Əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası

«Qəribə üçbucaq» üzrə 
nağıl quraq 
Müəyyən 
alqoritmd
ən 
istifad
ə  edərək  mübahisə 
tipli 
nağılın 
qurulmasını 
öyrətmək. 
«Qəribə  üçbucağ”ın  köməyi  ilə  nağıl 
qurmaq  t
əklif  olunur.  Əsas  alqoritm 
v
ə misal: 
1. 
M
ənfi 
q
əhrəmanın 
seçimi 
(
Qılıncdiş). 
2. Müsbət qəhrəmanın seçimi (Təbiət  
M
əlikəsi). 
3.  Sehirli  obyektin 
seçimi  (Sehirli 
zaman 
kitabı). 
Uydurmanın nəticəsi 
s
əmərəli fəaliyyətdir. 

 
 
89 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
4.  Sehirli  obyekti 
əldə  etmək  üçün 
m
ənfi qəhrəmanın mübarizəsi. 
5.  Müsbət  qəhrəmana  dostlarının 
köməyi (təbii aləmin bütün sakinləri). 
6.  Şərin  cəzalandırılması  (Sehirli 
zaman kitabı xeyirxahlıq etdiyi zaman 
Qılıncdişin  həyatını  dayandırdı  və  o 
zamandan  etibar
ən  o,  yaxşı  işlər 
görməyə başladı). 
7. 
Nağılı adlandırmaq. 
«Sehirli nağıl quraq» 
Rabit
əli 
m
əntiqli 
m
ətn 
yaratmaq 
m
əqsədilə 
nümunəvi 
x
əyaletmə 
üsullarından istifadə. 
Müəllim  uşaqlara  hansı  sehirbazları 
tanıdıqlarını 
soruşur. 
Hansısa 
birsehi
rbazın  seçimi.  Uşaqlara  real 
bir 
situasiyanı 
t
əsvir 
ed
ərək, 
Sehi
rbazı 
d
əvət 
edib 
onu 
d
əyişdirmək. 
Sehirli 
nağılın 
qurulmasının əsas alqoritmi: 
1. 
Hansısa  bir  reallığın  təsviri  verilir 
(
meşə). 
2. Bir sehir 
seçilir (Əksi-sehrbaz). 
3. 
Reallığın  sətir-sətir  dəyişməsi 
başverir. 
4.  M
ətin  yığılır  və  danışılır  (hər  şey 
t
ərsinə olan qəribə meşə). 
5.  Reallığın  dəyişməsinin  səbəbi 
göstərilir  (bizi  gələcək  meşəyə 
aparan zaman maşını). 
6. 
Nağıl  adlandırılır  («Gələcəyin 
meşəsi»). 
Uydurmanın  nəticələrinə 
görə səmərəli fəaliyyət. 
«Əşyaların danışdığı 
əhvalat» 
Cansız obyektləri 
insanlaşdırma əsasında 
uşaqlara əxlaqi-etik nağıllar 
fikirl
əşməyi öyrətmək. 
Əxlaqi-etik nağılın qurulmasının əsas 
alqoritmi v
ə misal: 
1.
İnsanın  iştirakı  olmadan  hansısa 
əşyavi reallığı gözdən keçirmək təklif 
olunur (
çantavəiçindəkiobyektlər). 
2. Real obyektl
ərə insanx asiyyətinin 
əlamətlərini  vermək  (çoxdanışan 
Q
ələmdan,  müdrik  Əlifba,  laqeyd 
Gündəlik və s.). 
3.T
əsadüfün peyda olması (çantanın 
içinə  qeyri-adi  bir  obyekt  düşdü, 
çantadan çıxabilmir, məsələn,quş). 
4.  Bu  yerd
ə  (çantada)  olan  hər  bir 
q
əhrəmanın  təsadüfü  necə  qəbul 
etdiyi  (uşaqlar  rolları  paylaşdırır  və 
h
ər bir qəhrəmanın adından monoloq 
qururlar). 
5.  Müdriklik  qalib  gəlir,  çünki  həyati 
m
əsləhətlər  verir  (Qələmdan  üçün: 
Savad t
əlimi,  
ana dili, 
ətraf 
al
əmlə 
tanışlıq 
(ictimai h
əyat və təbiət) 

 
 
90 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
«Gülmə və özgələrin bədbəxtliyindən  
danışma», 
Gündəlik 
üçün: 
«Laqeydlik yaxşılığa gətirməz» və s.) 
6. 
Nağıl adlandırılır.        
 
