Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov



Yüklə 2,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə53/90
tarix24.09.2023
ölçüsü2,96 Mb.
#147827
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   90
Genetika

Palm oskopiya.
Kaftning relyefi juda murakkab bo‘lib, unda 
maydonchalar, yostiqchalar, kaft chiziqlari tafovut etiladi. Ularni 
farqlay olish uchun kaftning topografiyasini yaxshi bilish lozim. 
Kaftning katta barmoq yonidagi chegarasi radial, uning qarama- 
qarshi tomoni esa ulnar qismlar deyiladi. Kaftning yuqori chegarasi 
kaft-falangalar burmasi bilan, pastki chegarasi kaft orti (bilakuzuk) 
burmasi bilan chegaralangandir. Uchta asosiy bukuvchi burmalar 
mavjud, katta barmoq burmasi, distal (uch barmoqli) va proksimal 
(besh barmoqli) burmalar.
Markaziy kaft chuqurchasini 6 ta kaft yostiqchalari o ‘rab tura- 
di. Katta barmoq asosidagi yostiqchani tenar, unga qarama-qarshi 
qirradagisini esa gipotenar deyiladi. Barmoqlar orasida 4 ta yos- 
tiqchalar mavjud. 2, 3, 4, 5 barmoqlar asosida a, v, s, d barmoq 
triradiuslari joylashgan. Triradius (delta) deb uchta har tomonga 
yo‘nalgan papillyar liniyalar yo‘nalishlarining uchrashgan nuqtasi- 
ga aytiladi. Kaft orti burmasi yaqinida, 4-kaft suyagidan uzunasiga 
yo‘nalgan chiziqda asosiy o ‘zak triradius t joylashadi. Agar a va d 
triradiuslaridan t triradiusiga chiziqlar o ‘tkazsak a t d kaft burcha- 
gi hosil bo‘ladi. M e’yoriy holatlarda uning kattaligi 57° dan ort- 
maydi, har xil xromosoma kasalliklarida esa kattalashishi yoki
40-r a s m.
Normal holatda va xromo­
soma sindromlarida atd burchagi.
1 — Patau sindromi, 2 —
Daun sindro- 
mi, 3 — Shereshevskiy-Terner sindro­
mi, 4 —
norma, 5 —
Klaynfel’ter sin- 
dromi.


106
Genetika
O ‘naqaylarda murakkab teri chiziqli shakllari o ‘ng qo‘lda 
ko‘proq uchraydi. Ayollarda o‘ramalar erkaklarga nisbatan kam- 
roq, sirtmoqlar va yoylar esa ko‘proq uchraydi.
Teri chiziqlari relyefi irsiy jihatdan determinatsiyalangandir va 
poligen irsiylanish tipida nasldan naslga o‘tadi. Monozigot egizak- 
larda teri chiziqlari shakli konkordantligi 0,8—0,9 ga, dizigot egi- 
zaklarda esa 0,3—0,5 ga tengdir, shuning uchun ham bu usuldan 
egizaklarning zigotaligini aniqlashda keng foydalaniladi.
Keyingi yillarda dermatoglifika usuli tibbiyot genetikasida keng 
qo‘llanilmoqda. Bu usul xromosoma sindromlariga tashxis qo‘yish- 
da qo‘shimcha usul sifatida qo‘llanilishi mumkin.
Masalan, jinsiy xromosomalar soni o‘zgarganda (aneuploidiya) 
umumiy papillyar qirralar soni o‘zgaradi. X xromosomalar soni 
qancha ko‘p bo‘lsa, umumiy qirralar soni shuncha kamayib bora- 
di. D, C, E trisomiyalarida bosh kaft chiziqlarining yo‘nalishlari 
ham o‘zgaradi. Autosomalar aneuploidiyalari ham umumiy qirralar 
sonining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Masalan, o ‘ramalar deyarli 
uchramaydi, radial sirtmoqlar ko‘proq IV barmoqda uchraydi, 
E trisomiyasida faqat yoylar uchraydi (umumiy qirralar soni 0 ga 
teng bo‘ladi).
Daun kasalligida ulnar sirtmoqlar ko‘proq uchraydi, atd bur- 
chagi 80° ga yaqin bo‘ladi, kaftda chuqur ko‘ndalang burma 
(“maymun” burmasi) uchraydi. Jimjiloqda yolg‘iz bukuvchi bur- 
macha 40% gacha uchraydi (2% o‘rniga).
Patau sindromida yoylar miqdori ortadi, umumiy qirralar soni 
kamayadi, IV va V barmoqlarda radial sirtmoqlar ko‘proq uchray­
di (umumiy populyatsiyada esa II barmoqda), t triradiusining dis­
tal siljishi natijasida atd burchagi 108° gacha ortadi.
Edvards sindromida ham yoylar soni ortadi (6 yoki undan 
ko‘proq barmoqlarda), kaft chiziqlari soddalashishi kuzatiladi.
Multifaktorial patologiyada ham dermatoglifikaning o ‘zga- 
rishlari kuzatiladi. Shizofreniya, qandli diabet, semirish va shu kabi 
irsiy moyilli kasalliklarda dermatoglifika o‘zgaradi. Lekin bunday 
kasallikda dermatoglifikaning o ‘ziga xos o ‘zgarishlari kuzatilmaydi. 
Shuning uchun ham dermatoglifik tekshirishlar irsiy kasallikka 
tashxis qo‘yishning birdan bir asosi bo‘lishi mumkin emas.
Lekin shunday bo ‘lishiga qaramasdan kasal proband va uning 
fenotipik sog‘lom ota-onalari hamda sibslar genotipida o ‘xshashlik 
elementlarini aniqlash lozim bo‘lganda dermatoglifika qulay usul 
hisoblanadi. Masalan, dermatoglifika o‘xshashligi asosida kasal


107
proband qarindoshlari o‘rtasida xatar darajasi yuqori bo‘lgan 
guruhlarni ajratib olib ularni dispanser nazoratiga qo‘yish mumkin.
Dermatoglifik m a’lumotlarning prognoz ahamiyati bo ‘lishi 
ham mumkin. Dermatoglifika ko‘rsatkichlari umum populyatsiya 
darajasidan qancha katta farq qilsa, proband uchun prognoz shun- 
cha noqulay hisoblanadi.
Dermatoglifika usuli quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:
1. Xromosoma sindromlarini aniqlashda yordamchi usul sifatida.
2. Egizaklar zigotaligini aniqlashda. 3. Sud tibbiyotida.
Populyatsion-statistik usul. Bu usul populyatsiyaning genetik 
strukturasini, ya’ni undagi allellar va genotiplar uchrash chasto- 
tasini aniqlashga imkon beradi.
Genetikada 

Yüklə 2,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   90




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin