Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

(15-rasm),
xromosomalararo mutatsiyalarga 
esa — translokatsiya misol bo‘ladi 
(16-rasm).
Gen mutatsiyalari (transgenatsiyalar). Hujayrada replikatsiya 
va reparatsiya jarayonlari buzilishi natijasida kelib chiqadi. Gen 
mutatsiyalari xillari quyidagi jadvalda aks ettirilgan 
(12-jadval).
15-r a s m.
Xromosomalar ichida bo‘ladigan o‘zgarishlar.
1—normal gomologik xromosoma, 2—DE-FN-qismining deletsiyasi, 
3—C—qismining dublikatsiyasi, 4—BCD-qismining inversiyasi, 5—DF—qis- 
mining inversiyasi, 6—DE—qismining inversiyasi.

---

68
Genetika
16-r a s m.
Xromosomalararo mutatsiyalar ikkita xromosomaning 
yelkalarini qo‘shilishidan hosil bo‘ladi.
Gen mutatsiyalari
Missens
—
kodon
ma’nosi
o‘zgaradigan
mutatsiyalar. Bir
aminokislotaning
ikkinchisi
bilan
almashinuviga 
olib keladi
Nonsens —
ma’noli kodon 
o‘rniga nonsens 
kodon hosil 
qiluvchi 
mutatsiyalar
Tranzitsiya
A
T < 
>
G
C
12-j a d v a l
Transversiya
A 
G
i Xi
T
Bir purinning 
boshqasi bilan 
almashinishi 
yoki pirimidinning 
pirimidin bilan 
almashinishi
C
Purinning 
pirimidin 
bilan 
almashinishi 
yoki aksari
D N K m olekulasida m utatsiyalar kelib chiqishni uch x il asosiy
m exanizm lari mavjud:
1. Mutagen birikma azotli asoslarga o‘xshash bo‘lsa u normal 
nukleotid o‘rniga joylashib olishi mumkin.
2. Mutagen DNKga joylashmasdan, azotli asosni o ‘zgartirishi 
mumkin. Natijada replikatsiya jarayoni buziladi.

---

69
17-r a s m.
DNKning mutatsiyaga uchragan qismining reparatsiyalanishi: 
A — o‘zgargan qismining aniqlanishi; B — o‘zgargan qismning kesib olib 
tashlanishi; C — DNKda to‘g‘ri nukleotidlar ketma-ketligi tiklanishi.
3. 
Mutagen bir yoki bir nechta azotli asosning tuzilishini buzib 
yuborishi natijasida replikatsiya mumkin bo‘lmay qoladi.
Mutagenlar ta’sirida kelib chiqqan mutatsiyalarni hujayrada 
tuzatish mexanizmlari mavjud bo‘lib, bu jarayonni reparatsiya deb 
ataladi.
Reparatsiya uch bosqichda amalga oshiriladi: