Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

ABSTRACT 
 
In elder population the incidence of chronic kidney disease increases. As the population ages, 
anesthesiologists are challenging the fact that the number of patients with chronic kidney disease  is 
rising. Anesthetic management of patients with chronic kidney disease is really challenging because 
it  requires  an  ultimate  knowledge  about  the  pathophysiology  of  the  disease  and  the  interaction 
between the anesthetic drugs and comorbidities. 
In  this  review  we  aimed  to  present  the  features  of  chronic  kidney  disease  and  highlight  the 
facts related to anesthesia. 
РЕЗЮМЕ 
 
С возрастом число больных  с  хронической  почечной  недостаточностью возрастает. С 
возрастанием  числа  больных  старого  возраста,  анестезиологам  приходится  более  часто  
встречаться  c больными  с  хронической  почечной  недостаточностью.  
Выбор  метода    анестезиологического    пособия    у    этих    больных    крайне  
затруднителен.  Поэтому    у    этих    больных    крайне    важно    иметь    всестороннюю  
информацию    о    сопутствующих    заболеваниях    и    действиях    анестезио-логических  
препаратов.  Наша    цель    в    этой    статье,  обострить    внимание    на    действие  
анестезиологических  препаратов при  хронической  почечной  недостаточности. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
         
  
 
 
 

136 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
ABDULLA BABAYEV 
 Naxçıvan Dövlət Universitetinin 
Ümumi təbabət və gigiyena kafedrasının müəllimi 
UOT:616-001.27 
                         
    
RADİASİYA VƏ ŞÜA XƏSTƏLİYİ  HAQQINDA QISA MƏLUMAT. RENTGEN 
KABİNETLƏRİNDƏ RADİOLOJİ TƏHLÜKƏSİZLİYİN TƏMİN EDİLMƏSİNƏ DAİR 
SANİTARİYA NORMA VƏ QAYDALARI 
 
Açar sözlər: rentgen şüaları, elektromaqnit dalğaları, şüa xəstəliyi   
 
Keywords: radioactive rays, electromagnetic spectrum, radiation sickness 
Ключовые слово: рентгеновские лучи, электромагнитных волн, лучевой болезни 
 
 
Rentgen şüaları - 1895-ci ildə Vilhelm Konrad Rentgen tərəfindən kəşf edilmiş və X–şüaları 
(İks şuaları) adlandırılmışdır. Bu süalar elektromaqnit dalğaları şkalasında spektrin qamma şüaları 
ilə ultrabənövşəyi şüaları arasındakı dalğalar diapazonunda yerləşir. 
 
 
 