M
əktəb şəraitinə uyğunlaşmaq üçün uşağa necə kömək etmək olar? 
Uşağa  məktəb  şəraitinə  uyğunlaşmağa  yardım  etmək  üçün  ilkin  olaraq  onda 
həyata,  məktəb  fəaliyyətinə,  təlim  prosesinin  bütün  iştirakçılarına  (uşaq-müəllim-
valideyn) müsbət münasibət oyatmaq lazımdır. Təlim fəaliyyəti uşaqlara sevinc gətirəndə, 
mənfi hisslər oyatmayanda,  uşaqlar özlərini sevgi  və diqqətdən məhrum olunmuş kimi 
hiss  etməyəndə,  məktəb  onlar  üçün  problem  yaratmır,  əksinə,  onlar  oxumağa,  yeni 
əlaqələr yaratmağa, yenilik kəşf etməyə can atırlar. Məktəbə qədəm qoyan hər bir uşağın 
emosional və mənəvi dəstəyə ehtiyacı var. Uşaqları təlimdə və davranışlarında olan hər 
bir nailiyyət və xoş niyyətə görə tərifləmək, rəğbətləndirmək lazımdır. 
Tövsiyələr: 
Heç  bir  halda  uşağın  fəaliyyətinin  normal  nəticələrini  standartlarla,  yəni  məktəb 
proqramının  qoyduğu  tələblərlə  və  ya  daha  uğurlu  uşağın  nailiyyətləri  ilə  müqayisə 
etməyin. Təbii ki, ən yaxşısı uşağı ümumiyyətlə digər uşaqlarla müqayisə etməməkdir. 
Uşağı yalnız onun öz nailiyyətləri ilə müqayisə etmək olar. Əgər o, dünən 3, bu gün isə 2 
səhv  edibsə,  bu  halı  mütləq  uğur  kimi  qiymətləndirmək  lazımdır.  Səmimi  dəstək  və 
özünəinamın yaradılması uşağın nailiyyət qazanmasına yardım edən mühüm amillərdir.  
Valideyn  və  müəllimlər  səbirlə  uşaqdan  nailiyyət  gözləməlidirlər,  çünki  məhz 
həddindən artıq yüksək tələblər uşağın onların öhdəsindən gələ bilməyəcəyi həyəcanının 
artmasına səbəb ola bilər. 
Böyüklər  uşaqlara  aldıqları  qiymətlərə  görə  yox,  şəxsiyyətlərinə  görə  onları 
sevdiklərini hiss etdirməlidirlər. Qoyulan yüksək tələblər və artan təzyiq uşaqlarda aydın 
ifadə  olunan  mənfi  demonstrativ  davranışda  özünü  əks  etdirə  bilər.  Bu  hallar  uşaq 
həyatında diqqət və sevginin az olduğundan əmələ gəlir. 
Böyüklər  uşaqların  məktəbə  qədəm  qoymalarının  ilk  dövründə  qarşılaşdıqları 
çətinlikləri öyrənib onlara yardım etməyə çalışmalıdırlar. Məktəbə gedərkən uşaqda daxili 
şagird  mövqeyi  formalaşmağa  başlayır.Uşaqlar  tamamilə  yeni,  onlara  tanış  olmayan 
fəaliyyət  növlərinə  yiyələnirlər.  Onlar  yeni  qaydalarla  tanış  olub,  onlara  riayət  etməyi 
öyrənməlidirlər.  Bundan  sonra  uşaq  artıq  onun  fəaliyyətinin  nəticələrinin 
qiymətləndiriləcəyini bilir. Qeyd olunduğu kimi, uşaq orqanizminə yükləmələr artır. Bütün 
bu a
millər uşaqda həyəcan, narahatlıq və stresin yaranmasına səbəb olur. 
Məktəbəqədər müəssisələrə getməyən uşaqların vəziyyətini nəzərə alsaq, onların 
məktəbə  uyğunlaşması  daha  çətin  və  əziyyətlidir.  Buna  görə  vəsaitdə  uşaqların 
uyğunlaşdırma dövrünü yüngülləşdirmək və asanlaşdırmaq üçün müəllimlərə uşaqlarla 
oyun şəklində aparılması üçün silsilə məşğələlər verilib. Nəyə görə məhz oyun şəklində? 
Yeni məktəblinin həyatının əksər hissəsi oyunla bağlıdır. Oyun bu yaş dövründə 
insanın bütün sonrakı həyatı boyu lazım olan fiziki və psixi inkişafını təmin edir. İnsanın 
cəmiyyətin  üzvü  olması  üçün  lazım  olan  düşünmək,  ünsiyyətə  girmək,  davranışı  idarə 
edə bilmək, ətraf aləmi qavramaq və s. keyfiyyətlərin əsası  məktəbəqədər yaş dövründə 

