Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

suyak k o ‘migidan, teridan, urug‘-
donlardan
olish mumkin, lekin eng qulay obyekt — 
qonning yadro
saqlovchi hujayralaridir.
Periferik qonning leykotsitlarini (a) 2-3 
sutka davomida FGA (fitogemagglyutinin) (b) qo‘shilgan muhitda 
sun’iy o‘stiriladi. FGA hujayralarning bo‘linishini tezlashtiradi. 
Metafaza stadiyasida xromosomalar juda yaxshi ko‘rinadi, shuning 
uchun ham bo‘linayotgan hujayralari bo‘lgan oziq muhitga 
kolxitsin
(c) moddasini qo‘shamiz. Bu modda bo‘linish duki iplarini parcha- 
laydi va mitozni metafazada to ‘xtatadi. Keyin yadro membranasini 
parchalash uchun hujayralarga 
gipotonik eritma
qo‘shiladi, 
fiksa-
tsiyalanadi,
buyum oynachalariga o‘tkazilgan hujayralar bo‘yaladi 
va 
mikroskopda
(d) tekshiriladi 
(29-rasm).
Xromosomalarni bir-biri- 
dan ajratish uchun avval ularning 
m ikrofotografiyasi
tayyorlanadi, 
keyin 
kariogram m a (idiogram m a)
tuziladi 
(3 0 —31-rasmlar).
1d
1b
1a
29-r a s m.
Sitogenetik usul bosqichlari (izoh tekstda berilgan).

---

89
Xromosomalar Denver klassifikatsiyasi bo‘yicha belgilangan
30-r a s m.
Ayol xromosomalari 
31-r a s m.
Erkak xromosomalari 
to‘plami. Metafaza va kariogram- 
to‘plami. Metafaza va kariogramma.
ma.
32-r a s m.
Odam autosom xromosomalarining idiogrammasi.
Ayrim biologik tur uchun xos bo‘lgan xromosomalar to ‘plami 
kariotip deyiladi. Kariotipning umumlashtirilgan sxematik ifo- 
dalanishi — idiogramma deyiladi 
(32-rasm).

---

90
Genetika
Xromosomalarni bir-biridan ajratish uchun morfometriya usuli 
qo‘llaniladi, qancha mikrometrligi aniqlanadi, kalta elkaning uzun 
elkaga nisbati (sentromera indeksi) aniqlanadi. Xromosomalarni 
o‘rganishda 1960-yilda taklif qilingan xalqaro Denver tasnifidan 
foydalaniladi. Bu tasnifning asosida xromosomalar o‘lchovini va 
birlamchi belbog‘ning joylanishini aniqlash yotadi.
Bu tasnifga ko‘ra odam autosomalari yetti gruppaga bo ‘linadi 
va lotin harflari (A, B, C, D, E, F, G) bilan ifodalanadi. Hamma 
xromosomalar o‘z tartib nomeriga ega 
(16-jadval).
Jinsiy xoromo- 
somalar yirik X va kichik Y xromosomalardan tashkil topgan.
Keyingi vaqtlarda xromosomalar tasnifining yangi prinsiplari 
ishlab chiqildi. Xromosomalarga maxsus usulda Gimza bo‘yog‘i 
bilan ishlov berilganda yaxshi bo‘yalgan va b o ‘yalmagan chiziq- 
lar — disklar hosil bo ‘lishi aniqlandi.
16-j a d v a l