 
Radioaktiv  şüalar  gözlə  görünməyən,  müəyyən  cisimlərdən  müxtəlif  dərə-cədə  keçmə 
qabiliyyətinə  malik  olan  şüalardır.  Şüalanmanın  baş  verməsi  üçün  atom  və  ya  digər  bu  mənşəli 
istehsalat  müəssisələrində  baş  verən  qəzaların  olması  zəruri  deyil.  Şüalanma  RLS  (radiolokasiya 
stansiyası)  ətrafı  ərazilərdə,  tərkibində  uran  və  digər  radioaktiv  maddələr  olan  torpaqlarda,  neftlə 
çirklənmiş çöllüklərdə və s. ərazilərdə dövri olaraq baş verir.  
Güclü radiasiyanın təsirindən canlı orqanizmi təşkil edən toxuma və hüceyrələrdə ionlaşma 
reaksiyası  gedir  ki,  bu  da  onun  bioloji  qabiliyyətini  pozur  və  nəticədə  şüa  xəstəliyi  əmələ  gəlir. 
Şüalanmalar zamanı orqanizmdə hüceyrə səviyyəsində dəyişikliklər baş verir. Belə ki, hüceyrənin 
əsas hissələri olan nüvədə, xromosomlarda və digər orqanoidlərdə patoloji dəyişikliklər inkişaf edir. 
Ən  ağır  fəsadlaşma  genetik  strukturda  yaranır.  Şüa  xəstəliyinin  kliniki  gedişindən  (kəskin, 
yarımkəskin,  xroniki) asılı  olaraq orqanizmdə müəyyən patoloji hallar  baş verir. Müayinə zamanı 
dəyişiklik  ilk  növbədə  qanda  özünü  daha  qabarıq  şəkildə  büruzə  verir.  Sonra  fəsadlaşma  selikli 
qişalarda,  həmçinin  ürək,  qaraciyər,  dalaq,  böyrəklərdə,  baş  və  onurğa  beyində  qansızmalar, 
müxtəlif orqanlarda (həzm  sistemi,  ifrazat  sistemi  və s.) qanaxmalar şəklində aşkar  edilir. Kəskin  
şüa  xəstəliyində  dəridə  hər  hansı  bir  əlamət  üzə  çıxmaya  da  bilər,  lakin  tüklərin  tökülməsi  əksər 
hallarda  müşahidə  olunur.  Şüa  xəstəliyinin  əmələ  gəlməsində  orqanizmin  müqavimətinin  aşağı 
düşməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yəni sinir, ürək-damar və endokrin sistemlərində, qaraciyər 
və  ifrazat  orqanlarında  olan  patoloji  dəyişikliklər,  habelə  kəskin  və  ya  xroniki  vitamin 
çatışmazlıqları  şüa  xəstəliyinin  inkişaf  etməsini  sürətləndirir.  Bütün  radioaktiv  şüalanmaların 
vaxtında  aşkar  edilərək  müalicəsini  təmin  etmək  üçün  ilk  növbədə  müasir  klinikalarda 
radiodiaqnostik  aparatlardan  istifadə  olunur.  Həmin  radiodiaqnostik  aparat  və  avadanlıqların 
yerləşdirilməsi, istifadəsi, onlardan mühafizə tədbirlərinə riayət olunmazsa personalların özləri belə 
şüa xəstəliyinə düçar ola bilərlər. İlk növbədə bu şüalardan biri də rentgen şüalarıdır. Rentgenoloji 
müayinələrdə  şüalar  bədənə  düşür  və  şüalanan  toxumaların  sıxlığından  asılı  olaraq  müxtəlif 
dərəcədə  zəifləyir.  Sümüklərdə  əks  olunma  əzələ  yaxud  daxili  orqanlara  görə  nəzərəçarpacaq 
dərəcə-də  yüksəkdir.  Yəni,  dəyişiklikləri  digər  orqanlardan  fərqli  olaraq  sümüklərdə  aşkar  etmək 
daha asandır.  Bədəndən  keçən şüa dəstəsi  rentgen aparatının  qəbuledici  hissəsinə düşür. Bu hissə 
əksər hallarda gücləndirici folqa ilə birlikdə qara rəngli, rentgen şüalarının təsiri ilə rəngini dəyişən 
plyonkadır. Şüaları tam keçirən toxumalar, məsələn ağciyərlər, adi rentgenoqrammada qara rəngdə 
alınır.  Sümük-lər  əksinə  olaraq  açıq  rəngli  görünür,  belə  ki,  rentgen  şüaları  sümüklərdə  yüksək 

137 
dərəcədə  zəifləyir.  Rengenoloqlar  rentgenoqrammanın  açıq  hissələri  haqqında  “tündləşmə”,  tünd  
hissələri haqqında isə  “açıqlaşma”  kimi danışırlar. 
  
Şüa  diaqnostikası  şöbələrinin  (kabinetlərinin),  şüa  terapiyası  və  radioizotop  diaqnostikası 
laboratoriyalarının  yaşayış  binalarında,  uşaq  və  yeniyetmə    müəssisələrində  yerləşdirilməsi 
qadağandır.  Şüa  diaqnostika  kabinetlərində  yalnız  süni  işıqlanmaya  yol  verilir.  Həmin  şöbələrə 
girişlər  isə    stasionar  xəstələr  və  tibb  müəssisəsinə  gələn  şəxslər  üçün  ayrı  olmalıdır.  Yoluxucu 
xəstəliklər, vərəm, mamalıq şöbələrinin rentgen kabinetləri, zəruri hasllarda isə poliklinika və qəbul 
şöbələrinin flüoroqrafiya kabinetləri ayrı-ayrı  yerləşdirilməlidir. Şüa terapiyası şöbələri digər şöbə 
və bölmələlə əlaqəsi olmayan sahələrdə yerləşdirilməlidir. Respublika Gigiyena və Epidemiologiya 
Mərkəzinin  (GEM)  gigiyenik  rəyi  olmadan  rentgen  və  ya  şüa  diaqnostikası  kabinetlərinin 
(aparatlarının) istismarına icazə verilmir.   
 
 
 
 
 
 
 
Şüa diaqnostikasına aid kabinet və otaqların sahələr üzrə minimal göstəriciləri Azərbaycan 
Respublikası  Səhiyyə  Nazirliyinin    07.02.2009-cu  il  tarixli  37  saylı  əmrinin    tələblərinə  cavab 
verməlidir. Rentgen kabinetlərinin işi zərərli istehsalat faktorlarına aid olduğundan personallar üçün 
6  həftəlik  iş  günündə  4  saat,  5  həftəlik  iş  günündə  isə  5  saatlıq  iş  günü  müəyyənləşdirilmişdir. 
Zərərliliyə görə  onlar süd və süd məhsulları ilə təmin olunmalıdırlar. 
 
 
 
 
Digər  şüalar  kimi  rentgen  şüaları  da  bioloji  təsirə  malik  olub  qammakvant  hissəciklərinin 
insan  orqanizminin  toxumalarına  ilkin  effektli  təsirindən  atom  və  molekullar  ionlaşır,  biokimyəvi 
reaksiyalar  somatik  və  genetik  istiqamətlərdə  sürətlənir.  Buna  görə  də  rentgenoloji  kabinetlərdə 
işləyənlər radioloji şəraiti, şüalanmanın kəmiyyət və keyfiyyət xarakterini düzgün qiymətləndirməli, 
“Radioloji  təhlükəsizlik  normaları”-nın  tələblərinə  uyğun  olaraq  səhiyyə  müəssisələrində 
təhlükəsizliyin təmin olunması üçün  gigiyenik norma və qaydalara  ciddi riayət etməlidirlər.  
Səhiyyə müəssisələrində ionlaşdırıcı şüa mənbələrində işləyən və həmin mənbələrlə təmasda 
olanlar  3  kateqoriyaya  bölünür: 
 
1.  A  kateqoriyası  –  rentgen  kabinetinin  personalları  və  ya  daimi  rentgen  aparatında 
işləyənlər (həkim-rentgenoloqlar, rentgenlaborantlar, sanitarlar);   
 
2. B kateqoriyası – 
tibb müəssisələrinin personalları, rentgen kabinetinin qonşuluğunda yerləşən və rentgen aparatı ilə 
əlaqəsi  olmayanlar,  bəzi  təsadüflərdə  rentgenoloji  müayinələrdə  iştirak  edən  anestezioloqlar, 
cərrhlar, o cümlədən xəstə-ləri müşayiət edən tibb işçiləri;  
3. C kateqoriyası – şəhər və rayonların  əhalisi. 
Həssaslığına görə şüalanmaya məruz qalan orqanizmin müxtəlif orqanları  3 qrupa bölünür:
 
1. Cinsiyyət vəziləri, qırmızı sümük iliyi;   
 
 
 
 
 
 
2. Əzələlər, qalxanvari vəz, qaraciyər, böyrəklər, həzm orqanları, bir və üçüncü  qrupa  aid  
olmayan  digər  üzv  və  orqanlar;   
 
 
 
