Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

1. Jarayon uchun zarur obyektlarni tayyorlash
2. Ularni sun’iy o ‘stirish
3. Tozalash
4. Modifikatsiyalash
5. Olingan mahsulotlardan foydalanish
Bu murakkab jarayonda juda ko‘p soha mutaxassislari: 
genetiklar, molekulyar biologlar, sitologlar, bioximiklar, viru- 
sologlar, mikrobiologlar, injener-texnologlar, jihozlar konstruktor- 
lari qatnashadi.
Biotexnologiyaning istiqbollari.
Ko‘p mamlakatlarda ovqat mahsulotlari yetishmaydi. Shu 
tufayli asosiy muammolardan biri o‘simliklar va hayvonlar mahsul- 
dorligini oshirishdir.
Biotexnologlar hosildor o‘simlik navlarini yaratishdan tashqari 
ularni zararkunandalardan himoya qilishning biotexnologik yo‘lla- 
rini ishlab chiqmoqdalar. 
Zararkunandalarga qarshi kurashning
biologik usullari y o ‘lga q o ‘yilmoqda.
O‘simliklar hosildorligini oshirishda xar xil bakteriyalardan 
tayyorlangan 
biologik o ‘g ‘itlar
ishlab chiqarish katta ahamiyatga 
ega.
Masalan, azotfiksatsiyalovchi bakteriyalar tuproqni faqat azot 
bilangina emas, vitaminlar, fitogormonlar, bioregulyatorlar bilan 
boyitadi.
Yomg‘ir chuvalchanglari yordamida 
biogumus
olish keng yo‘lga 
qo‘yilmoqda.
Biogumus tuproq eroziyasini kamaytiradi, uning hosildorligini 
oshiradi, ekologik vaziyatni yaxshilaydi.
Keyingi yillarda biogumusdan hayvon oqsillari manbai sifatida 
foydalanish, uni har xil hayvonlar ovqat ratsioniga qo‘shib berish 
yo‘lga qo‘yilmoqda.
O‘simliklarning vegetativ ko‘payishiga asoslangan 
to ‘qimalarni
sun’iy o ‘stirish
usuli istiqbolli o‘simlik navlari tez ko‘paytirishiga, 
viruslar bilan zararlanmagan ko‘chatlarni yetishtirishda keng 
qo‘llanila boshlandi 
(53-rasm).
Mikroorganizmlarda ozuqa oqsil olish qishloq xo‘jalik hayvon- 
larining mahsuldorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Masalan, 
1 tonna achitqi 5—7 tonna bug‘doyni tejashga imkon beradi.
Ayniqsa, tibbiyotda biotexnologiya keng qo‘llanila boshlandi.

---

155
53-r a s m.
To‘qimani sun’iy o‘stirish yo‘li bilan o‘simlik olish.
Biotexnologik jarayonlar yordamida antibiotiklar, fermentlar, 
aminokislotalar, gormonlar ko‘p miqdorda ishlab chiqarilmoqda.
Masalan, o‘sish gormoni avval hayvonlar to ‘qimalaridan olinar 
edi. Oz miqdorda gormon olish uchun juda ko‘p miqdorda hayvon 
mahsuloti zarur edi va shu tufayli juda qimmatga tushar edi. 
Biotexnologik jarayon arzon va samarali o‘sish gormonini olishga 
imkon yaratdi.
Qandli diabetni davolashda ishlatiladigan insulin gormoni ham 
hayvonlar oshqozon osti bezidan ajratib olinar edi. Bunday usulda 
olingan gormon ko‘pincha yaxshi samara bermas, ko‘p asoratlar 
kelib chiqishiga sabab bo‘lar edi. Hozirgi davrda insonning insulin 
genini olish yo‘lga qo‘yilgan. Bu gen gen injeneriyasi orqali ichak 
bakteriyasiga kiritilib inson insulin geni olinmoqda. Shunday qilib 
bakteriyalar inson insulini gormonini sintezlab bermoqda.
Monoklonal antitelolarni sintezlovchi gibridomalar yaratilishi 
kasallarga tashxis qo‘yish va davolash imkoniyatlarini kamaytir- 
moqda. Ayniqsa yomon o ‘sma kasalligini endi boshlanayotganda 
aniqlashda va davolashda monoklonal antitelolarning istiqboli juda 
balanddir.
Vaksinalar biotexnologik jarayonlar bilan yaratilmoqda, bu esa 
yuqumli kasalliklarning oldini olishda juda katta ahamiyatga 
egadir.
Biotexnologiya usullaridan biri