ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

Ġyunun  16-sında  təxminən  eyni  vaxtda  iki  görüĢ  də  keçirildi.  Azərbaycan 
prezidenti  Əbülfəz  Elçibəy  Türkiyə  baĢ  nazirinin  müĢaviri  Əli  Naci  Tuncəri  və 
Türkiyə xarici iĢlər nazirinin müavini Özdəm Sanberqi qəbul etdi. Bu, onun Bakıda 
prezident  vəzifəsində  SON  rəsmi  qəbuluydu.  Azərbaycan  Ali  Sovetinin  sədri 
Heydər  Əliyevsə  Rusiya  səfiri  Valter  ġoniyanı  qəbul  etdi.  Bu,  onun  Bakıda 
parlament baĢçısı kimi ilk rəsmi qəbuluydu. 
Bir Ģeyi də xatırladım - ölkədəki gərginlik Azərbaycan manatının məzənnəsinin kəskin Ģəkildə 
enməsinə səbəb olmuĢdu - 16 iyunda artıq 11 manat 60 qəpik 1 ABġ dollarına bərabərdi. 
GƏRƏK BAġ NAZĠR QĠYAMI DƏSTƏKLƏMƏSĠN… 
H.Əliyevin  parlamentin  spikeri  seçilməsindən  vur-tut  bir  gün  ötmüĢdü.  Əbülfəz  Elçibəyin 
qayğısı  daha  da  artmıĢdı  -  açıq  Gəncə  təzyiqlərinin  üstünə  gizli  Bakı  təzyiqləri  də  gəlmiĢdi. 
Prezidentə  indi  gün  kimi  aydındı  ki,  H.Əliyev  nəinki  Surəti  sakitləĢdirməyə  çalıĢmır,  əksinə, 
onu hakimiyyətin üzərinə daha çox qaldırmaq istəyir. Bu istəkdə ciddi məntiq də vardı - əgər 
15  iyunadək  (spiker  seçilənədək)  Gəncəylə  Bakı  arasında  manevr  edən  H.Əliyevə  Surətlə 

Elçibəyin ikisini də qoruyub saxlamaq zəruriydisə ĠNDĠ onlardan (xüsusən onun da arxasında 
Rusiyanın  dayandığı  silahlı  Surətdən)  qurtulmaq  lazımdı  və  Əliyev  özü  onlarla  döyüĢəcək 
qədər sadəlövh deyildi...  
“Azadlıq”  qəzeti  17  iyun  tarixli  sayında  xəbər  verdi  ki,  dövlət  katibi  Ə.Kərimov  prezident 
Elçibəyin  baĢ  nazir  vəzifəsinə  namizədlərlə  danıĢıqlar  apardığını  bildirib.  Qəzet  mötəbər 
mənbələrə  əsaslanaraq  bunu  da  yazırdı  ki,  E.Məmmədov  hökumətə  rəhbərlik  etməyə  söz 
verib. (O.Qasımovun bildirdiyinə görə, E.Məmmədov baĢ nazir olmağa öncə razılıq versə də 
sonra imtina edib və bunun səbəbini durumun aydın olmamasıyla izah edib).  
KeçmiĢ  dövlət  müĢaviri  Arif  Hacıyev:  «1992-ci  ilin  may  hadisələri  zamanı  demokratik 
qüvvələrin Azərbaycanda hakimiyyətə gəldiyi dönəmdə Etibar Məmmədovun baĢ nazir olması 
məsələsi ilk dəfə müzakirə olunub. Bu müzakirələrdə Milli Ġstiqlal Partiyasını Nazim Ġmanov, 
Fuad  Ağayev  və Vaqif  Kərimov  (bəzən  Rəsul Quluyev  də qatılırdı),  Xalq  Cəbhəsi Partiyasını 
Pənah  Hüseynov,  mən  və  Qurban  Məmmədov  təmsil  edirdik  (bəzən  yekun  məsələlərə  Ġsa 
Qəmbər  də  qoĢulub).  E.Məmmədovun  nü-mayəndələri  baĢ  nazirə  böyük  səlahiyyətlər  tələb 
etdilər  -  Azərbaycanın  əsas  iqtisadi  qurumları,  güc  qurumları  bütövlükdə  baĢ  nazirə  tabe 
olmalıydı. Buna Əbülfəz Elçibəy razı olmadı. Mayın 16-sı, ya 17-sində parlament binasının 5-
inci mərtəbəsində Əbülfəz bəylə E.Məmmədovun təkbətək görüĢü oldu. Biz çöldə gözləyirdik. 
Qapıdan birinci E.Məmmədov çıxdı və getdi. Sonra Əbülfəz bəy çıxdı və dedi ki, baĢ tutmadı. 
KeçmiĢ  kommunist  nomenklaturası  nümayəndələriylə  danıĢıqlar  yalnız  bundan  sonra 
baĢlandı. 
SilahdaĢlarımın dediklərindən və mətbuatdan bilirəm ki, artıq bizim hakimiyyətin 
dövründə  bir  dəfə  Surət  Hüseynov,  Rəhim  Qazıyev,  Ġsgəndər  Həmidov,  ġadman 
Hüseynov,  Etibar  Məmmədov,  Ġsa  Qəmbər  və  Pənah  Hüseynovun  (orada, 
yanılmıramsa,  Tamerlan  Qarayev  də  olub)  iĢtirak  etdiyi  bir  məclisdə  (təxminən 
1993-ün  ilk  aylarında)  S.Hüseynov  E.Məmmədovun  baĢ  nazir  olmasının 
məqsədəuyğunluğu  barədə  fikir  bildirib  və  bu  məsələyə  o  vaxt  ciddi  yanaĢılıb, 
təklif olunub ki, bu heyət Əbülfəz Elçibəylə görüĢsün. Elə mənim yanımda Elçibəyə 
deyilib ki, bu adamlar Sizinlə görüĢərək bəzi məsələləri, o sıradan E.Məmmədovun 
baĢ  nazirliyi  məsələsini  müzakirə  etmək  istəyirlər.  Düzdür,  sonralar  R.Qazıyev 
dedi  ki,  bu  görüĢün  baĢ  tutmamasının  səbəbkarı  P.Hüseynovdur,  ancaq  dəqiq 
bilirəm ki, Əbülfəz Elçibəy həmin görüĢün keçirilməsini istəmədi.  
4  iyun  hadisələrindən  sonra  E.Məmmədovun  baĢ  nazir  təyin  edilməsi  haqqında  yenidən 
müzakirələr aparılıb. Prezidentinin tapĢırığıyla mən bu məqsədlə E.Məmmədovla iyunun 7-si, 
ya 8-ində görüĢərək (bu vaxt baĢ nazir Pənah Hüseynov artıq istefa vermiĢdi) hakimiyyətin 
Elçibəylə  E.Məmmədov  arasında  bölünməsini  ona  təklif  etmiĢ,  məsələnin  mahiyyətini, 
Azərbaycan hökumətinin, prezidentin mövqeyini E.Məmmədova açıqlamıĢam. Təbii ki, bunun 
əvəzində E.Məmmədovun qarĢısına Ģərtlər qoyulurdu. Ġlk və baĢlıca Ģərt buydu ki, o, Gəncədə 
baĢ verən qiyamı dəstəkləməsin və bu hadisəni birmənalı Ģəkildə qiyam adlandıraraq pisləsin, 
S.Hüseynova siyasi  dəstək  verməsin,  qiyamın  nəticələrini aradan  qaldırmaqda itĢtirak  etsin. 
