Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

17. Variatsion qator nima?
A) Ma’lum tartibda joylashgan variantlar yig‘indisi
B) SAealning noma’lum qismi
C) O‘xshash guruhlarning uchrashish tezligi
D) Hammasi to‘g‘ri.
13-§. Irsiy o ‘zgaruvchanlik
Irsiy o‘zgaruvchanlik genotipik o‘zgaruvchanlik deb ham ata­
ladi. Uni kombinativ va mutatsion o ‘zgaruvchanliklarga ajratiladi.
Kombinativ o ‘zgaruvchanlik. Bunda genlar tuzilishi o ‘zgarmay- 
di, genotipda yangi genlar majmuasi hosil bo‘ladi. Jinsiy ko‘payuv- 
chi organizmlarda kombinatsion o‘zgaruvchanlikning quyidagi 
mexanizmlari mavjud:
1. Meyozda xromosomalarning mustaqil taqsimlanishi;
2. Otalanish jarayonida xromosomalarning tasodifiy to ‘plami 
hosil bo ‘lishi;
3. Krossingover natijasida genlar rekombinatsiyalanishi.
Jinssiz ko‘payuvchi mikroorganizmlarda kombinativ o ‘zgaruv-
chanlikning o‘ziga xos mexanizmlari: transformatsiya va transduk- 
siya mavjud.
Transformatsiya — hujayra irsiyatning unga yot D N K kirishi 
natijasida o‘zgarishi. (Griffit — 1928, Everi — 1944).
Transduksiya — irsiy axborotni bir hujayradan ikkinchisiga 
viruslar (bakteriofaglar) orqali ko‘chirilishi.
Mutatsion o‘zgaruvchanlik — irsiy axborotning tuzilishi va 
miqdori o‘zgarishi natijasida kelib chiqadi.
Mutatsiyalarning sababiga ko‘ra 
spontan
va 
industirlangan
mutatsiyalarga ajratiladi.
Qanday hujayralarda va hujayraning qaysi qismida o ‘zga-

---

65
rishlarga qarab 
generativ, somatik, yadro (xromosoma)
va 
sitoplaz­
m atik
mutatsiyalar tafovut etiladi. Fenotip o‘zgarishiga qarab: 
ko‘rinadigan (morfologik, fiziologik) va 
bioximiyaviy
mutatsiyalar 
mavjud. Organizmning hayot faoliyatiga ta ’siriga qarab: