxaridlərə nisbətən az yayılmışdır. Tetrozalara d- eritrozanı və onun fosforlu birləşməsi olan d-eritrozafosfatı göstərmək olar: O O C C H H H –C –OH H –C –OH
H –C –OH H –C –OH CH 2 OH CH 2 OPO
3 H 2 d-eritroza d-eritrozafosfat
Bunlara əsasən bitkilərdə birləşmiş şəkildə təsadüf olunur. Bu birləşmələr bitkilərdə geniş yayılmış heteropoli- 101
saxaridlərin nümayəndəsi olan pektin maddələrinin hemisellü- lozanın və qeyrilərinin tərkibində birləşmiş şəkildə olur. Eritrozafosfata bitkilərdə fotosintez prosesi zamanı və sulukarbonların pentoza
tsikli üzrə
parçalanmasında mübadilənin aralıq məhsulu kimi təsadüf olunur. Pentozalar-C 5 H 10 O 5 . Pentozalar bitkilərdə çox təsadüf olunan monosaxaridlərdir. Bunlar tərkibində 5 karbon atomu saxlamaqla aldehid və keton formada olurlar. Ona görə də onlara aldopentozalar və ketopentozalar da deyilir. Bitkilərdə ən geniş yayılmış aldopentozalara aşağıdakıları göstərmək olar. O O O C C C H H H H–C–OH H –C –OH H –C –H
HO –C –H H –C –OH H –C –OH HO –C –OH H –C –OH H –C –OH
CH
2 OH CH 2 OH CH 2 OH
α-arabinoza D-riboza D-dezoksiriboza
O C H H–C–OH
HO–C–H H–C–OH
CH 2 OH
D-ksiloza 102
arabinoza bitkilərdə α-formada təsadüf olunur. α-arabinoza bitkilərdə geniş yayılmaqla sərbəst halda çox az olur. Ən çox bitkilərdə birləşmiş halda polisaxaridlərdən: pentozaların, hemisellülozanın, pektin maddələrinin tərkibində olur.
Mayaların təsirindən qıcqırmır. D-ksiloza. Bitkilərdə geniş yayılmışdır. Ən çox birləşmiş halda ksilanların tərkibində olur. Sərbəst halda bitkilərin tərkibində çox nadir halda təsadüf olunur. Ona günəbaxan toxumunun qabıq hissəsində, üzüm giləsinin qabığında rast gəlinir.
daşıyan maddələrin tərkibində olur. Riboza, ribonuklein turşusunun, bəzi fermentlərin tərkibinə daxildir. Bitkilərdə və bütün canlılarda maddələr mübadiləsi prosesində iştirak edir. Sərbəst halda bitkilərdə çox az olur.
D-dezoksiriboza, dezoksiribonuklein turşusunun əmələ gəlməsində iştirak edir. Pentozalar həm atsiklik və tsiklik formada olur. Pentozaların aldehid qrupu reduksiyaya uğradıqda müvafiq spirtlər əmələ gəlir.
CH 2 OH CH 2 OH CH 2 OH
HO–C–H HO–C–H HO–C–H
H–C–OH H–C–OH H–C–OH H–C–OH H–C–OH H–C–OH
CH
2 OH CH 3 OH CH 2 OH
Arabit Ksilit Ribit
103
reduksiyası zamanı əmələ gəlir. Pentozalar oksidləşdikdə müvafiq turşular əmələ gəlir. Ribozanı oksidləşdirdikdə ribon turşusu əmələ gəlir. O C H COOH
H–C–OH H–C–OH + H
2 O 2 H–C–OH H –C –OH
H–C–OH H –C –OH CH 2 OH CH 2 OH
riboza ribon turşusu
Bitkilərdə pentozaların keto formasına da rast gəlinir. Ketopentozalara misal olaraq D-ribulozanı və α-ksilulozanı göstərmək olar.