E.Məmmədov bu təklifləri qəbul etməmiĢdi. 
Məsələ  burasındadır  ki,  ayın  7-sində  E.Məmmədov  qiyamı  açıq  Ģəkildə  dəstəkləməyə 
baĢlamıĢdı  və  təsadüfi  deyil  ki,  Surət  Hüseynovun  respublikanın  ərazisinə  yayılan  silahlı 
adamları  məhz  Milli  Ġstiqlal  Partiyasının  rayonlardakı  qərargahlarında  yerləĢirdilər.  Eyni 
zamanda Etibar Məmmədov ayın 7-si, ya 8-ində artıq öz tərəfdarlarına bütün ölkə ərazisində 

Azərbaycan hökumətinə qarĢı mitinqlərə baĢlamağı, dövlət rəhbərlərinin istefası tələbini irəli 
sürməyi  tapĢırmıĢdı.  Bizdə  olan  dəqiq  məlumata  görə  (düzdür,  bunu  istintaq  hələ  sübut 
etməyib), Milli Ġstiqlal Partiyasından hətta göstəriĢ verilib ki, harada imkan varsa hakimiyyəti 
ələ alın (Milli Ġstiqlal Partiyasının heç bir rayon Ģöbəsi bunu bacarmadı). Mitinqlər elə də uzun 
müddət sürmədi və cəmisi 5-6 rayonda toplaĢa bildilər. Parlament binası qarĢısında da mitinq 
keçirməyə  cəhd  etdilər;  E.Məmmədovun  azsaylı  tərəfdarları  Xalq  Cəbhəsinin  də  həmin  vaxt 
mitinq  keçirmək  niyyətindən  xəbər  tutanda  qaçıb  dağılıĢdılar.  Ancaq  Etibar  Məmmədov 
Əbülfəz  Elçibəyin  baĢçılıq  etdiyi  Azərbaycan  hökumətinin  yıxılmasından  ötrü 
əlindən  gələni  etdi.  Bütün  bunlara  baxmayaraq  E.Məmmədovun  baĢ  nazirliyi 
məsələsi son anadək gündəlikdən çıxmamıĢdı. Mən iyun ayının 16-sı, ya 17-sində 
prezidentin  stolu  üstündə  E.Məmmədovun  baĢ  nazir  təyin  edilməsi  barədə 
imzalanmamıĢ fərmanı görmüĢəm.  
Əbülfəz bəylə sonralar bu barədə söhbətim oldu. O bildirdi ki, Heydər Əliyev, Rəsul Quluyev 
və Etibar Məmmədov 17 iyunda onun yanında olarkən həmin fərman haqqında da müzakirə 
aparılıb  və  Elçibəy  bildirib  ki,  buradakı  adamların  hamısı  Azərbaycanın  eyni  bölgəsindən 
olduğuna görə onlardan birinin prezident, birinin parlamentin sədri, birinin baĢ nazir, birinin 
də  baĢ  nazirin  birinci  müavini  olması  cəmiyyətdə  anlaĢılmazlıq  və  ciddi  qarĢıdurma  yarada 
bilər. Bununla belə, Əbülfəz bəyin mənə dediyinə görə, bu müzakirə həmin gün qapadılmayıb 
və ertəsi gün (ayın 18-ində) davam etdirilməliymiĢ».  
N.Pənahov  sonralar  bildirirdi:  “Heydər  Əliyev,  Etibar  Məmmədov  və  Əbülfəz  Əliyev 
arasında  olan  məxfi  danıĢığın  audio  yazısı  söhbət  qurtarandan  bir  saat  sonra 
Surətin qabağında idi. Orada söhbət Surəti aldadaraq müdafiə naziri, Etibarı baĢ 
nazir,  Heydər  Əliyevi  isə  MM-in  sədri  qoymaq,  Əbülfəzi  isə  prezident  kimi 
saxlamaqdan  gedirdi”  (“Meydan”,  17-24.03.1999).  Yeri  gəlmiĢkən,  N.Pənahov  bunu  da 
xəbər  verir  ki,  “DTK  (Fəxrəddin  Təhməzovun  baĢçılıq  etdiyi  Milli  Təhlükəsizlik 
Nazirliyi - Ə.T.) ardıcıl və operativ Ģəkildə bütün informasiyaları Surətə çatdırırdı. 
O cümlədən də Əbülfəzin H.Əliyevlə apardığı danıĢıqları” (yenə orada). 
S.Hüseynov prezident istefa verməsə tabeliyindəki hərbi qüvvələrlə Bakıya gələcəyi haqqında 
17  iyunda  yeni  ultimatum  göndərdi.  H.Əliyev  onu  “sakitləĢdirmək”çün  telefonla  danıĢıqlar 
apardı və belə bir “güzəĢt” əldə edildi ki, Surət ultimatumun icra vaxtını bir gün də uzadır, bu 
Ģərtlə  ki,  prezident  HÖKMƏN  istefa  versin.  Çox  güman  ki,  H.Əliyev  danıĢıqların  nəticəsini 
prezidentə məruzə edərkən onu istefanın LABÜDLÜYÜNƏ inandırmağa çalıĢmıĢdı. 
Fikrimcə, bu günlərdə hadisələri ən operativ və obyektiv təhlil edən qəzet “Azadlıq”, ən doğru 
təhlil edən müxbirsə Bahəddin Həziyevdi. Onun xüsusən “Ə.Elçibəyin də, H.Əliyevin də xeyli 
problemləri  var”  məqaləsi  (“Azadlıq”,  17  iyun)  vəziyyətin  incələnməsi  baxımından  çox 
maraqlıdır.  Bahədin  bəy  haqlı  olaraq  soruĢur:  “Sual  doğur:  istər  Heydər  Əliyev,  istərsə  də 
müxalifət  Gəncəyə nəzarət  edənlərin  prezidentin  istefası barədə tələbinə  öz  münasibətlərini 
niyə  bildirmədilər?  Bəlkə  bu,  prezidentə  qarĢı  yaranmıĢ  təzyiq  mexanizmindən  sonadək 
faydalanmaq istəyənlərə lazımdır?”. 
Prezidenti  istefaya  göndərməyin  zorla  baĢ  tutmayacağı  təqdirdə  Bəyə  qarĢı  olan  qüvvələrin 
ĠMPĠÇMENT (prezidentin parlamentdə etimadsızlıq göstərilməklə vəzifədən kənarlaĢdırılması; 
H.Əliyev əslində impiçmentə bərabər tədbirlərə əl atdı - Ə.T.), DÖVLƏT ġURASI kimi ideyalar 
ortaya ata biləcəklərini söyləyən müxbir prezidentin parlamentdə manevr imkanlarını itirdiyini 
bildirir,  çünki,  B.Həziyevin  fikrincə,  oradakı  nəinki  kommunistlər,  hətta  dünənki  “demblok” 

üzvləri  olan  R.Qazıyev,  E.Məmmədov,  M.Mütəllimov,  M.Məmmədov,  T.Əliyev,  F.BaxĢəliyev, 
S.Rüstəmxanlı və b. bütövlükdə və ya qismən hərbi müxalifəti dəstəkləyirdilər. 
