Ekspertizasi dərsliK
Yüklə 3,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- .1. MDB ölkə l ə ri
- Üzüm şərablarının xammaldan asılı olaraq təsnifatı.
- Şərabların rənginə görə təsnifatı
|
2.1.4. Şərabların kimy ə vi t ə rkibi Hazırda üzüm və ondan alınan şərabın kimyəvi tərkibi dərindən öyrənilmiş və öyrənilməkdədir. Məlum olduğuna görə onların tərkibində suda həll olmuş vəziyyətdə 500-dən çox müxtəlif üzvi və mineral maddələr vardır. Dad və texnoloji əhəmiyyəti baxımdan onları iki əsas qrupda birləşdirmək olar:uçucu və ekstrakt maddələri.
həmçinin adi temperaturda uçucu hala keçən maddələr aiddir. Bu, etil spirti və şərabın ətirli maddələri adlandırılan-aldehidlər, ketonlar, uçucu turşular, ali və terpen spirtləri, fenol turşular və mürəkkəb efirlərdir. Şərabın ətirli maddələrinin kütləsi üzümün efir yağlarının miqdarını demək olıar ki, 10 dəfə üstələyir. Onlar əsasən şirənin qıcqırmasında, şərab materialının formalaşmasında və yetişdirilməsində əmələ gəlir. Ekstrakt maddələri şərabda olan üzvü və mineral mənşəli uçucu olmayan komponentlərin cəmidir. Ümumi, gətirilmiş və qalıq ekstrakt fərqləndirilir. Şərabın vacib keyfiyyət göstəricisi olub, onun naturallığı, tipikliyi və dad dolğunluğu haqda fikir yürütməyə inkan verir. Ümumi ekstrakt- karbohidratların, uçucu olmayan turşuların, fenol, azot və mineral maddələrin, həmçinin qliserin və digər qeyri uçucu çoxatomlu spirtlərin (2,3- butilenqlikol, sorbit, inozit, mannit) ümumi miqdarıdır. Gətirilmiş ekstrakt - ümumi ekstraktdan reduksiyaedici şəkərləri çıxmaqla alınır. Qalıq ekstrakt (turşusuz) – gətirilmiş ekstraktdan titirləşən turşuluğun çıxılmasından alınır. Ümumi ekstraktın miqdarı üzüm şirəsinin keyfiyyətini səciy- yələndirir. Qalıq ekstrakt cavan şərab materialına, gətirilmiş ekstrakt isə hazır şərabçılıq məhsuluna- yetişdirilmiş şəraba obyektiv qiymət verilməsinə imkan verir. Şərabda faizlə (q/100 sm 3 ) yaxud promillə (q/dm 3 ) ifadə olunur. Şirədə şəraba nisbətən çox olur. Çünki ekstraktın (şəkərsiz ekstrakt) bir hissəsi mayalar tərəfindən mənimsənilir və spirt olan 138 mühitdə həllolma xüsusiyyəti pisləşdiyindən çökür. Yapışqanlanma, filtrasiya, termiki işlənmə və yetişdirilmədə ekstrakt maddələrinin miqdarı azala bilir. Ekstraktın miqdarı üzümün sortundan, torpaq-iqlim şəraitindən və meteoroloji şəra- itdən, gilənin yetişkənlik dərəcəsindən, onların emal üsulundan, şərabın tipindən asılıdır. Ağ turş süfrə şərablarında şəkərsiz ekstraktın miqdarı orta hesabla 22 q/dm 3 ; qırmızı turş şərablarda 30 q/dm 3 ; tünd və desert şərablarda 30-40 q/dm 3 ; ayrı-ayrı hallarda isə 60 q/dm 3 və çox ola bilir. Ümumi ekstraktın miqdarı şərabda ekstraktın sulu məhlulunun nisbi sıxlıq böyüklüyü ilə cədvəldən istifadə edilməklə müəyyən olunur. Miqdarına görə şərabın əsas tərkib hissəsi sudur. Üzümün yetişmə dərəcəsindən və sortundan asılı olaraq üzüm şirəsində 70- 80% su ola bilər. Şirədə olan şəkərin tam qıcqırması nəticəsində alınan turş təbii şərabda, şirəyə nisbətən suyun miqdarı çox olur. Tünd və desert şərablarda spirt və şəkərin miqdarı çox olduğundan, turş