 
 
91 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
oyun  prosesində  qoyulur.  Onlar  üçün  oyun  ətraf  mühiti  qavramaq  və  dərk  etmək 
vasitələrindən biridir. Oyun vasitəsi ilə uşaqlar onları əhatə edən əşyaları istifadə etməyi, 
insan  münasibətlərini,  öz  həmyaşıdları  ilə  ünsiyyət  qurmağı  öyrənirlər.  Vəsaitdəki 
məşğələlər  uşaqların  məktəb  təlimində  lazım  olan  əsas  psixoloji  proseslərin  (diqqət, 
yaddaş,  nitq,  təxəyyül  və  s),  kollektivdə  qarşılıqlı  münasibətlər  qurmaq  bacarıqlarının 
inkişafına  yönəlib.  Həmyaşıdları  arasında  uşaq  daha  tez  onu  əhatə  edən  mühitə 
uyğunlaşır, özünə dost taparaq onunla fikirlərini, maraqlarını bölüşür. 
 
 
M
əktəb mühitinə uğurlu adaptasiya prosesində ailənin rolu 
Uşağın  məktəb  təliminə  hazırlanması  və  uğurla  uyğunlaşmasında  valideynlərin, 
ailənin,  məktəbəqədər  təhsil  müəssisələrinin,    yoxsa  müəllimin  rolunun  daha  mühüm 
olması  sualı  həmişə  mübahisə  mövzusu  olmuşdur.  Mütəxəssislərin  fikrincə,  hətta  ən 
yaxşı  təhsil  müəssisəsi  belə,  ailə  və  ailə  tərbiyəsini  tam  olaraq  əvəz  edə  bilməz. 
Müəllimlər  uşağa  bir  çox  şey  öyrədə  bilər,  amma  bunun  üçün  diqqət  formalaşdırmaq, 
uşağın fikrini cəmləşdirə bilmək lazımdır, bu isə o qədər də asan iş deyil.  
Məktəbəqədər uşaqlarda davranışın ixtiyari formaları kifayət qədər inkişaf etməyib, 
onlar öz diqqət və fəaliyyətlərini idarə edə bilmirlər. Belə şəraitdə öyrətmək və öyrənmək 
çox çətin olur. Məktəbdə tədris prosesi uşaqdan xüsusi diqqət tələb edir. Uşaq dərsdə 
sakit oturub qulaq asmalı, ona deyilənləri yadda saxlamalıdır. 
Davranışın ixtiyariliyi bütün məktəbəqədər dövr ərzində uşağın həyatının müxtəlif 
aspektlərində  (böyüklərin  tələblərinə  əməl  etməkdə,  davranış  qaydalarına  riayət 
etməkdə, ümumi intizamda və s.) inkişaf etməlidir. Əgər uşaq məktəbə qədəm qoyarkən 
öz fəaliyyət və davranışını ixtiyari idarə edə bilmirsə, demək inkişafının ilk mərhələlərində 
onun tərbiyəsində valideynlər səhvlər buraxmışlar. Ola bilər ki, uşağı ya həddən artıq çox 
əzizləyirdilər,  ya  həddən  artıq  sərt  davranıb  sərbəstliyini  məhdudlaşdırırdılar.  Belə 
təqdirdə, uşaq sərbəst olaraq heç vaxt, hətta ən gözəl şəraitdə də olsa, öz hərəkət və 
davranışını idarə etməyi öyrənə bilməyəcək. Bütün bunları o, yalnız böyüklərlə ünsiyyət 
və birgə fəaliyyət zamanı əldə edə biləcək. 
Adətən,  valideynlər  uşaqda  oxumaq  həvəsini  oyandırmağın  vacibliyi  haqqında 
fikirləşmirlər. Uşaq üçün artıq böyüməsi və məktəbəhazırlıq zamanının gəlməsi faktının 
qəbul edilməsi çox vacibdir. Məktəb əşyalarının alınması, dərs yerinin hazırlanması və 
digər xarici atributlar bu mövqeyi onda möhkəmləndirir. 
Uşaqda, eyni zamanda təhsilin idraki motivlərini də (çox şey bilmək, yeni biliklər 
əldə  etmək,  yazmaq,  oxumaq  həvəsi)  inkişaf  etdirmək  lazımdır.  Belə  formalaşma 
haqqında  valideynlər  öncədən  fikirləşməlidirlər.  Hərdən  məktəblilərin  təhsilə  həvəssiz 
olduql
arı və ya heç təhsil almaq istəmədikləri müşahidə olunur. Bu hal uşağın məktəbə 
hazır olmadığını hiss edən və onu gələcək təlimin çətinlikləri ilə qorxudan valideynin səhv 
yanaşmasından  irəli  gələ  bilər.  Valideynlər  uşaqlarda  rəğbətləndirici  və  həvəsləndirici 
sözlərlə (“Məktəbdə təlim asan iş deyil, amma səy göstərdikdə bütün çətinlikləri aşmaq 
olar”, “Çox bilmək və bacarmaq nə gözəldir!”və s.) məktəbə həvəs yaratmalıdırlar. 
Uşaq  məktəbə  getmədən  valideynlər  onun  əlavə  öhdəliklərini  nəzərə  alaraq, 
uşağın yorulmaması üçün gün rejimini elə tərtib etməlidirlər ki, həm uşaq öz maraq və 
məşğuliyyətlərindən imtina etməsin, həm də dincəlməyə vaxtı olsun. 

 
 
92 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
Hər  bir  uşaq  fərqli  və  ona  münasibət  də  fərdi  olduğu  kimi,  ailələrin  də  maddi, 
mənəvi  və  ümumi  səviyyəsi  fərqlidir.  Müəyyən  valideynlər  ilk  günlərdə  uşağa  yardım 
məqsədilə  onun  bəzi  vəzifələrini  öz  üzərlərinə  götürməyə  hazır  olduqlarını  nümayiş 
etdirirlər. Amma bu cür davranış yanlışdır, valideynlər ilk anlardan uşağa onun yeni və 
şəxsi  vəzifələrini  bildirməlidirlər.  Uşaq  üzərinə  düşən  vəzifələrin  icrasına  hazırdırsa, 
gələcək təlim əməyinə də lazımi şəkildə hazırlanacaqdır.  
Uşaqların qarşılaşdığı növbəti problem – məktəbdə qoyulan qayda və qanunlara 
mütləq riayət etməkdir. Belə qaydaların sayı çoxdur. Bu qaydalar uşaqların həm müstəqil, 
həm  sinif  şəklində  səmərəli  işləmələri  üçündür  və  adətən,    ictimai  yönlüdür  (hamıya 
səmərəli şəkildə işləmək imkanı verilir). Qaydalara riayət etməklə uşaq sinifdəki fəaliyyətə 
öz münasibətini bildirir. Burada təlimin vacib tərbiyəvi rolu hər kəsdən sinif fəaliyyətinə 
(kollektivə) müəyyən münasibət tələb etməsindədir. 
Valideynlər müəllimlərlə birgə uşağa bu qaydalara riayət etməyə yardım edə bilər. 
Bunun üçün onlar qaydalara riayətin hər kəs üçün vacib olduğunu anladaraq qaydaları 
birl
ikdə müzakirə etməli və uşağın onları dərk etməsinə, başa düşməsinə nail olmalıdırlar. 
Kiçik yaşlı məktəblilərə aydınlaşdırılmalıdır ki, tələblərə ciddi yanaşmaq lazımdır, amma 
tələblər hörmətlə və dostcasına ifadə olunmalıdır. Qaydalara riayət uşaqdan kifayət qədər 
özünüidarəetmə və müstəqil olmağı tələb edir. Qeyd etmişdik ki, hər bir uşaq fərdidir. Bu 
səbəbdən də bəziləri artıq məktəbin ilk günlərindən sərbəstlik nümayiş etdirir, digəriləri 
yalnız xatırlatdıqda vəzifələrini yerinə yetirir, üçüncülərə isə göstərmək lazımdır və onlar 
böyüyü təqlid edərək hərəkət edəcək, dördüncüsünə isə vəzifələrin öhdəsindən gəlmək 
çətin olduğu üçün o, böyüklərlə birgə qayda-qanunlara əməl edəcək. Tədricən uşaq bu 
bacarıqlara  yiyələndikcə,  ona  nəzarət  edən  valideyn  bu  işdə  öz  iştirakını  azaltmalıdır. 
Gün  rejiminə  riayət  etmək,  öz  əşyalarını  təmiz  və  səligəli  saxlamaq  kimi  məsələlərdə 
böyüklər uşaqlara nümunə olmalıdırlar. 
Uşaq  inkişaf  etdikcə  onun  müstəqil  fəaliyyət  dairəsi  artır.  Hər  bir  yaş  dövründə 
yalnız böyüklərin iştirakı ilə öhdəsindən gələ biləcəyi və ya heç edə bilməyəcəyi məhdud 
fəaliyyət dairəsi mövcuddur. Beləliklə, uşaq bu gün ana və ata ilə etdiklərini sabah sərbəst 
etmək iqtidarında olacaq.  Uşağın fəaliyyət dairəsi –“qızıl ehtiyatı” ‒ yaxın gələcəyə olan 
pote
nsialdır. Valideynin məşğulluğundan asılı olaraq  uşaqların birində bu dairə geniş, 
digərində isə məhduddur. Beləliklə, tez-tez sərbəst buraxılan uşaq özünü inamlı, uğurlu 
hiss edərək daha tez inkişaf edəcək.  Uşaq üçün çətin olan zamanlarda, müəyyən işin 
öhdəsindən gələ bilməyəndə onu öz problemi ilə tək qoymaq isə doğru deyil. Bu halda 
uşaqda  öz  gücünə  inamsızlıq,  uğursuzluq  hissi  oyanar  və  gələcəkdə  özünü  aşağı 
qiymətləndirməsinə səbəb olar. 
Əgər  uşaq  valideynlərin  yardımını  qəbul  etməyə  hazırdısa,  valideynlər 
aşağıdakıları yadda saxlamalıdırlar: 
*  Valideyn  yalnız  uşağın  bacarmadığını  öz  üzərinə  götürməli,  digər  hallarda  isə  ona 
sərbəstlik verməlidir; 
* Uşaq yeni hərəkətləri mənimsədikcə onları tədricən uşağın öz öhdəsinə buraxmalı; 
Şagird olmaq yolunda uşağa yardım edəcək əsas şərtlər: uşağa və onun uğuruna 
inam, uşağa qarşı sevgi, onun həyatının təşkili,  qaydalara riayət etmək bacarığı, sərbəst 
olmaq. 