Prezidentin  böhrandan  hələ  çıxa  biləcəyini  (axı  necə?!-Ə.T.)  ehtimal  edən  B.Həziyev  belə 
olarsa onun əsas diqqətini, çox güman ki, daxili siyasətə yönəldəcəyini göstərirdi. 
ÜÇLÜKLƏ GÖRÜġ 
Əbülfəz Elçibəy 17 iyunda - kabinetindəki sonuncu iĢ günündə saat 17 radələrində H.Əliyev-
R.Quluyev-E.Məmmədov üçlüyüylə görüĢdü. Onlar R.Cavadovun daxili iĢlər naziri qoyulmasını 
istəsələr də Bəy onun və adamlarının Surətin qiyamını dəstəklədiklərinə görə buna qətiyyən 
razılıq vermədi.  
ARTIRMA 
«-Kələkiyə  getməzdən  öncə  Heydər  Əliyev,  Rəsul  Quluyev  və  Etibar  Məmmədov  axĢam 
yanınıza gəliblərmiĢ. Onlar Sizə nə təklif edirdilər? 
 
-Təklif etdilər ki, daxili iĢlər naziri yoxdur, buna görə də vəziyyət xarabdır; naziri təyin et. Mən 
də  dedim  ki,  hələ  öz  adamımı  tapmamıĢam,  onun  haqqında  düĢünürəm.  Onda  Etibar 
Məmmədov  dedi  ki,  sənin  adamın  yoxdur,  amma  bizim  adamımız  var.  Həmin  adamın  kim 
olduğunu  soruĢduğum  zaman  Rəsulla  bir-birinə  baxıb  dedilər  ki,  bizim  adamımız  RövĢən 
Cavadovdur. Onlarla razı olub-olmadığını Heydər Əliyevdən soruĢanda cavab verdi ki, bunlar 
razıdırsa  mən  də  razıyam.  Mən  dedim  ki,  RövĢən  Cavadovun  qüvvələri  Gəncədə  Surət 
Hüseynova qoĢulub və qiyamda iĢtirak edib; bu adamı nazir qoya bilmərəm. Onda dedilər ki, 
qalsın,  sabah  danıĢarıq.  RazılaĢdım.  Ancaq  artıq  qət  etmiĢdim  ki,  Kələkiyə  gedəcəyəm
»
. 
(Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - «Elçibəylə 13 saat üz-üzə», Bakı, 1999, s.84-85).  
Ancaq  prezidentin  o  gün  imzaladığı  fərmanlarla  Abdulla  Allahverdiyev  daxili  iĢlər  naziri, 
Fəxrəddin  Təhməzovsa  milli  təhlükəsizlik  naziri  vəzifələrindən  azad  edildilər,  onların 
vəzifələrinin  icrası  uyğun  olaraq  RövĢən  Cavadova  və  Namiq  Abbasova  həvalə  edildi. 
Prezidentin  növbəti  fərmanısa  Vaqif  Vəliyevin  (Hacı  Vaqifin)  Gəncə  Ģəhərinin  icra 
hakimiyyətinin  baĢçısı  təyin  edilməsi  haqqında  oldu.  (Bu  fərmanlar  Gəncənin  tələbiylə 
verilmiĢdi). 
Bəy  artıq  duyurdu  ki,  onun  kürsüsü  uğrunda  H.Əliyevlə  S.Hüseynov  arasında  çox  tezliklə 
ölüm-dirim  savaĢı  gedəcək,  ancaq  bu  savaĢ  onun  ortadan  götürülməsindən  sonra  baĢ 
verəcək. 
Ölüm MəsələsĠ Heç Də Uydurma DeyĠldĠ 
Əbülfəz bəy cismani ölümdən heç vaxt qorxmayıb və neçə yol ölümün üstünə göz qırpmadan 
yeriyib;  silahdaĢları  dəfələrlə  bunun  canlı  Ģahidi  olublar.  Ancaq  o  bilirdi  ki,  ELÇĠBƏY  ölümü 
Azərbaycanda HÖKMƏN vətəndaĢ müharibəsi yaradar və düĢmənlərin indiyədək can atdıqları, 
amma gerçəkləĢdirə bilmədikləri arzuları çin olar. 
Yeri  gəlmiĢkən,  Bəyin  dəfnini  təĢkil  edəcək  komissiyanın  tərkibi  də  artıq 
müəyyənləĢdirilmiĢ və “ağsaqqal” akademik ona sədr qoyulmuĢdu; 18 iyunda bu 
komissiya iĢə baĢlamalıydı. 
Prezident Elçibəyin öldürülməsinin bir neçə variantı vardı.  
Birincisi,  Bakıda  kütləvi  iğtiĢaĢlar  törədiləcək  və  “basabasda”  prezident 
“qəhrəmancasına”  Ģəhid  olacaqdı.  Bu  məqsədlə  Bakıda  xüsusi  təyinatlı  hərbi 

dəstələr  də  yerləĢdirilmiĢdi.  KeçmiĢ  SSRĠ  məkanından  gətirilmiĢ  cinayətkar 
ünsürlər  də  bu  vaxt  Bakıda  toplanmıĢdı.  Onlar  iğtiĢaĢ  düĢən  kimi  Ģəhərdə 
talanlara baĢlayacaqdılar. Onlardan baĢqa, paytaxtda digər təxribatçı qüvvələr də 
yerləĢdirilmiĢdi  (sonralar  Çeçenistanda  prezident  olmaq  iddiasında  bulunan 
oğrubaĢı  və  quldurbaĢı,  Moskvanın  oyuncağı  Lobazanov  da  onların  arasındaydı). 
Ancaq  paytaxtda  iğtiĢaĢın  yaranması  Ģəxsən  H.Əliyevə  əl  vermirdi,  çünki  o, 
hakimiyyətinin  baĢlanğıcında  qan  düĢməsini  istəmirdi,  axı  bu  halda  hadisələrin 
sonrakı  inkiĢafının  necə  nəticələnəcəyini  də  indidən  müəyyənləĢdirmək  xeyli 
çətinləĢirdi. 
BaĢqa  variant  Elçibəyi  xarici  ölkələrdən  birinə  qaçırdıb  təyyarəsini  Bakıdan 
kənarda göydə partlatmaqdı. Bu plan, deyəsən, hərbçilərindi. Onlar 17-sindən 18-
inə  keçən  gecə  Naxçıvana  uçan  Bəyin  təyyarəsini,  yanılmıramsa,  Səngəçaldan 
vurmalıydılar  (sən  demə,  Bəyin  getməsindən  onlar  da  xəbər  tutubmuĢ),  ancaq, 
görünür,  Bəyə Allahın rəhmi gəlib  - təyyarəni vurmalı olan hərbçinin qulağından 
həmin  an  qan  açılıb,  o  özünə  gələndəsə  təyyarə  artıq  nəzarət  zonasından 
uzaqlaĢıb... 