şərablara nisbətən onlarda suyun miqdarı az olur. Şirə və şərabda karbohidratlar da tapılır. Onların tapılan əsas nümayəndələri qlükoza və fruktoza, bəzi sortların şirəsində isə az miqdarda saxarozadır. Tam yetişmiş bir çox texniki üzüm sortları- nın şirəsində monoşəkərlərin miqdarı 100 ml-də 16-25 q arasında dəyişir. Əlverişsiz illərdə, tam yetişməmiş üzümdə şəkərlərin miqdarı az, yetişib ötmüş və soluxdurulmuş üzümdə onların miqdarı çox olmaqla, bəzən 100 ml-də 45q ola bilir. Şərabda monoşəkərlərlə yanaşı, polişəkərlər (pentozalar, pektin maddələri, kirəc, dekstran və s.) də olur. Şərabın tərkibində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən maddələrdən bir qrupu spirtlərdir. Spirtlərin tapılan əsas nümayəndəsi isə etil spirtidir. Müxtəlif şərablarda onun miqdarı fərqlidir. Təbii şərablarda 9-14 həcm%, desert 12-17, tünd 17-20, konyaklarda 40- 57, konyak spirtində 70 həcm %-ə qədər olur. Güclü zəhərləyici təsirə malik olan metil spirti üzüm şərablarında az miqdarda tapılır. Belə ki, ağ şərablarda 0,2-1,1 q/dm 3 , konyaklarda 0,8 q/dm 3 -a qədər olur. Üzüm şərablarına nisbətən meyvə-giləmeyvə 139 şərablarında metil spirtinin miqdarı yüksək olur. Ali spirtlərdən propil, butil, izobutil, izoamil və başqalarının birlikdə miqdarı üzüm şərablarında 0,1-0,4 q/dm 3 , konyak spirtlərində və konyaklarda 1-3 q/dm 3 olur. Şərablarda çoxatomlu spirtlərin hamısından qliserinin miqdarı çox olub, 100q etil spirtinin 0,7-1,4 qramını təşkil edir. “Xoş çürümə” ilə yoluxmuş üzümlərdən alınan şərablarda qliserinin miqdarı 30 q/dm 3 -a çatır. Qalan çoxatomlu spirtlər 2,3 butilenqlikol 1,6 q/dm 3 -a, altı atomlu (sorbit, mannit, inozit) 1 q/dm 3 -a qədər olur. Şərabda doymamış və ətirli spirtlər də tapılır. Şirə və şərabda olan üzvi turşular da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Şərabda olan üzvi turşular həm üzümdən keçir, həm də sonrakı proseslər nəticəsində yarana bilər. Məsələn, alma və şərab turşuları şəraba üzümdən keçdiyi halda, süd turşusu və spirt qıcqırması nəticəsində yaranan üzvi turşular sonradan əmələ gəlmiş olur. Turşular şirə və şərabda əsasən sərbəst, bəzən isə kalium, kalsium və maqneziumla birləşmiş turş və normal duzlar şəkilində tapılır. Turşuların az bir miqdarı spirtlərlə qarşılıqlı təsirdə olub, ətir və dad maddələri əmələ gətirir. Doymuş birəsaslı alifatik turşuların aşağı nümayəndələri (məsələn, sirkə turşusu və s.) su buğu ilə asanlıqla uçucu hala (buğ halına) keçir. Ona görə də onlar uçucu turşular adlandırılır. Bu xassələrindən istifadə edərək şərabda onları təyin edirlər. Ağ ordinar təbii şərablarda (sağlam) uçucu turşular 1,2q/dm 3 -dək,
