ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

haqqı çox sevirsə, haqqı daha çox müdafiə edirsə qətiyyətli adam odur! 
 
Qətiyyətli adamlar imperatorlar deyil. Mənə ordu verin, gedim kimisə əzim. Buna nə var ki, 
hamı  edər.  Qətiyyət  qan  tökməklə  ölçülməz.  Gəncədə  tərksilah  edilməli  500  adam  -  bir 
batalyon  vardı.  Onları  topla  elə  yatdıqları  yerdəcə  batırmaq  olardı.  Bəs  sonra  bunu  hansı 
haqqa  yazacaqdıq?  Xalqa  necə  izah  edəcəkdik?  Bu  500  adamın  içərisində,  deyək  ki,  30-u 
günahkardı. Qalanları əmrə tabe olub. Onları qırandan sonra özümüzə necə, hansı adla haqq 
qazandıra bilərdik?! Mən, doğrusu, buna cavab tapa bilmirəm. 
 
Cinayətkarı tapıb onun özünə cəza vermək lazımdır. Surət Hüseynovu həbs etməkçün gərək 
bir  300  nəfəri  qıraydıq;  axı  o  300  nəfərin  günahı  yoxdu!  Bəs  bu  qiyam  sonradan  böyüyüb 
vətədaĢ  müharibəsinə  çevriləndə  nə  etməli?  Mən,  Qamsaxurdianı  bacarıqlı  adam 
sayıram. Böyük Ģəxsiyyətdi - gürcü xalqının azadlığı uğrunda dönmədən mübarizə 
aparıb.  Amma  vətəndaĢ  müharibəsində  qətiyyətli  ola  bilməzsən.  VətəndaĢ 
müharibəsində  qətiyyətlilik  dəlilikdir.  Öz  əsgərini  öldürmək,  öz  vətəndaĢını  öz 
vətəndaĢına  qırdırmaq,  üstəlik,  qıran  vətəndaĢa  Milli  Qəhrəman  adı  da  vermək 
xəstə insanın psixologiyasıdır.
 
Tutaq ki, mən lap əmr verdim, deyək 500 nəfər 500 nəfərlə vuruĢdu. 100 nəfər bu tərəfdən, 
200 də o tərəfdən qırıldı. Qalib gəldik. Amma bu qırılanın hamısı Azərbaycan xalqının övladları 
deyilmi?! Bu, aksiomdur - insan ağlının, milli Ģüurun ən inkaredilməz aksiomudur ki, vətəndaĢ 
müharibəsinin qalibi olmur, qurtardı! Kim özünü qalib sayır saysın! VətəndaĢ müharibəsinin 
qətiyyətlisi olmur! Kim özünü qətiyyətli sayır saysın!..
 
Dövlət  baĢçısı  öz  qətiyyətini  ölkəsinin,  dövlətinin  içində  -  öz  vətəndaĢlarına  yox,  çölündə  - 
düĢmənlərinə göstərməyi bacarmalıdır!
».
 
(Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - «Elçibəylə 13 saat üz-üzə», Bakı, 1999, s.73-75).  
Qətiyyətlilik mövzusunda yarım il sonra bir də belə söhbət etdik: 
«…Bu, Rusiyanın qabaqcadan diqqətlə hazırladığı geniĢ bir əməliyyat idi. Doğrudur, ola bilsin 
ki,  o,  iyulda,  yaxud  sentyabrda  baĢ  verəydi,  ancaq  hökmən  olmalıydı.  Rusiyanın  və  Ġranın 
qüvvələri,  hakimiyyət  hərisliyi  gözlərini  örtmüĢ  içimizdəki  xəyanətkarlar  bizim  əleyhimizə 
birlikdə fəaliyyət göstərirdilər. Bu birləĢmiĢ qüvvəyə qarĢı durmaq imkansızdı. Ola bilərdi ki, 
biz  qiyamı  yatıraydıq,  ancaq  bu,  bir  mərhələ  olacaqdı.  Bundan  sonra  qiyamın  daha  təsirli 

ikinci  mərhələsi  gələcəkdi.  [Təsadüfi  deyil  ki,  həmin  ərəfədə  Ağdama  da  ciddi  hücum 
gözlənilirdi. Bu, bir]. 
 
Ġkinci  tərəfdən,  Azərbaycanın  tarixində,  təvazökarlıqdan  nə  qədər  uzaq  olsa  da,  deməyə 
məcburam  ki,  özümdən  qətiyyətli  prezident  tanımıram.  Mənədək  heç  bir  dövlət  baĢçısı 
Azərbaycandan  70  minlik  rus  qoĢununu  çıxara  bilməyib.  Qətiyyət  budur!  Heç  bir  prezident 
vəzifəyə  keçən  kimi  millətə,  onun  dilinə  Stalinin  yasaq  etdiyi  öz  "türk"  adını  qaytarmayıb, 
əlifbanı  dəyiĢdirməyib,  ən  müxtəlif  sahələrdə  (təhsil,  səhiyyə,  mədəniyyət,  iqtisadiyyat, 
maliyyə, ordu, dövlət quruculuğu, xarici siyasət və b.) ciddi islahatlar aparmağa bu cəsarətlə 
giriĢməyib. 
 
