ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ

əleyhinə nəsə söyləyim. Biz bir yerdə döyüĢmüĢük. O, mənim rəisim olub. Ancaq 
elə  Ģeylər  var  ki,  deməmək  mümkün  deyil.  D.Rzayev  ya  qorxaqlığından, 
cəsarətsizliyindən yaxasını qırağa çəkirdi, ya da reallıqdan o qədər uzaq qalmıĢdı 
ki,  709-un  asanlıqla  tərksilah  olacağını,  heç  bir  çətinlik  yaranmayacağını 
düĢünürdü.  Nəticədə  709-un  müqavimət  göstərəcəyi  varianta  hesablanmıĢ 
tədbirlər görülmədi” (“Yeni Müsavat”, 22.04.1999). 
Üzrü  günahından  betər  olan  D.Rzayev  bunları  da  bəyan  edir:  “Ġyunun  5-də  Nurəddin 
Sadıqovla mən prezidentin yanında olub vəziyyət barədə məruzə etdik. O, Surətin qoĢununun 
Bakıya giriĢini önləmək üçün plan hazırlamağı tapĢırdı. Biz saat yarım vaxt istədik. 1 saat vaxt 
verdi. Planı hazırlayıb gətirdik. Mən müraciət etdim ki, cənab Ali BaĢ Komandan, plan-xəritəni 
təsdiq edin. O, təsdiq etmədi. Belə olanda N.Sadıqov dedi ki, ordunu siyasətə çəkirsiniz, mən 
istefa  verirəm.  Prezident  dedi:  “YaxĢı,  baĢqa  qərargah  rəisi  təyin  edərik”.  Dedim:  “Mən  də 
istefa verirəm”. O isə cavab verdi ki, gedin, tapĢırıqları yerinə yetirin.  
Biz Navahı və ġamaxı istiqamətlərini möhkəmləndirdik. Yenə çıxılmaz vəziyyətdəydik. O tərəf 
də, bu tərəf də bizimkilərdir, necə atəĢ açasan? Ancaq bununla belə, mən hərbçiyəm və ƏMR 
ALSAYDIM SURƏTĠN NƏFƏSĠNĠ DƏRMƏYƏ QOYMAZDIM” (“Yeni Müsavat”, 4-5.04. 1999). 
Bu  məsələyə  də  P.Hüseynov  aydınlıq  gətirir:  “O  ki  qaldı  prezidentin  əmr  verməməsi 
məsələsinə.  Hərbi  rəhbərlik  -  D.Rzayev  və  N.Sadıqov  özlərini  itirmiĢdilər.  Mənə  belə  bir 
məlumat da verdilər ki, guya onlar Gəncənin mühasirəsi haqda hansısa bir plan tərtib ediblər 
və  plan  o  qədər  qeyri-ciddi  olub  ki,  prezident  əsəbi  Ģəkildə  onu  müzakirə  etməyib.  Guya 
həmin plan təsdiq olunardısa hansısa keyfiyyət dəyiĢikliyi olacaqdı. Bu, həqiqətə uyğun deyil” 
(“Yeni Müsavat”, 16.04.1999). 
BaĢ Qərargahın rəisi Nurəddin Sadıqova gəlincə, Məzahir Bağırovun dediyinə görə, onun da 
mövqeyi  D.Rzayevin  mövqeyiylə  eyniydi  və  onlar  baĢ  verənlərdə  eyni  dərəcədə  məsuliyyət 
daĢıyırlar. Gəncə hadisələrinin uğursuzluğunda bu hərbçinin rolu, nədənsə, unudulur.  
Əslində hələ mart hadisələri vaxtı Azərbaycanın “Rusiya prezidenti qarĢısında baĢ 
əyərək  MDB-yə  girməsini”  zəruri  sayan  (prezidentin  köməkçisi  Oqtay  Qasımov) 
N.Sadıqovu  Əbülfəz  Elçibəy  iĢdən  kənarlaĢdırsa  da  H.Əliyevin  onu  özünə  hərbi 
müĢavir  götürməsi  adamda  istər-istəməz  belə  düĢüncələr  yaradır  ki,  Gəncə 
qiyamı  vaxtı  bu  naxçıvanlı  hərbçi  H.Əliyevin  mənafeyinə  uyğun  iĢləyirmiĢ. 
