2. 1. ATOM TUZILISHI HAQIDA KLASSIK VA ZAMONAVIY
TA’LIMOT
Atom murakkab sistema bo`lib, mikroolam qonunlariga buysunadigan,
harakatdagi zarrachadir.
Atom-kimyoviy elementning kichik zarrachasi bo`lib, o`zida elementning
ma'lum xossalarini mujassamlashtirgan bo`ladi. Atom erkin yoki birikma xolatida
bo`ladi.
XX asr boshlarigacha atom moddaning oxirgi bo`linish darajasi deb kelindi.
Bunday tasavvurlarning bir tomonlama va cheklanmaganligini ayrim olimlar
tushunar edi. Masalan XIX asrning boshida Moskva Davlat universitetining
professori G. M. Pavlov atomning tuzilishi murakkab, uning tuzilishida manfiy va
musbat elektr zaryadi ishtirok etadi, degan fikrni ilgari surdi. Ulug` rus olimi A. M.
Butlerov 1886 yilda quyidagicha yozgan edi: "Hozirgi vaqtda ba'zi elementlarning
"atomlar" deb ataladigan zarrachalari, asl mohiyati bilan aytganda, balki kimyoviy
yo`l bilan bo`linish xususiyatiga egadir, ya'ni ular o`z tabiati jihatidan
bo`linmaydigan zarrachalar bo`lmay, balki hozirgi bizga ma'lum bo`lgan vositalar
bilangina ajratib bo`lmaydigan zarrachalardir.
XX asr boshida katod nurlarining tabiatini fotoeffekt va termoemissiya,
elektroliz, radioaktivlikni o`rganish va boshqa ishlar bilan atom tuzilishining
murakkab, diskret tuzilganligi isbotlandi.
Atomning ichki tuzilishini bir-biridan massalari, ulchamlari, zaryadi, yashash
vaqti bilan farq qiladigan mayda zarrachalar tashkil qiladi. Bu zarrachalar
elementar zarrachalar deyiladi. Hozirgi vaqtda bunday zarrachalardan 200 ga
yaqini ma'lum.
Katod nurlari. Atomning murakkabligini tasdiqlovchi dastlabki tajriba
ma'lumotini 1879 yilda, siyraklashtirilgan gazlarda elektr razryadi hosil bo`lish
hodisasini tekshirish natijasida qo`lga kiritildi. Agar ichidagi havosi surib olingan
shisha nayning bir uchiga katod, ikkinchi uchiga anod kavsharlanib unga yuqori
chastotali tok ulansa, katoddan nur tarqala boshlaydi. Bu nurlar katod nurlari
10
deyiladi. Elektr va magnit maydonida bu nurlar dastlabki yo`nalishdan musbat
qutbga ogadi (1-rasm).
Bu esa ularning manfiy zaryadlanganligini ko`rsatadi. Katod nurlari katta
tezlik bilan harakat qilayotgan manfiy zarrachalar oqimidir. Bu zarrachalar
keyinchalik elektronlar deb ataldi.
Dostları ilə paylaş: | 