Elçibəyi  məhv  etməyin  üçüncü  yolunusa  S.Hüseynov  açıqlayıb.  O,  1998-dəki 
məhkəməsində  demiĢdi:  “Həmin  vaxt  H.Əliyev  yanıma  adamlar  göndərirdi  ki, 
BUNLARI  məhv  etmək  lazımdır.  Deyirdim  ağzınıza  gələni  danıĢmayın  (?!-Ə.T.). 
Deyirdilər  sən  kömək  et,  Prezident  Aparatının  binasını  [təyyarədən 
bombalamaqda]  YERLƏ  YEKSAN  ELƏ,  gəlib  təzəsini  tikəcəyik”  (“Azadlıq”, 
04.11.1998).  (Çox  təəssüf  ki,  H.Əliyev  bu  fikrə  indiyədək  öz  münasibətini 
bildirməyib). 
17  iyunda  Avropa  Birliyi  üzvü  olan  ölkələrin  Azərbaycandakı  daxili  siyasi  böhranla  bağlı  bu 
məzmunlu  bəyanatı  qəbul  edilərək  yayıldı:  “Avropa  Birliyi  və  onun  üzvü  olan  ölkələr 
demokratik  yolla  seçilmiĢ  prezidenti  konstitusiyaya  zidd  yollarla  (öldürməklə  -  Ə.T.)  öz 
vəzifəsindən  uzaqlaĢdırmaq  təĢəbbüsünü  pisləməkdədir”.  Görünür,  bu  narahatlıq  Bəyin 
cismani  məhv  edilməsi  təhlükəsinin  gerçəkliyindən  irəli  gəlirdi  və  bəyanatı  hazırlayanlar 
Azərbaycanda hakimiyyətə yiyələnmək istəyən qüvvələrə xəbərdarlıq edirdilər. 
Doğrudur,  ĠNDĠKĠ  anda  Bəyin  ölümü  NƏZƏRĠ  və  MƏNTĠQĠ  baxımdan  Surətdən  daha  çox 
H.Əliyevə  sərf  edirdi,  çünki  prezidentin  yoxluğuyla  məhz  o,  avtomatik  olaraq  prezident 
səlahiyyətlərinin  icraçısına  çevrilirdi.  Ancaq  Ģəxsən  mən  Əliyevin  Elçibəyin  ölümünü 
istəməsinə inanmıram. Xüsusən Avropa Birliyinin xəbərdarlığından sonra onunçün ən əlveriĢli, 
ideal  variant  Elçibəyin  istefaya  çıxaraq  (lap  çıxmasa  da  olardı)  xarici  ölkələrdən  birinə 
getməsiydi.  Güman  ki,  məhz  buna  nail  olmaqçün  Əliyev  müxtəlif  təĢəbbüslərdə  də 
bulunurdu;  Elçibəyi  Bakıdan  qaçırtmağın  üsullarını  tapmağı  Azərbaycanda  ondan  yaxĢı 
bacaran kimsənin olması təəccüb doğurardı. 
BAKIDA QALMAQ DAHA MÜMKÜN DEYĠL 
Hadisələrin ölümsüz, dinc inkiĢafı da Bəyin Bakıda qalmasını bir neçə səbəbdən mümkünsüz 
edirdi.  
Birincisi, prezident Bakıda qalsaydı qiyamçılara qarĢı hökmən hərbi əməliyyatlara baĢlamağa 
məcburdu, çünki 17-sindən 18-inə keçən gecə baĢlanacaq terror əməliyyatını (F.Qəzənfəroğlu 
bunu  öz  kitabında  “Heydər  Əliyevin  S.Hüseynovun  adamları  əliylə  Elçibəyə  qarĢı  hazırladığı 

sui-qəsd planı” adlandırır) yatırtmalıydı, busa VƏTƏNDAġ MÜHARĠBƏSĠ deməkdi. Bəyi ən çox 
qorxudan da məhz qardaĢ qırğınıydı, çünki onun son məqsədləri Bəyə bəlliydi. Buna görə də 
öz sözləriylə desək, səngəri tərk etdi ki, qarĢı tərəf də istər-istəməz vuruĢdan imtina etməli 
olsun.  
Ġkincisi,  ultimatumu  ultimatum  dalınca  göndərən  surətçilər  AXC-nin  gücüylə,  ya  da  baĢqa 
vasitəylə  hətta  məğlub  edilsəydilər  (bu  imkan  hələ  əldən  verilməmiĢdi),  yaxud  onlarla 
barıĢmaq  mümkün  olsaydı  da  (bu  ehtimal  sıfra  yaxındı,  çünki  Surətin  “xozeyin”ləri  buna 
qətiyyən  imkan  verməzdilər)  artıq  parlament  sədri  kürsüsündə  əyləĢmiĢ  H.Əliyevin 
Naxçıvandan  Bakıya  turist  gəzintisinə  gəlmədiyini  Bəy  hamıdan  yaxĢı  bilirdi.  H.Əliyevlə  “dil 
tapıb”  iĢləməksə  (Ġlahi,  günahımdan  keç!)  onun  Ģərtlərini  tam  qəbul  etməklə  (özü  də,  çox 
qısa  müddətə)  mümkündü,  busa  Bəyin  mənəvi  ölümü  demək  olardı,  çünki  H.Əliyevin  Ali 
Sovetin  sədri  (əslində  dövlətin  gerçək  baĢçısı),  E.Məmmədovun  baĢ  nazir  olduğu,  güc 
qurumlarına  faktik  rəhbərlikdən  uzaqlaĢdırılmıĢ  və  öz  komandası  olmayan  prezidentin  bu 
durumla razılaĢmasını onun mübarizə yoldaĢları, söz yox ki, ona heç vaxt bağıĢlamazdılar. 
Surətçilərlə bacarmaq məsələsinə gəlincə, Əbülfəz bəylə jurnalist BöyükkiĢi Heydərli arasında 
bununla bağlı belə söhbət gedib: 
“[Ə.Elçibəy] - Əgər mən bilsəydim altı rayon əldən çıxacaq, bir milyon insanımız qaçqın taleyi 
yaĢayacaq, heç vaxt hakimiyyətdən getməzdim.
 
[B.Heydərli] - Bəs nə edərdiniz? 
 
[Ə.Elçibəy]  -  Sonradan  Heydər  Əliyevin  ləğv  etdiyi  32  batalyonun  10-nu  ayırıb  qiyamçıların 
üstünə göndərərdim”
 (“Yeni Müsavat”, 17.04.1999). 
Üçüncüsü, qiyamçılarla (Əliyevgillə də) saziĢə girmədən Bakıda qalmaqçünsə o mütləq istefa 
verməliydi  ki,  buna  da  qətiyyən  razı  ola  bilməzdi.  Hətta  Kələkiyə  gedəndən  və  gerçək 
hakimiyyətdən  tam  məhrum  olandan  sonra  da  Bəy  istefa  vermədi  və  onu  ürəkdən  istəyən 
bəzi  insanlar  içərisində  də  bu  hərəkəti  məntiqsizlik  kimi  dəyərləndirənlər  oldu,  ancaq  Bəy 
doğru qərar çıxardığına əmindi.  