Hadisələrin məntiqi də bu fikrə aparıb çıxarır - qiyamın yatırılması, S.Hüseynovun 
aradan  götürülməsi  o  vaxt  H.Əliyevə  sərf  etmirdi,  çünki  bu,  Elçibəy  iqtidarının 
qüvvətlənməsi,  Əliyevinsə  Bakıda  hakimiyyətə  qayıtmaq  arzusundan  əl  çəkməsi 
demək olacaqdı. Təsadüfi deyil ki, H.Əliyevin Bakıya çağırılması fikirləri məhz 4-5 
iyun məğlubiyyətindən sonra gündəliyə gətirildi…  
YENƏ QAYIDAQ 4 ĠYUN GƏNCƏSĠNƏ 
Öncə daxili iĢlər nazirinin müavini, polkovnik Qabil Məmmədov„un mənə bildirdikləriylə tanıĢ 

olaq:  «27  may  1993-də  Samux  rayon  icra  hakimiyyətinin  baĢçısı  təyin  edilmiĢ  Rasim 
Mürsəlovun  iĢə  baĢlamasını  təmin  etməkçün  (rayondakı  surətçi  qüvvələr  buna  imkan 
vermirdilər)  onu  da  götürüb  Fəhmin  Hacıyevlə  birgə  Samuxa  getmiĢdim.  Vəzifəmi  bitirib 
Bakıya qayıtdım.  
Ġyunun  1-ində  nazirimiz  Abdulla  Allahverdiyevlə  birgə  MTN-ə  getdik.  Saat  təxminən  12-13 
arasında  burada  baĢ  nazir  Pənah  Hüseynov,  milli  təhlükəsizlik  naziri  Fəxrəddin  Təhməzov, 
müdafiə  naziri  DadaĢ  Rzayev,  BaĢ  Qərargahın  rəisi  Nurəddin  Sadıqov,  daxili  iĢlər  naziri 
Abdulla  Allahverdiyev,  daxili  qoĢunların  komandanı  Fəhmin  Hacıyev,  Milli  Qvardiyanın 
komandiri rəhmətlik Tahir Məmmədov və mənim iĢtirakımla Dövlət Müdafiə Komitəsinin iclası 
baĢlandı (DMK-nın 25 və 30 mayda da Gəncəylə bağlı yığıncağı keçirilmiĢdi  - Ə.T.). Burada 
baĢlıca olaraq iki məsələ müzakirə olundu: 1) Qazaxda yerləĢən və polkovnik Ġsa Sadıqovun 
tabeliyinə  verilmiĢ  korpusu  Gəncədə  yerləĢdirmək,  Gəncədə  Surət  Hüseynovun  əmrlərinə 
tabe  olan  709-usa  ləğv  edərək  Ağcabədi  istiqamətində  yerləĢən  general  Rafiq  Ağayevin 
tabeliyinə  keçirmək.  2)  Ağdərə  əməliyyatından  bir  az  qabaq  həmin  döyüĢdə  iĢtirak  etmək 
niyyətiylə  həbsdən  buraxılmıĢ  təxminən  100  nəfər  Ģəxsi  (onların  təxminən  90  faizi  qaçaraq 
Surətə  qoĢulmuĢdu)  müəyyənləĢdirərək  təkrarən  islah-əmək  koloniyalarana  qaytarmaq. 
Birinci  məsələnin  müzakirəsi  zamanı  müdafiə  naziri  DadaĢ  Rzayev  bildirdi  ki,  prezident  bu 
iĢlərlə  bağlı  əmrə  qol  çəkməzsə  mən  əməliyyat  aparmayacağam.  Bunda  baĢ  nazir  Pənah 
Hüseynov  ona  qəti  Ģəkildə  bəyan  etdi  ki,  bu  iĢdə  bütün  səlahiyyət  mənə  verilib  və  əmrə 
hökumət  adından  mən  qol  çəkəcəyəm.  Hər  iki  məsələylə  bağlı  hərənin  öz  vəzifəsi 
müəyyənləĢdirildi. DĠN-nin üzərinə də Gəncədə fövqəladə vəziyyət rejiminə nəzarət və həmin 
100 nəfərin müəyənləĢdirilərək yenidən həbs edilməsi düĢdü. 
Elə  iyunun  1-indəcə  mən,  Bakı  Ģəhər  bələdiyyə  polisinin  rəisi  Mehdi  Mehdiyev,  DQ-ın 
komandanı Fəhmin Hacıyev, DĠN Cinayət AxtarıĢ Ġdarəsinin rəisi Zakir Nəsibov və DĠN Ġctimai 
Təhlükəsizlik Ġdarəsinin Ģöbə rəisi Azər Əliyev Gəncəyə yola düĢdük. 
Ġyunun  2-sində  Gəncə  Ģəhər  polis  idarəsində  müĢavirə  keçirdik  və  görüləcək  iĢlərimizi 
planlaĢdırdıq.  
Həmin gün mən və Azər Əliyev tanıĢ adam vasitəsiylə Zobik ləqəbli Ruslan Rzayevi çağıraraq 
(o,  həmin  gün  Surətin  atasının  qırxında  iĢtirak  edirdi)  onun  restoranının  arxa  tərəfindəki 
bağda gizlicə  görüĢdük. Vaxtilə  Azər Əliyevin rəis olduğu  koloniyada  həbsdə  yatmıĢ və ona 
çox  səmimi  münasibət  bəsləyən  Zobik  Gəncədə baĢ  verənlər  haqqında  bütün  informasiyanı 
gizli  Ģəkildə  bizə  ötürməyə  razılıq  verdi.  Həqiqətən  də,  ayın  4-ündə  biz  tutulanadək  Zobik 
informasiyaları ötürdü və əməliyyatlarımızı ona əsasən qurduq. (Xatırladım ki, çox keçmədən 
Surət Zobiki MTN Gəncə Ģöbəsinin rəisi qoydu - Ə.T.).  
Ayın 3-ündə Surətin batalyon komandiri Taciri Tovuzda DadaĢ Rzayevin yanına apardıq. (Bu 
əhvalatı artıq əvvəldə oxumuĢuq - Ə.T.).  
Həbsdən  buraxılmıĢ  və  Surətə  qoĢulmuĢ  Ģəxslərin  ünvanlarını  müəyyənləĢdirdik.  Onları, 
“Hərbi birlik”də and içən və Surətlə əlaqəsi olan Ģəxsləri (Nüsrət Budaqov, Rəhim Qazıyev, Əli 
Ömərov,  Nemət  Pənahov  və  b.)  həbs  etdirmək  istəyirdik.  Bu  məqsədlə  həmin  gün  axĢam 
Gəncə  Ģəhər  prokuroru  Hüseyn  Əlixanovun  yanında  görüĢümüz  oldu.  Respublikanın  baĢ 
prokuroru  Ġxtiyar  ġirinov  onların  həbsinə  order  verməkdən  imtina  etdikdə  Hüseyn  Əlixanov 
onunla  mübahisədən  sonra  həmin  Ģəxslərə  qarĢı  həbs  qət-imkan  tədbirinin  seçilməsinə 
sərəncam verdi.  

Ġyunun  3-ündə  gecə  təxminən  1-2  arasında  baĢ  nazir  Pənah  Hüseynova  zəng  edərək 
vəziyyətin gərgin olduğunu bildirdim və səhər Tahir Məmmədovun Gəncəyə gələrək buradakı 
qüvvələrinə Ģəxsən rəhbərlik etməsini məqsədəuyğun saydım. Səhəri gün - ayın 4-ündə səhər 
təxminən 5-6 radələrində 709-da Ġsa Sadıqov Müdafiə Nazirliyinin əmrini gerçəkləĢdirməkçün 
artıq  bəlli  olan  tədbirləri  həyata  keçirdi.  Ancaq  Surətin  həbs  edilməməsi  və  hərbi  hissəyə 
qayıtması bütün əməliyyatı pozdu. 
Bu  zaman  mən,  təhlükəsizlik  nazirinin  I  müavini  Sülhəddin  Əkbərov,  baĢ  prokuror  Ġxtiyar 
ġirinov  və  Daxili  QoĢunların  komandanı  Fəhmin  Hacıyev  MTN-in  Gəncə  Ģöbəsindəydik. 