 
 
93 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
Valideynlər unutmamalıdır ki, həddindən artıq  qayğı uşaqların utancaq və əsəbi 
olmaları  ilə  nəticələnir.  Xeyirxahlıq  şəraitində  böyümüş  uşaq  isə  cəmiyyətə  daha  tez 
alışır. 
Valideynlər  nəzərə  almalıdır  ki,  oxumaq,  yazmaq,  saymaq  bacarıqları  uşaqların 
məktəb hazırlığında o qədər də əhəmiyyət kəsb etmir. Əsas məsələ məktəbəqədər dövr 
ərzində uşağın məzmunlu və hərtərəfli həyatı üçün şərait yaratmaq, ona müxtəlif mədəni- 
mənəvi dəyərlər qazandıraraq məktəb mühitinə rahat uyğunlaşması üçün lazımi bilik və 
bacarıqları formalaşdırmaqdır. 
 
S
əmərəli ünsiyyət qaydaları 
Səmərəli  ünsiyyət  insanın  özünə  və  ünsiyyət  qurduğu  insanlara  müsbət 
münasibətdən  başlayır.  Şəxsiyyətlərarası  münasibətlərdə  çox  sayda  ünsiyyətqurma 
yolları var və onların hər biri müsahibinə müxtəlif təsir göstərir. 
1. “Mən yaxşıyam, sən pissən”. Belə münasibətlər əsəbi mühit yaradır və insanları  
bir- 
birindən ayırır. Aşağıdakı formalarda təzahür edən  bu ünsiyyət yolu qeyri-səmərəlidir: 
“Mən sənin üçün hər şey edirəm, bəs sən...”, “Sən naşükürsən”. Belə münasibətlər uşağı 
alçaldır və heç bir müsbət nəticəyə gətirmir. 
2.  “Mən  pisəm,  sən  yaxşısan”.  Belə  ünsiyyət  adekvat  özüqiymətləndirmənin 
olmamasını göstərir və həmsöhbəti zalım, zülmkar vəziyyətinə qoyur. Bu vəziyyət mənfi 
xarakter  daşıyır  və  əməkdaşlıq  etməkdən  çəkindirir.  “Mənim  vaxtımda  sənin  qədər 
imkanlarım  yox  idi”,  “Sən  belə  rahat  olasan  deyə  mən  həyatda  çox  şeydən  imtina 
etmişəm” ifadələri yaxşı nəticəyə gətirmir. 
3. “Mən pisəm, sən də pissən” ‒ münasibətləri destruktivdir. “Mən bu dünyada nə 
gün  gördüm  ki,  sən  nə  gün  görəsən...”  ifadələri  uşaqlarda  inamsızlıq,  depressiya, 
bədgümanlıq  formalaşdırır. 
4. 
“Mən yaxşıyam,  sən də yaxşısan” ‒  ünsiyyət  forması həmsöhbətlər arasında 
bərabərhüquqlu  münasibət  yaradır.  “Mən  səndən  razıyam...”,  “Sən  mənə  çox  kömək 
etdin, sənsiz mən bacarmazdım” ifadələri müsbət atmosfer yaradır. 
Psixopedaqoji qiymətləndirmənin mahiyyəti 
Hər bir təhsil və tədris prosesinin səmərəli olmaqla mənalı və məqsədyönlü olması 
uşaqların fərdi ehtiyaclarına, onların tələbat və maraqlarına cavab verməsindədir. Bunu 
nəzərə  alaraq,  hər  bir  təhsil  prosesinin  planlaşdırılması,  təşkili,  həyata  keçirilməsi  və 
qiymətləndirilməsinin başlanğıc nöqtəsi uşağın bilik səviyyəsi olmalıdır. 
Uşaq  şəxsiyyətinin  hərtərəfli  öyrənilməsi  təlim-tərbiyə  prosesinin  səmərəli  təşkili 
baxımından  problem  olaraq  qalır  və  təlim  prosesində  şəxsiyyətyönümlü  yanaşma  kimi 
ifadə olunur. 
Uşaq haqqında biliklər yalnız bizdə olan məlumatdan ibarət deyil. Müəllim hər uşaq 
haqqında  müəyyən  məlumata  sahib  ola  bilər,  amma  uşaq  şəxsiyyəti  haqqında  bilikləri 
məhz şüurlu və məqsədyönlü yanaşaraq əldə edə bilər. Bu baxımdan da hər bir müəllim 
qarşısına: “Mən uşaq haqqında nə bilirəm və bu məlumat nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?” 
sualını qoymalıdır. 
Uşaqla  daha  çox  vaxt  keçirən  valideyn  və  müəllimlər  onu  hamıdan  daha  yaxşı 
tanıdığı üçün fərqli qiymətləndirməyə də qadirdirlər. Uşağı tanımaq: 