ordinar qırmızı və kaxet şərablarında 1,5q/dm 3 -dək, markalı ağ – 1,5 q/dm 3 -dək, markalı qırmızı və maderalaşdırılmış şərablarda 1,75 q/dm 3 -dək olur. Əgər uçucu turşular bu miqdardan artıq olarsa bu normal hal sayılmır və şərabın xəstələndiyini göstərir. Şərabda sərbəst və turş duzlar şəklində olan turşular titirləməklə təyin edildiyindən titirləşən turşuluq adı altında birləşir və q/dm 3 -la ifadə olunurlar. Titirləşən turşuluq üzümün yetişməsini müəyyən etdikdə əsas göstərici rolu oynayır. Belə ki, üzüm yetişdikcə şəkərlik artır və titirləşən turşuluq azalır. 140 Şərabda hidrogen və hidriksid ionlarının qatılığı fəal turşuluq göstəricisi ilə ifadə olunur. Fəal turşuluğun göstərici simvolu kimi pH qəbul olunmuşdur. Mühitdə hidrogen ionlarının miqdarı artdıqca pH göstəricisi bir o qədər aşağı düşür. Adətən şərabda pH göstəricisi 2-5 arasında dəyişir. Turşuluq yüksəldikcə şərabın xəstəlik və nöqsanlara davamlığı artır. Şərabın dad, rəng və tipik xüsusiyyətlərinin formalaşmasında fenol maddələri böyük əhəmiyyətə malikdir. Tam yetişmə zamanı başlıca texniki üzüm sortlarında fenol maddələri ən azı gilənin lətində 0,6-2,4%, bir qədər çox qabıqda 4,7-11,3% və daha çox toxumda 7,8-15,9% və daraqda 9,3-16,4% toplanmış olur. Şərabda fenol maddələrinin miqdarı geniş intervalda dəyişir. O, şərabın tipindən, üzümün emal üsulu və şərab materiallarının işlənmə rejimindən asılıdır. Ağ şərablarda fenol maddələri 0,1 q/dm 3 -a qədər, qırmızı və kaxet şərablarda 1,5-5 q/dm 3 və daha çox ola bilir. Şirə və şərabda xüsusi əhəmiyyət kəsb edən birləşmələrdən biri də azotlu maddələrdir. Azotlu maddələrin əsas kütləsini aminturşu və peptidlər, az hissəsini isə zülallar və ammonyak təşkil edir. Üzüm şərablarında azotlu maddələrin ümumi miqdarı 0,1-0,8 q/dm 3 arasında dəyişir. Şirə və şərabda olan zülali maddələr: sadə zülallar - proteinlər və mürəkkəb zülallar - proteidlər şəklində tapılır. Aminturşular və azotlu maddələrin bəzi digər formaları biokimyəvi çevrilmələrdə böyük rol oynayır. Nəticədə müxtəlif tip şərablar səciyyəvi keyfiyyət qazanmış olur. Şərabların ətri və buketi onlarda olan aldehid, asetal və mürəkkəb efirlərin miqdarından asılıdır. Üzüm şərablarında alifatik aldehidlərin miqdarı 15-200 mq/dm 3 təşkil edir. Bu miqdarın 90%-ə qədəri asetaldehidin payına düşür. Bəzi şərablarda (məsələn, xeres tipli şərablarda) mayaların fəaliyyəti nəticəsində çoxlu miqdarda aldehidlər toplanır. Bu zaman şərabda aldehidlərin miqdarı 600 mq/dm 3 və daha çox ola bilir. Uzun müddət çəlləklərdə yetişdirilən şərablarda ətirli aldehidlərin miqdarı 3-3,5 mq/dm 3 -ə qədər ola bilir. 141 Asetallar. Şərabda alifatik aldehidlərdən əmələ gəlir. Əsas nümayəndəsi diasetaldır. Onun miqdarı 20 mq/dm 3 ola bilər. Şərabda yağ turşularının əmələ gətirdiyi etil efirlərinin miqdarı 200 mq/dm 3 və çox ola bilir. Oksiturşuların etil efirləri adətən 100- 500 mq/dm 3 miqdarında olur. Yağ turşularının doymuş efirlərin- dən etilasetat üstünlük təşkil edir. Onun miqdarı 30-200 mq/dm 3
arasında dəyişir. Üzüm şirəsi və şərabda suda həll olan vitaminlərdən B qrupu, P, C vitaminləri, yağda həll olan vitaminlərdən tərkibində A provitamini olan karotinoidlər rast gəlinir. Şirə və şərabda olan üzvi birləşmələrlə yanaşı, 1,5-3 q/dm 3
miqdarında mineral maddələr də tapılır. Şərabın kimyəvi tərkibi, orqanoleptiki keyfiyyəti və tipik xüsusiyyətləri üzümün becərildiyi torpaq-iqlim şəraitindən, relyefdən, yüksəklik və aqrotexniki üsullardan, eləcə də onun emal üsullarından və şərabın hazırlanmasından asılıdır.