CH 2 OH CH 2 OH C = O C = O
H–C–OH H–C–OH H–C–OH HO–C–H
CH
2 OH CH 2 OH
D-ribuloza L-ksiluloza
Ribuloza difosfat efiri şəklində fotosintez prosesində karbon 104
qazının və suyun iştirakı ilə 3-fosfoqliserin turşusunun əmələ gəlməsində iştirak edir. CH 2 OP
C = O ribulozadifosfat-
karboksilaza H –C –OH +CO 2 +H
O
H –C –OH CH 2 OP
Ribulozadifosfat
CH 2 OH COOH
CHOH + CHOH COOP CH 2 OP
3-fosfoqliserin turşusu Heksozalar-C 6 H 12 O 6 Bu qrupun ən çox yayılmış nümayəndələri d-qlükoza, d- qalaktoza, d-mannozadır. O O O C C C H H H H–C–OH H–C–OH HO–C–H
HO–C –H HO–C–H HO–C–H H–C–OH HO–C–H H–C–OH
H–C–OH H–C–OH H–C–OH CH
2 OH CH 2 OH CH 2 OH
D (+)-qlükoza D (+)-qalaktoza D (+)-mannoza 105
Təbiətdə pentozalardan fərqli olaraq, heksozalara bitkilərdə sərbəst halda daha çox rast gəlinir. Heksozalar tərkibində altı karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Heksozalar tərkibində olan funksional qruplara görə iki yerə ayrılır: 1. Aldoheksozalar. 2. Ketoheksozalar. Aldoheksozalar tərkibində aldehid qrupu saxlayan heksozalardır. Ketoheksozaların bitkilərdə ən geniş
yayılmış nümayəndəsi D-fruktozadır.
CH 2 OH
C = O HO–C–H
H–C–OH H–C–OH
CH 2 OH D (2)-fruktoza
Heksozalar bitkilərdə həm açıq zəncirli, həm də qapalı zəncirli birləşmələr şəklində olur. Əgər qapalı formada birinci karbonun yanında-OH qrupu sağda, H-solda olarsa, α-forma alınır. Əgər OH qrupu solda, H isə sağda olduqda, β-forma adlanır. Bunu sxematik olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar:
H–C–OH HO–C–H α-forma β-forma
106
Heksozalarda D və α-formaları da mövcuddur. Qapalı formada axırdan ikinci karbon atomunun yanında-OH sağda, H isə solda olarsa, D-forma, əksinə olduqda isə L-forma adlanır. Bundan
başqa heksozalar piranoz və
furanoz formalarında da olur. Əgər oksigen körpüsü beş karbon atomu arasında olarsa, onda piran forma adlanır:
CH CH CH HC CH CH 2
HC CH CH O
CH
Bundan başqa oksigen körpüsü 4 karbon atomu arasında olduqda furan forma adlanır.
HC CH CH O HC CH CH və ya O CH Furan
107
Beləliklə, piran və furan formaları qlükoza və fruktoza timsalında aşağıdakı kimi olur:
CH 2 OH
OH H–C HO–C
H–C–OH HO–C–H O O H–C–H HO–C–OH
H–C–OH H–C H–C CH 2 OH
CH
2 OH β-D-fruktofuranoza α-D-qlükopiranoza
O C COOH COOH H H–C–OH H–C–OH H–C–OH
HO–C –H HO–C–H HO–C–H oksid oksid H–C–OH H–C–OH H–C–OH
H–C–OH H–C–OH H–C–OH CH
2 OH CH 2 OH COOH D-qlükoza qlükon turşusu şəkər (qlükaron) turşusu
108
Bitkilərin tərkibində qlükozaya həm sərbəst, həm də birləşmiş halda təsadüf olunur. Sərbəst halda ən çox üzüm şirəsinin tərkibində olur. Ona görə də qlükozaya üzüm şəkəri də deyilir. Birləşmiş halda qlükoza, saxarozanın, maltozanın, nişastanın və s. birləşmələrin tərkibində olur. Qlükoza bitkilərdə əsasən α-qlükopiranoza formasında olur. Qlükozanın oksidləşməsi zamanı qlükon turşusu əmələ gəlir. Bu qrup turşular aldon turşuları adlanır. Oksidləşmə daha sürətlə getdikdə aldaron turşuları əmələ gəlir.
2 OH
qrupunun, karboksil qrupuna çevrilməsindən uron turşuları əmələ gəlir.
O O C C H H H–C–OH H–C–OH
HO–C –H HO–C–H oksid H–C–OH H–C–OH
H–C–OH H–C–OH CH
2 OH COOH D-qlükoza Qlükuron turşusu
Əgər, qalaktoza oksidləşərsə qalakturon turşusu, mannozadan mannouron turşusu əmələ gəlir. Uron turşuları bitkilərdə asan
əmələ gəlməklə böyük əhəmiyyətli birləşmələrdir. Belə ki, onlar bir çox polisaxaridlərin, o cümlədən, pektin maddələrinin əmələ gəlməsində iştirak edir. Uron turşuları aralıq məhsul kimi bitkilərdə pentozaların və heksozaların əmələ gəlməsində mühüm rol oynayır. 109
Bu zaman qlükozanın oksidləşməsindən qlükuron turşusu, əmələ gəlmiş maddənin karboksilsizləşməsindən isə pentozaların nümayəndəsi olan ksiloza alınır. Bitkilərdə aldoheksozaların nümayəndəsi olan
qalaktozaya çox
təsadüf olunur.
Qalaktoza ən
çox polisaxaridlərin nümayəndəsi olan qalaktanların tərkibində olur. Bitkilərdə qalaktanlar geniş yayılmışdır. Onlar hidroliz olunduqda qalaktoza alınır. Bundan başqa qalaktoza disaxarid olan laktozanın, trisaxarid-rafinozanın tərkibində olur. Qalaktozadan əmələ gəlmiş qalakturon turşuları pektin maddələrinin əmələ gəlməsində iştirak edir. Qalaktoza oksidləşdikdə əvvəlcə qalakton turşusu, sonra isə selik turşusu əmələ gəlir.
O O C C COOH H H H–C–OH H–C–OH H–C–OH
HO–C –H HO–C–H HO–C–H oksid oksid HO–C–H H–C–OH HO–C–H
H–C–OH H–C–OH H–C–OH CH
2 OH CH 2 OH COOH D-qalaktoza qalakton turşusu selik turşusu
D-mannoza da
aldoheksozaların nümayəndəsidir. Mannoza bitkilərdə geniş yayılmış polisaxarid olan
mannanların tərkibində olur. Sərbəst halda mannoza bitkilərin tərkibində çox az miqdarda olur. 110
Mannoza zəif oksidləşdikdə mannon turşusu, sürətlə oksidləşdikdə isə mannoşəkər turşusuna çevrilir. O C COOH COOH H HO–C–H HO–C–H HO–C–H
HO–C –H HO–C–H HO–C–H oksid oksid H–C–OH H–C–OH H–C–OH
H–C–OH H–C–OH H–C–OH CH
2 OH CH 2 OH COOH D-mannoza D-mannon D-mannoşəkər turşusu turşusu Monosaxaridlər reduksiya olunduqda müvafiq spirtlər əmələ gəlir. Tetrozalar reduksiya olunduqda tetritlər, pentozalar pentitlər, heksozalar isə heksidlər əmələ gətirir. Bitkilərdən ən çox aşağıdakı spirtlərə rast gəlinir. Qlükozanın və fruktozanın reduksiyası zamanı sorbit spirit əmələ gəlir. Əgər mannoza reduksiya olunursa-mannit, riboza-ribit, ksiloza- ksilit spirtləri əmələ gətirir. CH
2 OH CH 2 OH CH 2 OH CH 2 OH H–C–OH HO–C–H H–C–OH H–C–OH
HO–C –H HO–C–H H–C–OH HO–C–H H–C–OH H–C–OH H–C–OH H–C–OH
H–C–OH H–C–OH CH 2 OH CH 2 OH
CH
2 OH CH 2 OH ribit ksilit sorbit mannit
111
Monosaxaridlər bitkilərdə ən çox fosfat efiri şəklində olur. Onlar maddələr mübadiləsində, fotosintez, tənəffüs, qıcqırma proseslərində saxarozanın, nişastanın və sair maddələrin sintezində fosfat efiri şəklində iştirak edir. Bitkilərdə gedən maddələr mübadiləsi prosesində monosaxaridlərin aşağıdakı fosfat efirli birləşmələri iştirak edir.
