Elektronika va asbobsozlik

Laboratoriya ishi № 4


Mavzu: Suyuq dielektriklarning elektr mustahkamligini aniqash.

Ishdan maqsad: Suyuq dielektriklarning sinash usullari bilan tanishish. Sinash namunalarini suyuk dielektrikning GOSTda keltirilgan xarakteristikalariga solishtirish yo‘li bilan sinalayotgan suyuklik yukori kuchlanishli asboblarga yaroqli ekanligini aniklash.


Nazariy qism.

Suyuq dielektriklarning teshilishi.

Suyuq dielektriklarning elektr mustaxkamligi normal sharoitda gazlarnikiga nisbatan ancha yukori buladi. Suyuklikda  kiymati gazlardagiga nisbatan ancha kichikdir. Shu sababli, toza suyuklikda Ye_t katta kiymatga (50-70 MV/m) erishadi.

Odatda, suyuklik tarkibida doimiy kushimchalar sifatida gaz, suv va kattik jism zarralari ishtirok etadi. Bunday kushimchalar suyuklikning elektr mustaxkamligiga (teshilish qonuniyatlariga xam) salbiy taosir etib, Ye_t kiymatini keskin pasaytiradi. Elektr maydonida suyuklikdagi begona zarralar maydon chiziklari bo‘ylab elektrodlar orasida zanjir kurinishidagi “bu joylar”ni shakllantiradi.
Agar suyuklik tarkibida gaz pufakchalari bo‘lsa, teshilish ana shu pufakchalardan boshlanib, suyuklikda tugaydi. Suyuk dielektrik – neftp maxsuloti bulgan transformator moyining tarkibidagi oz mikdordagi suv uning elektr mustaxkamligini keskin pasaytiradi (29-rasm). Moydagi suv shar shakliga ega buladi, kuchli maydon tahsirida dipolli ushbu suv tomchilari kutblanish natijasida ellips shakliga utadi. Bunda elektrodlar orasida vujudga kelgan o‘ta o‘tkazuvchan kanal orkali teshilish ruy beradi.
Toza moylarda Ye_t kiymati 80S gacha temperatura kiymatlariga bog‘lik bulmaydi. t>80S bulganda moyning yengil fraksiyasi kaynab, unda kuplab pufakchalar xosil bulishi natijasida suyuklikning elektr mustaxkamligi keskin pasayadi.
Agar tarkibida bir oz suv bulgan moyning temperaturasi oshirilsa, undagi suv emulg‘siyasi xolatidan molekular eritma xolatiga utishi natijasida Ye_t kiymati kutariladi.
Past temperaturalarda suyuklikning elektr mustaxkamligi ortishi uning kuyuklashishi va tarkibidagi suvning muzga aylanishi natijasida _r kiymatining kamayishi (_r=2,85) bilan bog‘liqdir. Moy tarkibidagi mexanik kushimchalar, jumladan tola, kukun zarrasi va xokazolar xam suyuk dielektrikning elektrik mustaxkamligi pasayishiga olib keladi. Shuning uchun elektrotexnikada ishlatiladigan suyuk dielektriklar mexanik tozalagich, boskichli filg‘tr, markazdan qochma moslama, vakuum kuritgich va gazsiz-lantiradigan uskunalarda begona kushimchalardan tozalanadi. Suyuk dielektrik kushimchalardan tozalanganda uning Ye_t kiymati sezilarli darajada ortadi. Masalan, tozalanmagan transformator moyida Ye_t=4 MV/m bulsa, tozalanganida Ye_t=25-45 MV/m. Elektr apparat (transformator, kabelg‘, kondensator uchirgich)lariga moy tozalangandan keyingina qo‘yiladi.