 
 
3. Sümük toxuması, dəri örtüyü, əllər, bazu, diz və aşıq daban oynaqları.  Səhiyyə 
müəssisələrinin  ionlaşdırıcı  şüa  mənbələrində  işləyən  personalları-nın  kateqoriyalar  üzrə 
şüalanmanın  yol verilən doza həddi  (YVDH) belədir: 
 
 
 
 
 
 
Şüalanmanın yol verilən doza həddi  üzrə  
kateqoriyaları  
Orqanların qruplar üzrə şüalanma həddi R 
(rentgen) vahidlə 
I 
II 
III 
A kteqoriyası üçün
  
5 
15 
30 
B kteqoriyası üçün
 
0,5 
1,5 
3 
 
 
Daxili  və  xarici  şüalanmaya  məruz  qalmalarına  görə  tibb  müəssisələrinin  personalları  iki 
qrupa bölünür: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-  il  ərzində  YVDH  -dən  0,3  R  (rentgen)  yuxarı  şüalanma  üçün    üzərində  fərdi  dozimetrik 
nəzarət aparılanlar;   
 
 
 
 
 
 
 
 
-  il  ərzində  YVDH  -dən  0,3  R  (rentgen)  yuxarı  olmayan  şüalanma  üçün  üzərində  fərdi 
dozimetrik  nəzarət  aparılmayanlar.  Rentgen  kabinetlərində  personalların  təhlükəsiz  iş  şəraitini 
təmin etmək üçün təkcə rentgen şüalarından  yox, digər zərərli faktorların təsirindən qorunmaq da 
zəruridir.  Rentgen  aparatları  elə  quraşdırılmalıdır  ki,  personalların  cərəyan  daşıyıcılarından 

138 
mühafizəsi təmin edilmış olsun. Yüksək gərginlikli bütün elementlər üzlüklərlə izolyasiya olunmalı, 
elektrik dövrəsi yerə birləşdirilməlidir. Zavoddan aparat  buraxılanda, rentgen kabinetləri təhvil və 
istismara  veriləndə  yerə  birləşdirilmənin  keyfiyyəti  yoxlanılmalıdır.  Yerə  birləşdirilmədə  istifadə 
olunan kabeli su boruları, mərkəzi istilik və kanalizasiya sistemlərinə, o cümlədən isti və partlayış 
təhlükəli  xəlitələrdən  hazırlanmış  materiallara  birləşdirmək  qəti  qdağandır.  Rentgen  aparat  və 
avadanlıqlarına  məxsus  elektrik  kabelləri,  rentgen  kompleksinin  birləşdirici  elementləri, 
qidalandırıcı  elektrik  şəbəkələri  döşəməinin  altında,  dərin  yerdə,  izolyasiya  olunmuş  və  uzununa 
vəziyyətdə  yerləşdirilməklə    mexaniki  və  kimyəvi  təsirlərdən  qorunmalıdır.  Rentgen  kabineti 
yerləşən yerin divar, döşəmə və digər avadanlıqların səthinə çəkilmiş qurğuşun və onun qeyri-üzvi 
birləşmələrinin  yol  verilən  konsentrasiya  həddi    0,5    mq/sm
2 
-dən  artıq  olmamalıdır.  Qurğuşunun 
insan  orqanizminə  zərərli  təsirini  zəiflətməkdən  ötəri  həmin  əşyaların  səthinə  ikiqat  yağlı  və  ya 
emallı  boya  çəkilməlidir.  Fərdi  mühafizə  vasitələri  içərisinə  klyonka  örtük  çəkilmiş  yeşik  və  ya 
qutularda  saxlanılmalıdır.  Qurğuşunlu  əlcəyin  altından  qalın  pambıq  əlcək  geymək  lazımdır  ki, 
qurğuşunun  ələ  təmasının  qarşısı  alınsın.  İşin  sonunda  fərdi  mühafizə  vasitələri  (FMV)  isti  su  və 
sabunla yuyulur, spirtlə silinir, bundan əlavə isə əlcəklərin  daxili səthinə talk tozu səpilir. 
 