O O C C CH 2 OH CH 2 OH
H H H–C–OH H–C–OH C=O C=O
H–C –OH H–C–OH H–C–OH HO–C–OH CH 2 OP H–C–OH H–C–OH H–C–OH CH 2 OP CH 2 OP CH 2 OP eritroza riboza ribuloza ksiluloza 4-fosfat 5-fosfat 5-fosfat 5-fosfat
O CH 2
2 OP H C=O H–C–OH C=O
H–C –OH HO–C–H HO–C–H H–C–OH H–C–OH H–C–OH
CH 2 OP CH 2 OP H–C–OH CH 2 OP
ribuloza-1-5 qlükoza-6- fruktoza-1-6 fosfat
fosfat fosfat 112
(P)-fosfat turşusunun qalığıdır (H 2 PO
). Bitkilərdə monosaxaridlərdən müvafiq qlükozidlər də əmələ gəlir. Qlükozidlər 1-karbonun-OH-hidroksil qrupu hesabına əmələ gəlir. H O–C 2 H 5
OH C H–C H–C–OH H–C–OH O +HOC 2 H 5 HO–C–H +H 2 O
H–C–OH
H–C–OH H–C H–C CH 2 OH CH 2 OH α-D-qlükoza α-etil qlükozid
Əgər β-qlükozid etil spirti ilə birləşərsə, onda β-qlükozid əmələ gəlir. Bundan başqa qlükozanın əvəzinə qalaktoza olarsa, qalaktozid əmələ gəlir.
Bitkilərin toxumunda qlükozidlər daha çox olur. Qlükozidlərin əksəriyyəti acı dadlı və spesifik iyli maddələrdir. Bəzi ədviyyat növlərinin xarakterik iyi və dadı onların tərkibində olan qlükozidlərdən asılıdır. Ramnoza və fruktoza ən çox pektin maddələrinin tərkibində olur. D-fruktoza ketoheksozaların nümayəndəsi olub, bitkilərdə geniş yayılmışdır. Fruktoza ən çox meyvə- tərəvəzlərin, o cümlədən üzümün tərkibində qlükoza ilə birlikdə olur. Saxarozanın, polifruktozidlərin, tərkibində β-D- fruktofuranoza formasında olur. 113
Bitkilərdə aldoheksozaların dezoksiformalarına da O O C C H H H–C–OH H–C–OH
H–C –OH HO–C–H
HO–C–H HO–C–H
HO–C–H H–C–OH CH
3 CH 3
L-ramnoza D-fruktoza
Üzümdə və balda fruktoza ilə qlükoza təqribən eyni miqdarda olur. Fruktoza, qlükoza və saxarozadan fərqli olaraq daha çox şirin dada malikdir. Fruktoza oksidləşdikdə eritrin və qlikol turşularına, reduksiya olunduqda isə sorbit və mannit turşusuna çevrilir.
CH 2 OH
HO–C COOH
HO–C–H
oksid H–C–OH O +O 2 + CH
2 OH
H–C–OH H–C–OH COOH H–C CH 2 OH qlikol turşusu CH 2 OH eritrin turşusu β-D-fruktoza
114
Bundan başqa bitkilərdə ketoheksozalardan L-sorbozaya da rast gəlinir. Sorboza bitkilərdə sorbit spirtinin oksidləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Bitkilərdə L-sorboza C vitamininin sintezində istifadə olunur. Sorbozanın quruluşu aşağıdakı kimidir: CH 2 OH C=O
HO–C–H H–C–OH
HO–C–H CH 2 OH L-sorboza Heptozalar (C 7 H 14 O 7 ). Bunlara təbiətdə D-seduheptuloza və mannoheptuloza formalarında təsadüf olunur. Bitkilərdə hər iki şəkər ketoformada olur. CH
2 OH CH 2 OH C=O C=O
HO–C –H HO–C–H H–C–OH H–C–OH
H–C–OH H–C–OH H–C–OH H –C –OH
CH
2 OH CH 2 OH D-seduheptuloza D-mannoheptuloza 115
D-seduheptuloza bitkilərdə sərbəst halda çox az miqdarda olur. Ona ən çox fosfat efiri şəklində rast gəlinir. Reduksiya olunduqda volemit spirtinə çevrilir. D-seduheptuloza fosfat efiri şəklində sulukarbonların mübadiləsində, fotosintez prosesində iştirak edir. Bitkilərdə D-mannoheptulozaya az miqdarda təsadüf olunur. Mayaların təsirindən qıcqırmır. Maraqlıdır ki, insan orqanizmi tərəfindən mənimsənilir. D- mannoheptuloza reduksiya olunduqda perseit spirtinə çevrilir.
qrupunun əvəzinə amin qrupu vardır. Aminşəkərlər bir çox polisaxaridlərin və qlükoproteidlərin tərkibində olur. Onların nümayəndələrindən d-qlükozaminə və
d-qalaktozaminə bitkilərdə daha çox rast gəlinir.
Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|