İndi üzümlə müalicə geniş yayılmaqla, ampeloterapiya adı ilə tanınır. Hələ XII əsrdə dahi Nizami Gəncəvi üzümün qora vaxtı ondan alınan şirəni, yəni abqoranı “tutiya” adlandırırdı. Hazırda “Az-Granata” MMC-də yetişməmiş üzümdən içki hazırlanmasının sənaye texnologiya işlənilmişdir. Abqora yüksək qida və müalicəvi xüsusiyyətləri seçilən içkilərdəndir (şəkil 2.5). Deməli, üzümün qida və müalicəvi xüsusiyyətləri üzüm şirəsində, şərabda və ondan alınan digər məhsullarda da saxlanır. Üzüm şərabları qida və müalicə əhəmiyyətindən başqa antiseptik və bakterisid təsirə də malikdir. Qırmızı şərablar ağ şərablara nisbətən daha çox antiseptik xassə daşıyır ki, bu onların tərkibində polifenolların - qırmızı rəngləyici maddələrin və aqlükonların miqdarı ilə əlaqədardır. E.Hanzenə görə bu maddələr bakteriyalara standart fenol məhlulundan (1:10000) daha öldürücü
142 təsir gücünə malikdir.
kil 2.5. Abqora
Böyük alim və təbib İbn Sina vaxtilə şərabdan müntəzəm istifadə etmiş, «köhnə şərab bədəni qidalandırır» deyə şərab içməyi məsləhət görmüş və hətta bəzi xəstəlikləri şərabla müalicə etmişdir. O, cavanlara nisbətən yaşlıların daha çox şərab qəbul etmək imkanına malik olduğunu və şərabın yaşlılara qüvvət, cavanlara isə zəiflik gətirdiyini xüsusi qeyd etmişdir. Məşhur Azərbaycan alimi və təbib Kafiəddin Ömər ibn Osman (XI-XII əsrlər) Şamaxının Məlhəm kəndində tibb mədrəsəsi və onun nəzdində müalicəxana açmışdı. Burada üzüm və şərabdan, müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunmuşdur. Məsələn, qulaq ağrısını müalicə etmək üçün şirin nar dənələrini şərabda qaynadır və həvəndəstədə yumşalınca döydükdən sonra alınan məlhəmi qulağa qoyurdular. Böyrək xəstəliyini müalicə etmək üçün isə bişmiş balqabaq, yaxud kökün üzüm şirəsi ilə yeyilməsi məsləhət görülürdü. Orta əsr mənbələrində göstərilir ki, xəstə insanlar şərabı hər
143 gün lakin çox az miqdarda – bir-iki stəkan, bəzən isə daha az yarım stəkan, hətta bir qaşıq mıqdarında içməlidirlər. Hər şey konkret xəstəlikdən və həkimin müəyyən etdiyi müalicə üsulundan asılıdır. Respublikamızda istehsal olunan yüksək keyfiyyətli desert şərablardan (Azərbaycan, Qara çanax, Mil və s.) indi də xalq arasında qanazlığına və bir sıra digər xəstəliklərə qarşı müvəffiqiyyətli vasitə kimi istifadə edilir. 1990-cı illərdə ABŞ-da fransız paradoksu adlandırılan tədqiqatların nəticəsi xalqa çatdırıldı. Burada aparıcı Amerika telejurnalisti M.Seyferin “Fransızların daha çox siqaret çəkmələrinə, yağlı yeməklər yemələrinə və aerobika ilə pis məşğul olmalarına baxmayaraq, amerikalılara nisbətən 2,5 il çox yaşamaları və 40% ürək-damar xəstəliklərinə az tutulmalarının səbəbi nədir?” sualına Boston universitetinin professoru R.Elliotun cavabı sadə olmuşdu: fransızların uzun ömürlüyünün sirri – yemək zamanı müntəzəm şəkildə qırmızı şərablardan istifadə etmələridir. Məlumdur ki, həmin şərabların tərkibində dəyərli polifenolların yüksək miqdarı qan damarlarını və ürək toxumasını oksidləşdirici proseslərin əks təsirindən qoruyur. Veriliş və sonrakı çoxsaylı nəşrlər fransız paradoksuna və Aralıq dənizi ölkələrinin qidalanmasına (pəhrizinə) canlı marağa səbəb oldu. Aralıq dənizi ölkələrinin qidalanmasında isə ilk növbədə onların həyat tərzi, fiziki