Elektrorentgenoqrafiya  aparatı ilə  işləyən zaman iş yerinin  havasında stirol (qələvi sabun), 
ozon,  azot  oksidləri,  toluol  və  aseton  buxarlarının  zərərli  qarışıqları  əmələ  gəlir  ki,  qarışıqların 
miqdarı  yol  verilən  konsentrasiya  həddindən  (YVKH)  çox  olarsa  bu,  orqanizmin    intoksikasiyası  
(zəhərlənməsi) ilə nəticələnə bilər.  
İş  yerinin  havasında  stirol    5  mq/m
3
-dən,  ozon  və  azot  oksidləri    0,1  mq/m
3
-dən,  aseton 
buxarları    200  mq/m
3
-dən,  toluol  buxarları    50  mq/m
3
-dən  çox  olmamalıdır.  Zərərli  qarışıqların 
konsentrasiyasını  azltmaq  məqsədi  ilə  şüa  diaqnostikasına  aid  kabinet  və  otaqların  hamısı 
kondinsionerlə təchiz edilməlidir. Bu otaqlarda hava mübadiləsinin tezliyi isə 3-ə bərabər olmalıdır. 
O  cümlədən,  kserolaboratoriya  işçilərinin  hər  birinin  FMV  dəstinə    fərdi  respiratorlar  da  əlavə 
olunmalıdır.   
 
 
 
 
Küyün  (səs  dalğalarının)  artması  personalların  səhhətinə  mənfi  təsir  etdiyindən,  onun 
səviyyəsi 60 dB-dən (desibel) çox olmamaldır. Radiasiyadan mühafizə vasitələri iki yerə bölünür: 
kollektiv  və  fərdi.  Kollektiv  mühafizə  vasitələri  (KMV).  Rentgen  şüalarından  qorunmaq,  perso-
nalların  və  pasiyentlərin  etibarlı  mühafizəsini  təmin  etmək  üçün  qurğuşun  polivinilxlorid 
materiallarından  aparat  və  avadanlıqların  üzlənməsində    örtük  kimi  istifadə  olunur.  Qurğuşun 
polivinilxlorid  məmulatının  toksiklik  əmsalı  80-dir  (  nor-mada  70-120).  RENEKS  markalı  fərdi 
rentgendənmühafizə  vasitələri  qurğuşunun  ekvivalentinə  uyğun  olub    ГОСТ    Р    51534  -  99  -un 
tələblərinə cavab verməlidir ( Pb  0,25  mm;  Pb  0,35  mm;  Pb  0,50  mm;  Pb 1,0  mm ). 
 
Rentgen  aparatlarının  yerləşdiyi  kabinet  və  otaqlar,  onların  qonşuluğundakı  yerlər  inşaat 
konstuksiyasına  uyğun  tikilməlidir.  Rentgen  kabinetlərinin  döşəməsi  torpaq  üstdə,  tavan  isə  dam 
örtüyü  altında  olmaqla  ionlaşdırıcı  şüaların  təmasına  yol  verməmək  üçün  divarlar  baritobeton, 
beton,  kərpic  və  digər  ağır  tikinti    materiallarından    inşa  olunmalıdır.  İki  ildən  bir  isə  şüa 
daqnostikası tikililərinin  radiasiya mühafizəsinin qoruyuculuq effekti yoxlanılmalıdır.   
 
Stasionar  rentgen  kabinetləri  layihələşdirilərkən,  tikilərkən,  aparatlar  quraş-dırılarkən, 
onların yeri, kanalları, lyukləri, lazımi kommunikasiya vasitələrinin yerləri, transportyorların tezliyi, 
kasetlər  və  digər  qoruyucu  vasitələr  nəzərə  alınmalıdır.    Rentgen    kabinetinin    qapısı  şüaların 
bərabər səviyyədə zəiflədilməsi məqsədi ilə kip olmalı, səthinə çəkilən qoruyucu örtük isə normativ 
sənədlərin  tələblərinə  cavab  verməlidir.  Qurğuşunun  ekvivalentinə  uyğun  pəncərə  şüşələrinin 
səthinə  qurğuşun  təbəqə  çəkilməlidir.  Rentgen  aparatlarının  işlədilməsində  böyük  və  kiçik 
şirmaların  rolu  qoruyucu  vasitə  kimi  əvəzsizdir.  Şirmaların  hərəkətini  təmin  etmək  məqsədi  ilə 
onlar təkərlə təchiz olunmalıdır. Radiasiya təhlükəsizliyinin təmini məqsədi ilə rentgen kabinetinin 
çıxış  qapısının  yanında    1,6  m  hündürlükdə  ağ  və  ya  qırmızı  rənglə  yazılmış  işiqlandı-rıcının 
üzərində  “Daxil olmayın”  nişanı   avtomatik  olaraq elə quraşdırılmalıdır ki, rentgenoloji müayinə 
gedən zaman tibb işçilərini və digər şəxsləri xəbərdar edə  bilsin.   
 
 
 
 
Müasir  rentgenoloji  müayinələr  zamanı  şüalanmanın  təsir  zonasında  personalların  qalma 
müddətlərini  azaltmaq  üçün  çoxkanallı  televiziya  qurğularından  istifadə  olunur.  Bu  zaman 
rentgenoloji müşahidəni bir yox, bir neçə mütəxəssisin  təhlükəsiz  zonada  aparması  mümkündür.

139 
 
Fərdi mühafizə vasitələri (FMV). Əlcək, önlük, yubka, eynək FMV-ə aid olub, qurğuşunun 
ekvivalenti      0,3  mm-dən  çox  olmamalıdır.  Bütün    FMV  zavodun  ştampı  və  ya  qeydləri  ilə 
işarələnməli, qurğuşun ekvivalentinin yoxlanma tarixi göstərilməlidir. Qurğuşun ekvivalenti 3 ildə 
bir dəfədən az olmamaqla yoxlanılmalıdır.   
 
 
 
 
 
 
 
Rentgen  kabinetlərinin  bütün  personalları  gördükləri  işin  xüsusiyyətlərinə  uyğun  olaraq 
qarşıda  sadalanan  FMV  ilə  təmin  olunmalıdır:  rentgendənmühafizə  yaxalığı  (RMY), 
rentgendənmühafizə  papağı  (RMP),  birtərəfli  rentgendən  mühafizə    önlüyü  (BRMÖ),  ikitərəfli 
rentgendənmühafizə  önlüyü  (İRMÖ),  rentgendən-mühafizə  eynəyi  (RME),  rentgendənmühafizə 
əlcəyi (RMƏ).  
Aparılacaq  rentgenoloji  və  radioloji  müayinləin  xarakterinə  uyğun  olaraq  mütləq  qaydada 
pasiyentlər rentgendənmühafizə çiyinliyi (RMÇ), rentgendən-mühafizə önlüyü (RMÖ), stomatoloji 
rentgendənmühafizə  önlüyü  (SRMÖ),  rentgendənmühafizə  yubkası  (RMY),  rentgendənmühafizə 
lövhəsi  (RML),  rentgendənmühafizə  lövhələr  dəsti  (RMLD)  və    uşaqlar  isə  rentgendənmühafizə 
mikropediatriya dəsti (RMMD),  rentgendənmühafizə uşaq  eynəyi  (RMUE), rentgendənmühafizə  
uşaq  döşlüyü  (RMUD), rentgendənmühafizə  uşaq  yubkası (RMUY), rentgendənmühafizə  uşaq  
birtərəfli önlüyü (RUBÖ) kimi fərdi mühafizə vasitələri ilə  təchiz olunmalıdırlar. 
 