 
 
94 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
* ona özünü dərketməyə yardıma, 
* v
alideynlərlə aralarında daha yaxın, mehriban münasibətlərin qurulmasına, 
* m
üəllimlərə isə uşağa istənilən anda lazımi dəstəyi verməyə imkan yaradır. 
Psixopedaqoji qiymətləndirmənin prinsip və meyarları 
Uşaq  haqqında  psixopedaqoji  informasiyaya  malik  olmaq  ‒  onun  xasiyyət  və 
xüsusiyyətlərinin  qəbul  olunmasını  nəzərdə  tutur.  Bu  bilik,  sadəcə,  uşaq  haqqında 
məlumatın əldə olunması ilə kifayətlənmir, eyni zamanda məlumatın dəqiq təhlili, mühüm 
məqamların  və  uşağın  psixoloji  profilinin  xarakterik  xüsusiyyətlərinin  seçilməsini  də 
nəzərdə tutur. 
Uşağın  qiymətləndirilməsinin  daha  dəqiq  və  ətraflı  olması  üçün  o,  müəyyən 
tələblərə cavab verməlidir. Uşağın psixikasına təsir edən fiziki, fizioloji, psixoloji, ictimai 
və mədəni amilləri nəzərə almaq lazımdır. Idraki və qiymətləndirici fəaliyyət qeyd olunan 
amillərin qarşılıqlı əlaqəsi əsasında formalaşan hər bir uşağın fərdiliyinin qəbul olunması 
nəticəsində qurulmalıdır. Uşaq şəxsiyyətinin inkişaf meylləri yalnız müəyyən mikroqruplar 
və  ictimai  münasibətlər  çərçivəsində  öyrənilə  bilər.  Qiymətləndirmə  uşağın  inkişaf 
etməsinə yardım və dəstəyə yönəlməlidir. 
Qiymətləndirmə  uşaqları  kateqoriyalara  bölmək  məqsədi  daşımamalıdır. 
Qiymətləndirmədən aşağıdakı nəticələri çıxarmaq olmaz: “Bu uşaq nə bacarır ki? Onun 
heç bir  qabiliyyəti yoxdur”. Eyni ilə uşaqları inkişaf səviyyələrinə və ya müəyyən təhsil 
proqramlarına görə də fərqləndirmək olmaz. 
Psixopedaqoji  qiymətləndirmənin  əsas  məqsədi  uşaqlara  yenilik  kəşf  etməkdə 
yardım,  ətraf  mühitdə  doğruya  istiqamətləndirməyə  və  özlərini  dərk  etməkdə  dəstək 
olmaqdadır. 
Qiymətləndirmə  uşağın  davranışına  anlayışlı  olmağı  nəzərdə  tutur,  bu  isə  öz 
növbəsində ona qarşı səmərəli psixopedaqoji təsir üsüllarının tapılmasına imkan yaradır. 
Qiymətləndirmə aşağıdakı tələblərə əsasən aparılmalıdır: 
- 
Qiymətləndirmə uşaqda mənfi hisslər oyatmadan, onun özünəinamını və irəli getmək 
səylərini möhkəmləndirərək müsbət emosional şəraitdə aparılmalıdır. 
- 
Qiymətləndirmənin  obyekti  uşağın  hərəkət  və  davranışları,  müəyyən  şəraitdəki 
fəaliyyətinin  nəticələri  olmalı,  uşağın  şəxsiyyətinə  yönəlməməli,  ona  sevgi  və  hörmət 
bəslənməsini təmin etməlidir. 
- 
Uşaqlar özlərinin və yoldaşlarının nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi prosesində iştirak 
etməlidir. 
- 
Bir  uşağın  inkişaf  səviyyəsinin  nəticələri  digər  uşağın  inkişaf  nəticələri  ilə  müqayisə 
olunmamalıdır. 
- 
Uşağın mövcud və əvvəlki nəticələri arasında müqayisə aparılmalıdır. Uşağın müəyyən 
vaxt  ərzində  qazandığı  şəxsi  nailiyyətlərinə  aid  qiymətləndirmənin  nəticələri  müqayisə 
olunur. 
- 
Müəllim hər bir uşağı nəzərə alaraq nailiyyətlərini izləyib dəstəkləməlidir. 
- 
Uşaq inkişafı haqqında məlumatı müəllim və uşaq münasibətləri arasında yaranan cari 
problemlərin həlli yolunda istifadə etmək düzgün deyil. 
- 
Qiymətləndirmənin nəticələri uşağın emosional vəziyyətinə təsir etməməlidir. 
- 
Müəllim  ünsiyyətdə  “Bu  pisdir,  bu  yaxşıdır”,  “Bax  bunu  yaxşı  edirsən,  bunu  isə  pis”, 
“Sənin yaşında çox şey bilmək lazımdır”, “Sən nə bilirsən ki,  Aydına bax” və s. bu kimi  
ifadələrdən çəkinməlidir. 