Maraqlıdır  ki,  Məmmədəmin  Rəsulzadəyə  pərəstiĢ  edən  və  özünü  onun  yolunun  davamçısı 
sayan  Əbülfəz  Elçibəy  1920-nin  28  aprelində  Cümhuriyyət  parlamentinin  hakimiyyəti 
bolĢeviklərə rəsmən (müqaviləylə) təslim etməsinə onun razılıq verməsini tarixi yanlıĢlıq sayır, 
çünki  bununla  Azərbaycanın  müstəqilliyini  Rusiyanın  məhv  etməsinə  qanuni  don  geydirildi, 
halbuki  ictefa  verməmiĢ  Pribaltika  dövlətləri Rusiyanın  onları iĢğal  etməsi  haqqında  aramsız 
olaraq  iddia  qaldıraraq  Qorbaçov  dönəmində  müstəqilliklərinin  BƏRPASINA  hamıdan  qabaq 
nail  oldular  və  bütün  dünya  bu  qanuni  mübarizədə  onları  dəstəklədi.  Elə  bu  düĢüncəyə 
söykənən Əbülfəz bəy hakimiyyətdən devrilsə də istefa vermək fikrini prezidentlik müddətinin 
lap  sonunadək  yaxına  buraxmadı.  (Ancaq  Bəyin,  məsələn,  Nəcəf  Nəcəfov  kimi  ən  xeyirxah 
dostlarından da bəziləri Elçibəyin istefa verməsini daha doğru hərəkət sayırdılar). 
Dördüncüsü, Gəncədəki inanılmaz məğlubiyyətlər seriyasından sonra silahdaĢlarının çoxu onu 
tərk  etmiĢdi.  Məndə  olan  məlumata  görə,  istefa  verəndən  sonra  Prezident  Aparatına  Ġsa 
Qəmbər  də,  Pənah  Hüseynov  da  ikicə  dəfə  gələrək  prezidentə  baĢ  çəkmiĢdilər.  BaĢçısız 
Nazirlər  Kabineti  Ģahsız  arı  pətəyinə  dönmüĢdü,  güc  qurumları  da  həm  Bakıda,  həm  də 
yerlərdə  hakimiyyətdən,  demək  olar  ki,  üz  döndərmiĢdi,  Ali  Sovet  tamam  əldən  çıxmıĢdı, 
Prezident  Aparatı  boĢalmıĢdı  -  bir  çox  ən  mühüm  vəzifəli  Ģəxslər  iĢ  yerində  tapılmırdılar, 
rayonlarda da hakimiyyət boĢluğu yaranmıĢdı. Xatırlatmaq istərdim ki, Rusiya prezidenti Boris 

Yeltsin  də  həmin  1993-ün  oktyabrında  Əbülfəz  Elçibəyin  iyundakı  durumuna  düĢmüĢdü, 
ancaq  onun  siyasi  komandasının  dünənki  üzvləri,  hamısı  istefada  olan  Qaydar,  Burbulis  və 
Poltoranin ilk andan Ağ evə gedib prezidentin yanında bulunaraq ona mənəvi-psixoloji dayaq 
oldular və Yeltsin əsasən onların hazırladığı planlarla ittifaqpərəst kommunistləri darmadağın 
etdi...  
O zaman (elə indinin özündə də) Elçibəy iqtidarına tutulan ən böyük iradlardan biri də budur 
ki,  4 iyundan  sonra  dövlət  müĢaviri Arif  Hacıyev  iĢ yerində ya  ümumiyyətlə olmayıb,  ya da 
çox  az  olub  və  bu  məhz  onunla  iĢləyən  rayon  icra  baĢçılarının  Surətin  qiyamçı  qüvvələrinə 
qarĢı  səfərbər  edilməməsiylə  nəticələnib.  Arif  bəylə  bu  məsələni  aydınlaĢdırdıq.  Fikrimcə, 
yalnız keçmiĢ dövlət müĢavirinin Ģəxsi fəaliyyətinə yox, ümumiyyətlə, qiyam çağındakı ölkəiçi 
durumla bağlı bir çox faktlarla zəngin olduğuna, bəzi qaranlıq məsələlərə aydınlıq gətirdiyinə 
görə dövlət müĢavirinin söylədiklərini burada geniĢliklə verməyi faydalı saydım.  
«4  iyunda  gündüz  təxminən  saat  10-11-də  iĢdə  olduğum  vaxt  Gəncə  icra  hakimiyyətinin 
ozamankı baĢçısı Elxan Qədimov mənə zəng vurub dedi ki, Ģəhər qarnizonunda atıĢma gedir. 
Mən  dərhal  baĢ  nazir  Pənah  Hüseynovu  axtardım.  Dedilər  ki,  o,  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyindədir. 
Mən DĠN-lə əlaqə yaradaraq Gəncədə nə baĢ verdiyini soruĢdum. O bildirdi ki, qiyamçı hərbi 
hissəylə  hökumət  qüvvələri  arasında  atıĢma  gedir.  Bunadək  mənim  4  iyunda  Gəncədə 
nəyinsə baĢ verəcəyindən həqiqətən xəbərim olmayıb. 
Gəncəylə  müntəzəm  əlaqə  saxladım.  Həmin  saatlarda  bir  neçə  dəfə  təhlükəsizlik  nazirinin  i 
müavini  Sülhəddin  Əkbərlə,  baĢ  prokuror  Ġxtiyar  ġirinovla  (onlar  Gəncədəydilər)  danıĢaraq 
oradakı vəziyyəti öyrəndim. 
4 iyunda təxminən saat 14-də özüm də Gəncəyə yola düĢdüm. Ancaq bundan qabaq Daxili 
ĠĢlər Nazirliyinə  getdim, orada Ali  Sovetin sədri Ġsa  Qəmbər,  baĢ nazir Pənah  Hüseynov  və 
daxili  iĢlər  naziri  Abdulla  Allahverdiyevlə  görüĢdüm.  Bildirdim  ki,  mən  Gəncəyə  gedib 
prosesləri  normallaĢdırmağa  çalıĢacağam.  Bu  vaxt  artıq  bəlliydi  ki,  bəzi  dövlət  əhəmiyyətli 
obyektlər tutulub və dövlət adamları girov götürülüb.  
Dəlməmmədliyə kimi getdim, orada məni postda saxladılar. Hökumət qüvvələri bildirdilər ki, 
Gəncəyə  giriĢ  mümkün  deyil.  Onu  da  deyim  ki,  mən  Gəncəyə  yollanmazdan  öncə  Tərtərin 
icra  hakimiyyətinin  baĢçısı  Sərdar  Həmidovla  və  Goranboyun  icra  hakimiyyətinin  baĢçısı 
MaĢallah Abdullayevlə danıĢaraq onların nüfuzu altında olan batalyonların döyüĢ bölgəsində 
olmayan hissələrinin bu prosesə cəlb edilməsiylə bağlı tapĢırıq vermiĢdim.  
AxĢamtərəfi  Dəlməmmədlidən  Goranboya  getdim.  M.Abdullayev  və  S.Həmidov  da 
oradaydılar.  Mənim  qarĢımda  ölkənin  prezidenti  və  Ali  BaĢ  Komandanı  Əbülfəz  Elçibəyin 
qoyduğu  tapĢırığa  -  Gəncə  qiyamının  lokallaĢdırılması  və  onun  Gəncənin  hüdudlarından 
kənara çıxmaması üzrə iĢə Goranboy rayon icra hakimiyyətində baĢladım. Təbii ki, mülki Ģəxs 
kimi  mənim  bu  məsələdə  çətinliklərim  vardı,  ancaq  oradakı  adamlar  göstəriĢlərimi  yerinə 
yetirirdilər.  
Zazalıda  -  Gəncənin  çıxacağında  post  qurmaq  və  Gəncədən  qiyamçı  qoĢunların  bu  tərəfə 
gəlməsinin  qarĢısını  almaq  istiqamətində  verilən  tapĢırıq  yerinə  yetirildi.  Bir  müddət  sonra 
daxili qoĢunun nümayəndələri də Goranboya gəldi və Zazalıda post quruldu.  
Ġyunun 4-ündən 7-sinə kimi Goranboyda oldum və çox təəssüf ki, dəfələrlə təkid etməyimə 
baxmayaraq oraya hərbi qurumların, yaxud DĠN-nin yüksək rütbəli heç bir Ģəxsi gəlmədi. Mən 
bununla bağlı həm prezidentlə, həm parlamentin sədriylə, həm də baĢ nazirlə (xüsusən baĢ 

nazirlə)  bir  neçə  dəfə  danıĢmıĢam  ki,  bu  qüvvələrə  nəzarət  etməyə  orada  hərbçi  lazımdır. 
Ancaq,  sən  demə,  Surət  Hüseynova  rəğbət  bəsləyən  bir  sıra  batalyonlar  o  zaman  elə 
Goranboyun  özündə  yerləĢdiyinə  görə  bundan  çəkinən  bəzi  hərbi  rəhbərlər  ora 
gəlməmiĢdilər.  
Ayın 6-sında gecə parlamentin sədri Ġsa Qəmbər telefonla mənə bildirdi ki, Goranboyda sənin 
həyatınçün  ciddi  təhlükə  yaranıb  və  girov  götürülməyinə  Surət  Hüseynovun  qərargahında 
göstəriĢ verilib. O, mənə tövsiyə etdi ki, sənə basqın olsa ya vuruĢ öl, ya da qaç, ancaq əsir 
düĢmə. Bildirdim ki, mən sarıdan narahat olmayın - əsir düĢməyəcəyəm.  
Həmin  gün  prezident  göstəriĢ  verdi  ki,  Zazalıdakı  post  Dəlməmmədliyə  çəkilsin  -  təxminən 
15-20 km Gəncədən aralı, Goranboya tərəf, Gəncə-Yevlax yolunda. QoĢunlar ora çəkiləndən 
sonra  bildirildi  ki,  Surət  Hüseynovla  danıĢıqlar  gedir.  Gəncəyə  komissiya  göndərilib, 
komissiyada ağsaqqallar var. Razılıq əldə olunub və Gəncədəki girovlar buraxılacaq.  
QoĢunlar  Dəlməmmədliyə  çəkiləndən  sonra  daha  mənim  orada  qalmağıma  ehtiyac  yox  idi. 
Ancaq buradakı qoĢunlar arasında çaĢqınlıq yaranmasın deyə Goranboyda qalmıĢdım. Mənə 
Bakıya qayıtmaq tapĢırıldı, ancaq bu göstəriĢə əməl etmək istəmədim, çünki xüsusilə orada 
fəaliyyət  göstərən  batalyonların  komandirləri,  eləcə  də  həm  Tərtərin,  həm  də  Goranboyun 
icra baĢçıları mənim getməyimi arzulamırdılar. Mən prezidentlə əlaqə saxladıqda o, mənə əmr 
edərək bildirdi ki, Bakıya qayıtmalısan.  
Mən ayın 7-si (ola bilər ki, 8-i) səhər Bakıya çatdım. Əbülfəz Elçibəylə səhər tezdən təxminən 
saat  5-6-da  onun  iqamətgahında  görüĢdüm.  Vəziyyət  haqqında  məlumat  verdim.  Eyni 
zamanda,  əmrlə  Bakıya  çağırılmağımın  səbəbini  öyrəndim.  Prezident  bildirdi  ki,  Gəncədə 
mitinqlər  gedir  və  mitinlərində  deyirlər  ki,  sən  ora  2.000-3.000-lik  qoĢun  gətirmisən,  buna 
görə də səni öldürmək, əsir almaq lazımdır. Gördüm ki, orada olmağın S.Hüseynov və onun 
adamlarında  qorxu  yaradır  və  bəlkə  də  sənin  gəlməyinlə  vəziyyət  sakitləĢə  bilər,  eyni 
zamanda sənin Ģəxsi təhlükəsizliyini də qorumaq istədim.  
8-9  iyunda  mən  parlamentin  iclaslarında  iĢtirak  etmiĢəm.  Onu  da  deyim  ki,  bütün  qiyam 
dövründə  Azərbaycanın  dövlətçiliyini  qoruyan,  ona  sədaqətli  qalan  əsas  qurum  məhz  icra 
hakimiyyətləri olub. O günlərdə istər hərbçilər, istər polis, istərsə də təhlükəsizlik orqanlarının 
yerli nümayəndələri Surət Hüseynovla telefon əlaqəsi yaradaraq ona sədaqət andı içirdilər və 
bu  haqda  bizə  geniĢ  məlumat  gəlirdi.  Bir  çox  yerlərdə  polis  icra  hakimiyyətinə  artıq  tabe 
olmamağa  baĢlamıĢdı.  Bununla  belə,  icra  hakimiyyətləri  (Gəncənin  özü  və  ətrafı  da  daxil 
olmaqla)  bütün  respublika  ərazisində  Azərbaycanın  dövlətçiliyini  qorumaq  uğrunda  çarpıĢan 
və Surət Hüseynova ən azı satılmayan yeganə dövlət qurumu olaraq iĢini davam etdirirdi. 