fəallığı, təzə meyvə və tərəvəz, paxlalılar, dənlilər, yağlı olmayan süd məhsulları, balıq və yeməklə şərab qəbulu əsas yer tutmuşdur. Təəssüf ki, fransız paradoksu yalnız qırmızı şərabların istifadəsinin əlverişli təsirinə əsaslanırdı. Sonralar elm sübüt etdi ki, belə təsirə eyni zamanda ağ şərablar da malikdir. Lakin bu proses ağ şərabların biznesinə xeyli əks təsirini göstərmiş oldu. Çoxsaylı tədqiqatların nəticəsinə əsasən qeyd etmək olar ki, az miqdarda şərab içilməsi ürək-damar xəstəlikləri ilə yanaşı, insult, tromboz, hiporteniya, infarkt, işemiya və başqa xəstəliklərə ləngidici təsir göstərir, soyuqlama proseslərinin səviyyəsini aşağı salır, arteriyaların genişlənməsini sürətləndirir, xeyirli xolestrolun
144 miqdarını yüksəldir. Məlum olmuşdur ki, şərabın təsir etdiyi xəstəliklərin siyahısı hələ tamamlanmamışdır. Həkimlər son vaxtlar müəyyən etmişlər ki, qırmızı şərablar ağ ciyərlər üçün xeyirli olub, artıq çəki ilə mübarizədə də ən yaxşı vasitədir. İtaliya stomotoloqlarının fikrincə, mötədil miqdarda şərab qəbulu kariyes üçün yaxşı antibakterial təsir göstərir. Alabama Universiteti (ABŞ) alimlərinin son tədqiqatları (2007) göstərir ki, qırmızı şərablarda olan maddələr xərçəng riskini (xüsusilə kişilərdə) aradan qaldırır. İtaliya alimləri müəyyən etmişlər ki, populyar qırmızı şərablar üçün üzüm sortları yüksək miqdarda yuxu hormonu – melatominə malik olur. Missuri Universitetinin alimləri aydınlaşdırmışlar ki, qırmızı şərab insanları bir çox xəstəliklərdən, xüsusən qida məhsullarında məskunlaşmış xəstəlik törədici bakteriyalardan müdafiə edə bilir. Qocalığın qabağını necə almalı sualı insanları çox qədimdən düşündürür. İspan alimləri bu suala tədqiqatlarla cavab tapmışlar. Onlar gənclik elekseri kimi qırmızı şərabı seçmişlər. 2010-cu il üçün müəyyən olunmuş müalicəvi və xəstəliklərə qarşı davamlı beş qidadan biri qırmızı süfrə şərabı, digərləri isə taxıl məhsulları, yağlı balıqlar, soya paxlası və yaşıl çaydır. Beynəlxalq üzüm və şərab təşkilatının nəznində “şərab və sağlamlıq” bölməsi yaradılmışdır. Burada həkimlərin iştirakı ilə şərabın insan orqanizminə təsirinin öyrənilməsi ilə bağlı çoxşaxəli elmi-tədqiqat proqramı yerinə yetrilir. Hazırda şərabla müalicə (enoterapiya) dünyada geniş yayılmaqla insanların sağlamlığının bərpa olunmasında və onların cavanlaşdırılmasında şərab və şərab məhsullarından istifadə olunur. Fransanın gözəllik və şərabla müalicə institunda müalicə olunanlara qırmızı şərab vannası və s. müalicə üsulları tətbiq olunur.
145 2.1.6. Dünya ölkə l ə rind ə şərabların təsnifatı 2.1.6 .1. MDB ölkə l ə ri
Şərablar bir sıra göstəricilərinə görə təsnifata ayrıla bilir. Bunlardan aşağıdakıları qeyd edə bilərik: İstifadə olunan xammala görə təsnifat:
Meyvə şərabları (alma, armud və s.);
Giləmeyvə şərabları (bağ və meşə giləmeyvələri, həmçinin çəyirdəkli meyvələrdən – albalı, gavalı, ərik, şaftalı və s.);
Bitki şərabları (qarpız, yemiş, dirrik bitkiləri, ağac şirələri və s.);
Kişmiş şərabları (soluxdurulmuş yaxud qurudulmuş üzümdən). Hazırda enoloqların (şərabçılıq üzrə mütəxəssislər) çoxu belə bir ümumi fikirdədirlər ki, yalnız üzümdən hazırlanan alkoqollu içkini şərab adlandırmaq olar. Qeyd etmək lazımdır ki, bu mövqe tənqidlərlə üzləşməkdədir.