 
 
95 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
- 
Hər uşağın şəxsi, təkrarolunmaz inkişaf yoluna haqqı var! 
Uşağın  inkişaf  səviyyəsi  haqqında  məlumat  (xüsusilə  mənfi  məlumat)  gizli 
olmalıdır və yalnız onun valideynləri və ya maraqlı şəxslərə bildirilməlidir. Əldə olunan 
məlumat  əsasında  müəllim  uşağa  yardım  etmək  üçün  valideynlərə  tövsiyələr  işləyib 
təqdim etməlidir (məsələn, uşağa bir şeyi asanlıqla necə başa salmaq, fəaliyyətə necə 
maraq yaratmaq, məlumat toplamaq, axtarmaq və s.). Hər bir uşağın başlanğıc nöqtəsi 
özü  olmalı,  onun  normal  inkişafı  onun  şəxsi  xüsusiyyətləri  və  inkişafının  gedişatından 
asılıdır.  Hər  bir  uşağın  maraqları,  qabiliyyətləri,  xasiyyət  və  digər  amillər  onun  inkişaf 
yolunu təyin edir və digər uşaqlardan fərqli edərək şəxsiyyət kimi formalaşmasına imkan 
yaradır. 
Müəllim təlim, oyun fəaliyyəti zamanı uşaqların davranış və hərəkətlərini müşahidə 
edir,  yaranan  problemləri  (marağın  olmaması,  kədərli  və  ya  sevincli  olması,  tərifə 
reaksiyası  və  s)  müəyyən  edir.  Müşahidə  prosesi  elə  aparılmalıdır  ki,  uşaqlar 
izlənildiklərini hiss etməsinlər. 
Uşağın inkişaf səviyyəsi haqqında hərtərəfli təsəvvür əldə etmək üçün yalnız bir 
inkişaf sahəsini (əqli, nitqi, emosional, ictimai, fiziki, yaradıcı və s.) müşahidə etmək azdır. 
Müəllim uşağın bütün inkişaf sahələrini qiymətləndirməli, alınan məlumatları əlaqəli təhlil 
etməli və uşaq şəxsiyyətilə onların uyğunluğunu təyin etməlidir. 
 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işləyən müəllimlərə tövsiyələr 
1.   Qarşılıqlı əlaqələr 
1.1.    Müəllim  uşaqlarla  dostcasına  və  hörmətlə  qarşılıqlı  əlaqələr  qurur  və