Təkcə  rus  qoĢunlarının  ölkədən  çıxarılması  bir  prezidentin  hakimiyyəti  üçün 
kifayətdir,  halbuki  biz  bu  iĢi  bircə  ildə  gördük.  Ġndi  Qəbələdə əhalini  qırıb  məhv 
edən  RLS  var,  orada  cəmisi  500  rus  əsgəri  qalıb;  buyursun  Heydər  Əliyev,  onu 
çıxarsın  və  qətiyyətli  prezident  olduğunu  xalqa  sübut  etsin.  Halbuki  biz  o 
stansiyanın  məsələsini  artıq  həll  etmiĢdik  və  1993-üncü  ilin  oktyabr  ayında  onu 
Azərbaycandan  götürəcəkdik.  Bəlkə  elə  bilirlər  ki,  biz  bunun  törədəcəyi  nəticələrdən 
xəbərsiz idik? Qətiyyən yox! Çox gözəl bilirdik ki, ruslar bu qətiyyəti bizə bağıĢlamayacaqlar, 
ancaq bizi hakimiyyətimizi yox, istiqlalımızı qorumaq düĢündürürdü!
 
Ümumiyyətlə,  mən  hadisələrə  dar  məhəlli  mövqedən  yanaĢmağın  əleyhinəyəm.  Birdəfəlik 
baĢa dəĢməliyik ki, Surət Hüseynov kimi xırda adamlar dövlət çevriliĢi edə bilməzlər. Bu cür 
hadisələrin  arxasında  dünyanın  böyük  dövlətlərinin  maraqları  dayanır  və  onlar  istədikləri 
ölkədə  qarıĢıqlıq  sala  bilirlər.  Məgər  Gürcüstanda  Z.Qamsaxurdia,  Çeçenistanda  C.Dudayev, 
Tacikistanda  müxalifət  baĢçıları  məhv  edilmədilərmi?  Gördüyünüz  kimi,  Rusiyadan  yavaĢ-
yavaĢ  ABġ-a  üz  çevirməyə  baĢlayan  Ter-Petrosyan  elə  günə  düĢdü  ki,  bircə  həftə  də 
inadkarlıq  göstərsəydi  hərbçilər  onu  süpürüb  atacaqdılar  və  ölkədə  vətəndaĢ  müharibəsi 
baĢlanacaqdı, ancaq o, bizim baĢımıza gələnlərdən ibrət dərsi götürdü. 
 
Hər  halda,  1993-üncü  il  iyun  hadisələrinə  yenidən  boylanarkən  mən  prezident  kimi 
fəaliyyətimi  bütünlüklə  bəyənir  və  xalqımı  labüd  vətəndaĢ  müharibəsindən  qurtarmağımı 
həyatımın  ən  Ģərəfli  səhifələrindən  sayıram.  Bir  daha  təkrarlayıram  -  mən  istiqlalımızı 
hakimiyyətdən üstün tutdum!». 
 
("Mən  istiqlalımızı  hakimiyyətdən  üstün  tutdum!".  Əbülfəz  Elçibəylə  onun  mətbuat  katibi 
Ədalət Tahirzadənin söhbəti. -“Azadlıq” qəzeti, 20 iyun 1998). 
Elçibəy  qətiyyətliydimi,  qətiyyətsizdimi  -  bütün  bu  oxuduqlarından  sonra  cavab  verməyi 
oxucunun öz ixtiyarına buraxıram. Ancaq bu söhbətləri professor Vaqif Sultanlının bir fikriylə 
yekunlaĢdırıram: 
«Elçibəy adi bir insan, Ģəxsiyyət deyildi. O, Tanrının bizlərə göndərdiyi elçi, 
peyğəmbər  idi. Tanrı onu  Yer üzünə  göndərmiĢdi ki,  mənəviyyatı talanmıĢ,  özünü,  kimliyini 
unutmuĢ,  tarixi  qürurunu  itirmiĢ,  ikiyə  parçalanaraq  xırdalanmıĢ  xalqımıza  yol  göstərsin. 
Ancaq  çox  sevdiyi  bizlər  Vətənin  nicatının  Elçibəydə  olduğunu  anlamadıq»
.  («Savalanda 
görüĢənədək, Bəy!». Bakı, 2000, s.121).  
***
 
Bəli,  arxasında  böyük-böyük  dövlətlərin  dayandığı  düĢmənlərinin  ordu-ordu  irəli  cumduğu, 
döyüĢ  meydanında  onu  tək  qoymuĢ  dostlarının  dəstə-dəstə  geri  qaçdığı,  dövləti  qorumağı 
tapĢırdığı  generalların  və  baĢqa  dövlət  adamlarının  satqın,  fərsiz  və  qorxaq  çıxdığı, 
demokratik dəyərlərə və müstəqillik idealına hələ yiyələnməmiĢ və “dəmir əl” eĢqiylə  alıĢıb-

yanan  soydaĢlarının  “mənə  nə?”  deyərək  soyuqqanlılıqla  üz  döndərdiyi  prezident  Əbülfəz 
Elçibəy hakimiyyətdən getməyə məcbur oldu. 
 
«-Xüsusi  sifariĢlə  öncə  Ali  Sovetin  iyundansonrakı  sessiyalarında,  sonra  Nizami 
Süleymanovun,  Karaulovun  çıxıĢlarında,  Az.TV-nin  daha  çox  Nizami  Xuduyev  dönəmindəki 
teleittihamlarında Sizə qarĢı insanın Ģərəf və ləyaqətini alçaldan, təhqir edən amansız və heç 
bir əxlaq ölçülərinə sığmayan təbliğat kampaniyası aparılırdı (bu təbliğat son vaxtlar əvvəlki 
quduzluğunda olmasa da indi də kəsilməyib). Sözsüz ki, bunların hamısından xəbəriniz vardı. 
…Bu iftira və təhqirlərə necə dözürdünüz...? 
 
-Bu mübarizə yolu çox ağır yoldur, həm də Ģərəfli yoldur. Ġkisi də var. Ona görə ağırdır ki, 
döyüləcəksən, söyüləcəksən, təhqir olunacaqsan, öləcəksən, asılacaqsan. Ona görə Ģərəflidir 
ki,  nə  qədər  incidilsən  də  haqq  yolunda  olduğuna  görə  seviləcəksən.  Əgər  Ģərəfə 
yiyələnirsənsə  zəhmət  çəkib  o  təhqirləri  də  qəbul  etməlisən  -  onlar  da  sənindir!  ġərəfi, 
hörməti  qazanmısan,  on  minlərcə  adam  səni  salamlayır,  milyonlarca  adam  səni  sevir,  adını 
məhəbbətlə çəkir. Bəs döyüləndə, söyüləndə niyə Ģikayətlənməlisən? 
 
…Bir də ki, bu dözüm təkcə məndə görünməyib ki. …Məgər mən Əhməd Cavaddan, Hüseyn 
Caviddən  artıq  oğulam?!  Ġndi  yox  ha,  lap  tutulmamıĢdan  qabaq  deyirdim  bu  sözü. 
DüĢünürdüm  ki,  Hüseyn  Cavid  Stalin  kimi  bir  dünya  diktatorunun  qarĢısında  baĢ  əymədi, 
hətta  həyatını  qurtarmaq  naminə  də  varsa  öz  əsərlərində  onun  adını  bir  dəfə  də  çəkmədi, 
hamı neftdən, pambıqdan, kolxozdan yazan vaxt o, əqidəsini dəyiĢməyərək "Əmir Teymur"u, 
"Peyğəmbər"i, "SəyavuĢ"u... qələmə aldı, qorxmadan gözlədiyi Sibir buzlaqlarındakı ölümüsə 
Ģirin bir Allah neməti kimi qəbul elədi! Cavidi gedərgəlməzə yollayaraq ondan sonra da 40-50 
il  yaĢayıb  fəxri  adlar  alanlar,  döĢlərini  orden-medallarla  dolduran  əqidəsizlər,  hər  əmrə, 
göstəriĢə müti fırfıralarsa cismani yoxluqlarıyla eyni zamanda mənəvi ölümə də düçar oldular 
- unuduldular. Cavidsə əqidədən dönməmək naminə cismani mövcudluğunu qurban verərək 
əvəzində peyğəmbərlərə nəsib olan Ģərəfli əbədiyyət qazandı! 
 
…Mən  də  Hadinin,  Cavidin,  Cavadın  yolunu  seçmiĢdim  deyə  həmiĢə  ağrı-əzaba  düĢəndə 
onları oxuyurdum, özümə təskinlik tapırdım. 
 
…Bu  mübarizə  yolu  gediləcək  -  o,  ərənlər  yoludur,  ərənlər  gedəcək.  Mən  də  getməsəm 
minlərcə gedən tapılacaq. Bəli, bu yolu gedə bilmirsənsə, getmək istəmirsənsə getmə, çəkil 
dur qıraqda, get alimliyini elə, bir tikə çörəyini qazan, ancaq gedəcəksənsə unutma ki, yolun 
hökmən  bu  əzabların  içindən  keçəcək!  Bax,  buna  görə  də  həmin  təhqirləri  təbii  qarĢılayır, 
onları söyləyənlərdən əsasən incimirəm
». 
 
(Ə.Elçibəyin  Ə.Tahirzadə  ilə  söhbətindən.  -  «Elçibəylə  13  saat  üz-üzə»,  Bakı,  1999,  s.106-
107). 
Hakimiyyət kürsüsünü paytaxtda qoyub gəlmiĢ Azərbaycan prezidenti Əbülfəz Elçibəy doğma 
Kələki  kəndində  düz  4  il  4  ay  sürən  əzici  və  üzücü  bir  hicrət  yaĢadı.  Bu  isə,  inĢallah,  artıq 
baĢqa kitabın mövzusudur. 
21 mart 1999 - 6 aprel 2001.