şərabları üzüm şirəsinin, əzintisinin və bütöv giləsinin tamamilə və yaxud bir qədər qıcqırdılmasından alınan alkoqollu içki olub, tündlüyü 8,5 h%-dən az olmamalıdır. Xüsusi tip şərablar etil spirti və şərabçılıq qanunvericiliyində tətbiqinə icazə verilən bir sıra digər əlavələr qatılmaqla hazırlanır. Tam təsnifat yalnız üzüm şərablarına aid olub, digər şərablar (meyvə yaxud bitki) adətən primitiv qaydada hazırlanır, yaxud istehsalat şəraitində az miqdarda buraxılır. Üzüm şərabları yalnız bir sortdan hazırlanırsa - bir sortlu və çoxlu sortlardan hazırlanırsa – çox sortlu şərablar adlanır. Bir sortlu üzüm şərablarının hazırlanmasında 15%-ə qədər digər üzüm sortu, yaxud şərab materialından istifadə etməyə icazə verilir. Çoxsortlu şərablar hazırlanma üsuluna görə sepaj və kupaj 146 şərabları kimi fərqləndirilir. Sepaj şərabları emala müəyyən nisbətlərdə sortlar qarışığı şəklində daxil olan üzümdən hazırlanır (bir neçə sortun qıcqırması). Kupaj şərabları artıq hazır şərab materiallarının (ayrıca qıcqırdılmış sortların) qarışdırılmasından hazırlanır. Şərabların rənginə görə təsnifatı (Trio: ağ, çəhrayı və qırmızı şərablar). Ən sadə, başa düşülən və hamıya aydın olan təsnifat rəngdən asılı olaraq verilən təsnifatdır. Beləliklə, ağ, çəhrayı və qırmızı üzüm şərabları fərqləndirilir (şəkil 2.6).
Şə kil 2.6 . Üzüm şərablarının təsnifatı (QOST 7208 -93) Ağ şərablar – rəngi yaşılvari çalarlarla açıq-samanıdan (cavan turş) tünd-kəhrəbaya qədər (desert və tündləşdirilmiş) 147 dəyişir. Ağ şərablar uzun müddətli yetişdirilmədə öz rəngini dəyişir: turşlar tutqunlaşır və tünd-qızılı rəng alır; desert və tündləşdirilmişlər tünd-kəhrəba rəng alır. Ağ şərabların çox hissəsi «ağ» üzüm sortlarından hazırlanır. Lakin bəzən onlar «qara» yəni «qırmızı» adlanan üzüm sortlarından alınır. Belə sortların rəngi qırmızıdan qaraya qədər dəyişir. Rəngli üzüm sortlarından ağ şərablar hazırlandıqda gilə əvvəlcədən rəng maddələri toplanmış qabıqdan ayrılır. Çəhrayı şərablar – rəngi açıq çəhrayıdan tünd çəhrayıya və açıq-qızılıyadək olur. Çəhrayı şərablar «qara» üzümdən, lakin bir çox hallarda «qara» və «ağ» üzüm sortlarının qarışığından hazırlanır. Bu halda ağ şərablar üçün səciyyəvi olan texnologiyadan istifadə olunur. Qırmızı şərablar – bənövşəyi çalarla tünd-qızılıdan (cavanlarda) zərif üst qatında qəhvəyi kərpic çalarları ilə tünd-nar (yetişdirilmişlərdə) rəngində olur. Uzun müddətli yetişdirmədə qırmızı şərabların rəng intensivliyi azalır və yetişdirilən şərablar cavandan həmişə açıq rəngdə olur. Şərabın rəngini düzgün müəyyən etmək üçün kifayət qədər güclü işıq mənbəyinə və onun məxsusi istiqamətlənməsinə nail olunmalıdır. Çox vaxt ağ şərablar yuxarıdan düşən şüalarla işıqlandıqda tam «şəffaf» təsiri bağışlasa da «işıq» qarşısında baxdıqda onlarda bulanıqlıq yaxud digər nüanslar nəzərə çarpır. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|