Yanılmıramsa,  ayın  12-sində  belə  bir  təĢəbbüs  oldu  ki,  S.Hüseynovun  Azərbaycanın  Ģimal-
qərb rayonlarına, o sıradan ġirvan bölgəsinə basqınının qarĢısı alınsın. Bununla bağlı Əbülfəz 
Elçibəylə  görüĢdüm  və  həmin  görüĢdə  Fərəc  Quluyev  də  iĢtirak  edirdi.  Təklif  etdim  ki,  ġıx, 
Navahı  tərəfdə  S.Hüseynovun  qarĢısının  alınması  xətti  götürülübsə  eyni  zamanda  onun 
Yevlaxdan  qərb  istiqamətdə  və  ġirvan  rayonları  istiqamətində  hərəkətinin  qarĢısını  almaq 
mümkündür  və  təklif  etdim  ki,  Fərəc  Quluyevlə  mən  həmin  rayonlarda  müdafiəni  təĢkil 
etməyə cəhd göstərək. Fərəc Quluyev bu məsələyə Ġsgəndər Həmidovun da cəlb edilməsini 
irəli  sürdü.  Mənim  təklifimlə  Fərəc  bəylə  birlikdə  Ġ.Həmidovun  evinə  getdik,  təklifimizi  ona 
çatdırdıq.  Ancaq  bu  məsələ  uzandı,  üstündən  bir  gün  keçdi,  getməyimiz  ləngidi.  Buna 
baxmayaraq,  ayın  12-sində  mən  yenə  də prezidentin  göstəriĢiylə  həmin  bölgəyə  getdim  və 
orada  müdafiənin  təĢkilinə,  eyni  zamanda  əhali  arasındakı  çaĢqınlığın  aradan  qaldırılmasına 

çalıĢdım.  Qəbələ,  Göyçay,  Ġsmayıllı,  ġamaxı  və  baĢqa  rayonlarda  oldum.  Ancaq  bizim 
sərəncamımızda  silahlı  qüvvələr  yox  idi.  Ordu  birləĢmələri  yalnız  Bakının  65  kilometrliyində 
post qurmuĢdular və ondan irəli getmək niyyətlində deyildilər.  
Ayın 15-də mən yenidən Bakıya qayıtdım və Heydər Əliyevin Ali Sovetin sədri seçildiyi həmin 
gün parlamentin iĢində iĢtirak etmədim - Əliyevin parlamentin sədri seçilməsi razılaĢdırılmıĢdı 
və razılığın olduğu halda gedib onun əleyhinə səs verməyimi düzgün saymadım.  
Həmin gün Prezident Aparatı qarĢısında keçirilən mitinqin əsas təĢkilatçılarından oldum, çıxıĢ 
etdim..  
Ayın  16-sında  ordu  siyasi  proseslərə  qatılmamaq  adı  altında  qərar  çıxararaq  əslində 
prezidentə  -  Ali  BaĢ  Komandana  tabelikdən  imtina  etdi  və  bundan  sonra  müdafiənin  təĢkili 
mümkünsüz  oldu.  Bu  iĢdə  Milli  Ġstiqlal  Partiyası  və  Heydər  Əliyevçi  qüvvələr  maraqlı  idilər. 
Çünki iyunun 16-sında Müdafiə Nazirliyində Rəhim Qazıyev, Etibar Məmmədov, Rəsul Quluyev 
və ġadman  Hüseynovun  iĢtirakı  ilə  tam  qanunsuz  bir hərbi Ģura  keçirilmiĢdi (bu  Ģəxslərdən 
heç  birinin  orada  iĢtirak  etmək  səlahiyyəti  yoxdu)  və  məhz  onların  səyi  nəticəsində  ordu 
əslində prezidentin nəzarətindən çıxmıĢdı.  
Ayın  16-sında  Prezident  Aparatında  gecə  saat  10-dan  sonra  müĢavirə  keçirildi.  Bu,  Əbülfəz 
Elçibəyin  prezident  kimi  keçirdiyi  son  müĢavirəydi.  Bu  yığıncaqda  H.Əliyev  artıq  Ali  Sovetin 
sədri kimi iĢtirak edirdi. MüĢavirəyə bütün müxalifət nümayəndələri də qatılmıĢdı. 
Ə.Elçibəyin  sədrlik  etdiyi  bu  məclisdə  bir  sıra  güc  nazirləri  və  yüksək  vəzifəli  məmürlar  söz 
deməküçün  Elçibəydən  yox,  H.Əliyevdən  icazə  alırdılar,  ona  müraciətlə  çıxıĢ  edirdilər. 
Elçibəyin bir yanında mən oturmuĢdum, obiri yanında H.Əliyev. 
Ayın  17-sində  -  Elçibəyin  son  iĢ  günündə  də  prezidentin  yanında  olaraq  onun  bütün 
tapĢırıqlarını yerinə yetirmiĢəm, birindən baĢqa - prezident mənə tapĢırmıĢdı ki, Hacı Vaqifin 
Gəncə ġəhər Ġcra Hakimiyyətinin baĢçısı təyin edilməsi haqqında fərman hazırlayım, mən bu 
fərmanı hazırlamayacağımı bildirərək Bəydən xahiĢ etdim ki, onu bu vəzifəyə təyin etməsin. 
Ancaq səlahiyyətim çərçivəsindəki digər bütün məsələlərə mən Prezident Aparatında rəhbərlik 
etmiĢəm.  
Ayın 17-sində Elçibəylə son görüĢümüzdə mən onun yanından çıxanda Heydər Əliyev, Etibar 
Məmmədov, Rəsul Quluyev və RövĢən Cavadov onun qəbuluna gəlmiĢdilər. Sonra bəlli oldu 
ki,  RövĢən  Cavadovu  Bəy  bu  görüĢə  buraxmayıb,  ancaq  mən  onu  da  prezidentin  qəbul 
otağında görmüĢdüm.  
17-sində gecəyə kimi iĢdə olaraq vəzifəmi yerinə yetirmiĢəm. Ġcra hakimiyyətləri, yerli ərazi 
idarə orqanları fövqəladə vəziyyətdə iĢləyirdi - aparatın da, demək olar ki, bütün iĢçiləri gecə-
gündüz  iĢ  yerindəydi.  Hansı  rayonda  hansı  hadisənin  baĢ  verməsi  haqqında  operativ 
məlumatlar  hətta  Milli  Təhlükəsizlik  Nazirliyindən  daha  çox  ərazi  idarəetmə  orqanları  ilə  iĢ 
müĢavirliyində toplanırdı.  
Ayın 18-də mən iĢ yerimə gəldim və gördüm ki, təĢviĢli əhval-ruhiyyə var. Gecə iĢdə qalmıĢ 
köməkçim  Vahid  Pərvizoğlu  məlumat  verdi  ki,  prezident  Bakıda  yoxdur  və  onun  Türkiyəyə 
getməsi haqqında  məlumatlar yayılıb.  Təbii ki, mən  bunu  Ģayiə  adlandırdım  və bildirdim ki, 
belə  Ģeylər  danıĢmağa  ehtiyac  yoxdur.  Bir  neçə  yerə  zəng  vurub  məsəlini  gerçəyini 
öyrənməyə  çalıĢdım.  ĠĢlər  idarəsinin  müdiri  Qiyas  Sadıqov  mənə  bildirdi  ki,  deyilənlər 
həqiqətdir - Bəy Bakıda deyil, ancaq o, Türkiyəyə yox, Naxçıvana gedib.  

Mən  dərhal  öz  təĢəbbüsümlə  iĢ  otağımda  brifinq  çağırdım  və  oraya  əsasən  beynəlxalq 
jurnalistləri  dəvət  etdim.  Artıq  dəqiq  öyrənmiĢdim  ki,  Bakıdan  getmək  ərəfəsində  Elçibəyin 
həyatına  ciddi  təhlükə  varmıĢ  və  onu  dəfn  etmək  üçün  komissiya  da  yaradılıbmıĢ  və  s. 
Yetərincə inandırıcı mənbələr bunu sonra da təsdiq etdi.  
Bəli,  Elçibəyin  Bakıdan  getməsi  versiyası  ilə  bağlı  ilk  rəsmi  məlumatı  bütün  dünyaının 
informasiya  kanalları  (istər  CNN,  istər  ĠnterFaks,  istər  Türkiyənin  informasiya  kanalları…) 
məhz  mənə  istinadən  yaydılar:  Arif  Hacıyevin  bildirdiyinə  görə,  belə  hadisə  baĢ  verib  və 
hadisənin  mahiyyəti  bundan  ibarətdir  ki,  Elçibəyə  terror  edilməliydi.  Ġndi  Elçibəy  müvəqqəti 
olaraq  iĢ  yerində  yoxdur  və  bir  neçə  gündən  sonra  öz  səlahiyyətlərinin  icrası  üçün  Bakıya 
dönəcək.  
Həmin  gün  günortadan  sonra  mən  Azərbaycanın  vətənpərvər  jurnalistləriylə  də  görüĢ 
keçirdim  («Müxalifət»  qəzetinin  redaksiyasında).  Orada  mərhum  Ağamalı  Sadiq, 
«Müxalifət»in baĢ redaktoru Vaqif Hacıbəyli, «Azərbaycan» qəzetinin baĢ redaktoru Mehman 
Cavadoğlu və bir sıra baĢqa jurnalistlərlə birlikdə yaranmıĢ durumu müzakirə etdik, təbliğat 
və  ideoloji  iĢlərin  hazırlanmasıyla  bağlı  fikir  mübadiləsi  apardıq.  Sonrakı  mərhələdə 
mətbuatda  məsələyə  düzgün  qiymət  verilməsində  bu  müzakirənin  çox  böyük  əhəmiyyəti 
oldu.  
Ayın  19-21-ində  Heydər  Əliyev  müĢavirələr  keçirirdi.  Bu  müĢavirələrdə  Elçibəy 
komandasından yalnız mən və dövlət katibi Əli Kərimov iĢtirak etmiĢik. Heydər Əliyev onda 
çox  çaĢqın  bir  vəziyyətdəydi,  çünki  Surət  Hüseynov  Elçibəy  Bakını  tərk  etdikdən  sonra  da 
hərəkəti dayandırmamıĢdı və bu, Əliyevi çox həyəcanlandırırdı.  
Parlamentin  iyunun  23-ü,  ya  24-ündəki  iclasında  mənim  çıxıĢım  oldu.  Elçibəyin  müdafiəsi, 
yaranmıĢ situasiyadan çıxıĢ yolları və s. barədə danıĢdım. 
Heydər  Əliyev  xalq  tərəfindən  seçilmiĢ  prezidentin  səlahiyətlərini  mənimsədikdən  sonra 
fərmanlar verməyə baĢladı. Onun 1 saylı fərmanı Azərbaycan Respublikasının dövlət müĢaviri 
Arif  Hacıyevin  vəzifəsindən  azad  edilməsi  haqqında  oldu.  Səhv  etmirəmsə,  bu,  ayın  25-
indəydi.  Ancaq  mənim  haqqımdakı  fərman  qanuniydi,  çünki  Əbülfəz  Elçibəy  artıq  öz 
fərmanıyla  daxili  siyasətə  aid  olan  bütün  məsələləri,  o  sıradan  vəzifəyə  təyinetmə  və 
vəzifədən  azadetmə  səlahiyətlərini  H.Əliyevə  vermiĢdi.  Ona  görə  də  mən  fərmana  tabe 
oldum…  
Prezident  Aparatındakı  iĢ  yerimdə  olmadığım  günlərdə  də  mən  ya  Gəncə,  ya  da  ġamaxı-
Göyçay-AğdaĢ-Yevlax istiqamətlərində S.Hüseynovun qoĢunlarının qabağında olaraq müdafiə 
iĢlriylə  məĢğul  olmuĢam.  Hadisədən  xeyli  sonra  bəzi adamlar hansısa  müdafiə  iĢlərini təĢkil 
etdiklərindən danıĢsalar da onların bir çoxu Bakı Ģəhərindən qırağa çıxaraq Surətin qoĢunları 
olan tərəfə getməyə çəkinirdi».  
ĠKĠ MÜMKÜN YOLDAN ÜÇÜNCÜSÜ - KƏLƏKĠ 
Beləliklə,  prezidentin  qarĢısında  vur-tut  bircə  yol  qalırdı  -  BAKIDAN  GETMƏK!  Ancaq  hara 
getməli?  
Bakı  kəndlərindən  Bəyə  təklif  gəlmiĢdi  ki,  səni  bir  müddət  çox  etibarlı  yerdə  saxlayarıq, 
münasib  vaxtda  yenə  qayıdarsan.  (Göyçaydan  və  baĢqa  yerlərdən  də  belə  təkliflər  vardı). 
Hətta belə fikirlər də eĢitmiĢəm ki, guya Bəy məhz bu məqsədlə bir Bakı kəndinə gedərkən 
yolda  qəflətən  fikrini  dəyiĢərək  maĢını  hava  limanına  sürdürüb.  (Bu  fikrin  yanlıĢlığını  bir  az 
sonra görəcəyik).  

Ağdam, yaxud Qazax rayonlarına da getməyi beynindən keçirən Bəy düĢünmüĢdü ki, həmin 
bölgələri qəsdən ermənilərə verər və bunun suçunu məhz onun üstünə yıxa bilərlər.  
Əlbəttə,  Bəy  bilirdi  ki,  onun  xarici  ölkələrdən  birinə  (məsələn,  Türkiyəyə)  getməsi  Heydər 
Əliyevçün göydəndüĢmə olar, ancaq o, iki səbəbdən bununla razılaĢa bilməzdi. Birincisi, onun 
Vətəndən heç yana getmək fikri yoxdu, öldürülsə belə öz torpağında dəfn olunmaq istəyirdi. 
Ġkincisi,  xarici  ölkəyə  ayaq  basmasıyla  Heydər  Əliyevin  onun  səlahiyyətlərini 
mənimsəyəcəyinə  Ģübhə  etmirdi.  (H.Əliyev  18  iyunda  həqiqətən  belə  bir  təĢəbbüsdə 
bulundu). 
QardaĢ  qırğınından  yayınmağın  yollarını  günlərcə  aramsız  axtaran  prezident,  nəhayət,  heç 
kəsin  ağlına  gəlməyən  ən  doğru  yolu  -  KƏLƏKĠNĠ  tapdı!  Bu  zaman  o,  Vətəndən  də, 
hakimiyyətdən də (rəsmən) getmirdi. Beləliklə, ABġ təhlilçilərinin «Elçibəyin qarĢısında yalnız 
iki mümkün yol var» fikrinə Bəy özünün üçüncü yoluyla düzəliĢ verdi.