 
Dozimetrik nəzarətin aparılması. Şüalanmanın ölçülməsı dozimetriya adlanır. Şüalanmanın 
ölçülməsi    bir  və  ya  bir  neçə  növə  görə  aparıla  bilər.  Renrgen  şüalarını  ölçən  alətə  rentgenometr 
deyilir  və  ölçü  vahidi  hər  cizgi  üzrə    göstərici  olaraq  rentgen  (R)  kimi  qeyd  edilir.  Radiasiya 
təhlükəsizliyinin  təmin  olunması  məqsədi  ilə  ölçmələrin  aparılması  üçün    istifadə  olunan  cihaz 
radiometr adlanır. Dozimetrik alətlər stasionar və daşınan tipli olmaqla iki qrupa bölünür. Şüalanma 
zonasında hər hansı bir insanın şüalanma dərəcəsini təyin etməyə fərdi dozimetriya deyilir. 
 
Hazırda  detektorların  (dalğatutan)  tipindən  asılı  olaraq  ionizasiya  dozimetri,  lüminessent, 
yarımkeçirici  və  fotodozimetrlər  mövcuddur.  Personalın  orta  illik  yol  verilən  effektiv  doza  həddi  
20  mZv  (0,02  zivert),  orta  illik  yol  verilən  şüalanma  həddi  50  mZv  (0,05  zivert),  orta  aylıq  yol 
verilən  effektiv  doza  həddi  isə  1  mZv  -dir  (0,001  zivert).  Praktiki  sağlam  adamların  orta  illik 
effektiv  doza  həddi  1  mZv  -dən  (0,001  zivert)  çox  olmamalıdır.  Profilaktik  məqsədlə  14    yaşlı 
uşaqların və hamilə qadınların rentgenoloji müayinələrdən keçirilməsi  yol verilməzdir. 100 mZv -
dək şüa dozası qəbul edən qadınların hamiləliyinin qarşısı alınmalıdır. 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
1. B. Ə. Baxşiyev. “Ümumi rentgenologiya”. Maarif, Bakı 1976 
2. В. Ф. Кириллов.  «Радиационная гигиена». Медицина, Москва, 1988  
3. M. A. Kazımov. “Radiasiya gigiyenası”. Təbib, Bakı, 2009 
4. Л. А. Ильин «Радиационная гигиена» «ГЭОТАР-Медиа», Москва, 2010 
5.  “Tibb müəssisələrində sanitariya-epidemioloji tələblərə dair Qaydaların təsdiq edilməsi 
haqqında”  Azərbaycan  Respublika  Səhiyyə  Nazirliyinin  07.  04.  2009-cu  il  tarixli  37  №-li  əmri. 
Meqa-Poliqraf MMC, Bakı, 2010 
ABSTRACT 
       Babayev A.M. 
Brief information about radiation and 
Radiation sickness. Sanitary rules and regulations concerning radiological safety in x-ray room 
The X - RAYS were discovered by Wilhelm Conrad Roentgen  in 1895, and were called X-rays. 
In the electromagnetic spectrum, these rays are between gamma and ultraviolet rays of the spectrum. 
Radioactive rays, invisible to the eye, have the ability in varying degrees to imbue certain items. 
In  order  to  have  any  radiation,  not  necessarily  to  have  any  accident  at  a  nuclear  or  other  this  kind  of 
enterprise. Radiation occurs periodically in areas around the radiolocation station, on the soil containing 
the composition of uranium and other radioactive substances in the vicinity of oil-contaminated, etc.  
Under  the  influence  of  strong  radiation  in  the  tissues  and  the  cells  forming  a  living  organism 
(body),  there  is  a  reaction  of  ionization  that  disrupts  their  biological  properties  and  is  formed  from 
radiation sickness. During radiation in the body changes occur at the cellular level. And thus, develop 
pathological changes in the main parts of the cell like the nucleus, chromosomes, etc. The most  severe 
lesions  occur  in  the  genetic  structure.  Depending  on  the  clinical  course  of  radiation  sickness  (acute, 

140 
subacute and chronic),  the  body  formed  by  certain  pathological conditions. During  the test  changes  in 
the first place is most pronounced in the blood. Further lesions are identified in the form of hemorrhages 
in  mucous  membranes,  heart,  liver,  spleen,  kidneys,  the  brain  and  spinal  cord;  and  in  the  form  of  
hemorrhages in different organs (digestive system, excretory system, etc.). In acute radiation sickness on 
the skin any  signs may not be shown, but hair loss occurs very often.  In the development of radiation 
sickness of  great importance has a reduced resistance of the organism. That is, pathological changes in 
the  Central,  cardiovascular  and  endocrine  systems,  the  liver  and  the  excretory  organs;  and,  acute  and 
chronic  vitamin  deficiency  speed  up  the  development  of  radiation  sickness.  Primarily  in  modern 
hospitals use nuclear devices for early detection and treatment of all types of radıatıon sıckness. 
 
РЕЗЮМЕ  
Бабаев А.М.
   
 
Краткая информация  о радиации и лучевой болезни. 
Санитарные нормы и правила по поводу обеспечения радиологической безопасности в 
рентген-кабинетах 
Рентгеновские лучи - были открыты Вильгельмом Конрадом Рентгеном в 1895-ом году и 
были  названы  Х-лучи  (икс-лучи).  В  шкале  электромагнит-ных  волн  эти  лучи  находятся  между 
гамма и ультрафиолетовыми лучами спектра. 
Рентгеновские  лучи,  невидимые  глазом,  обладают  свойством  в  разной  степени 
пронизывать  определенные  предметы.  Для  того,  чтобы  возникло  излучение,  не  обязательно 
чтобы возникла авария на атомном или на  другом такого рода производственном предприятии. 
Излучение периодически возникает на территориях  вокруг РЛС (радиолокационная станция), на 
почвах  содержащие  в  составе  уран  и  другие  радиоактивные  вещества,  в  окрестностях 
загрязненных нефтью и т. д.  
Под  воздействием  сильной  радиации  в  тканях  и  клетках,  образующих  живой   организм, 
происходит реакция ионизации, что и нарушает их биологические свойства и образуется лучевая 
болезнь. Во время излучения  в организме происходят изменения на клеточном уровне. И таким 
образом  ,  развиваются  патологические  изменения  в  таких  основных  частях  клетки  как  ядро, 
хромосомы  и  т.  д.  Самые  тяжкие  поражения  происходят  в  генетической  структуре.  В 
зависимости  от  клинического  течения  лучевой  болезни  (острое,  подострое  и  хроническое),  в 
организме  образуются  определенные  патологи-ческие  состояния.  Во  время  обследования 
изменения в первую очередь наиболее выражены в крови. Далее поражения выявляются в виде 
кровоиз-лияний  в  слизистых  оболочках,  в  сердце,  печени,  селезенке,  почках,  в  головном  и 
спинном  мозге;  и  в  форме  кровотечений  в  разных  органах  (пищеварительная  система, 
выделительная система и т. д.). При острой лучевой болезни на коже какие-либо признаки могут 
быть  и  не  проявлены,  но  выпадение  волос  наблюдается  очень  часто.  Большую  значимость  в 
развитии  лучевой  болезни  имеет  снижение  сопротивляемости  организма.  То  есть, 
патологические  изменения   в  центральной,  сердечно-сосудистой  и  эндокринной  системах,  в 
печени  и  органах  выделения;  а  также,  острая   и  хроническая  витаминные  недостаточности 
ускоряют развитие лучевой болезни. В первую очередь в современных клиниках  используются 
радиодиагностические  аппараты  для  своевременного  выявления  и  обеспечения  лечения  всех 
видов радиоактивных излучений. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
 
 
 
 
 
 
 
 

141 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76)