Məlumat aldıq ki, avtodükanlarda, UAZ markalı qapalı maĢınlarda Bağmanlar tərəfdən Ģəhərə 
postları zərərsizləĢdirmək və Ģəhərdə qarıĢıqlıq yaratmaq məqsədiylə silahlı təxribatçı qruplar 
daxil  olacaq.  Onda  Surət  hələ  709-a  getməmiĢdi.  Xatırladım  ki,  dünəndən  Ģəhərdə  güclü 
Ģayiə  yayılmıĢdı  ki,  bakılılar  gəncəliləri  qırmağa  gəlib  və  ona  görə  də  adamları  bu  gün 
səhərdən 709-un ətrafına yığırdılar (Jurnalist dostum, o zaman AXC Gəncə Ģəhər Ģöbəsində 
çalıĢan  və  bütün  hadisələri  öz  gözləriylə  görərək  Bakıya  məlumat  ötürən  Əli  Həziquluyevin 
konkret  faktlarla  bildirdiyinə  görə,  bu  iĢi  Surətə  məxsus  hərbçilər  təĢkil  etmiĢdilər  -  Ə.T.). 
Postlara  baĢ  çəkmək  və  tapĢırıq  verməkçün  Ģəhərə  çıxdıq.  ĠĢimizi  görüb  yenidən  MTN-ə 
qayıtdıq. DadaĢ Rzayevi tapa bilmədiyimizə görə onun Kür qəsəbəsində ola biləcəyini güman 
edərək oraya getmək istədik.  
Gəncənin  çıxacağındakı  körpünün  üstündə  tam  silahlı  adamlarla  dolu  2  hərbi  maĢın 
dayanmıĢdı.  Biz  tapĢırıq  verməkçün  yerə  düĢəndə  (sən  demə,  bizim  ora  qoyduğumuz 
bələdiyyə  polislərindən  ibarət  postu  hərbçilər  ələ  keçiribmiĢ)  həmin  hərbçilər  maĢındakı 
Fəhmin  Hacıyevə  və  Gəncə  cəbhəçisi  Əli  Həziquluyevə  yaxınlaĢdılar.  Fəhmin  bəy  körpünün 
kənarındakı eniĢdən aĢağı düĢərək sürətlə qaçdı və iki hərbçi güllə ata-ata onu təqib etməyə 
baĢladı. BaĢqa hərbçilər də mənimlə M.Mehdiyevi girov götürdülər. Həmin anda onlar bizim 
kimliyimizi bilmirdilər; ġəmkirə ezamiyyətə getdiyimizi demiĢdik. 
Körpüdən bizi 709-a gətirdilər. Bizdən sonra buraya Sülhəddin Əkbərov, Ġxtiyar ġirinov, Tofiq 
Hüseynov  (Qara  Tofiq),  Nizami  Musayev  (DĠN  idarə  rəisi),  Hacağa  Həsənov  (Gəncə  polis 
idarəsinin rəisi), Rəfail Mirzəyev (MTN Gəncə Ģöbəsinin rəisi), rəhmətlik Malik Abbasov (MTN 
idarə rəisinin müavini), həmin ərazidə ələ keçirilmiĢ bir çox baĢqa dövlət iĢçiləri də tutularaq 
gətirildilər. 
Mən,  Sülhəddin  Əkbərov  və  Ġxtiyar  ġirinov  Surət  Hüseynovla  danıĢığa  getdik.  Surətə 
məsələləri  qəlizləĢdirməməyi,  mənimlə  birgə  prezidentin  yanına  gedərək  onunla  məsələni 
yoluna  qoymağı  təklif  etdim.  Surət  təhlükəsizliyinə  zəmanət  istərkən  təcili  Gədəbəydən 
qardaĢımı  gətirdərək  709-da  girov  qoymağa  söz  verdim.  Bundan  sonra  Surət  yumĢaldı  və 
razılaĢdı.  Təxminən  axĢam  saat  5-6  radələrində  Surətlə  birgə  Bakıya  -  prezident  Elçibəylə 
görüĢə getməyə razılaĢdıq (yalnız ikimiz). Bu vaxt otaqda olan Göygöz ləqəbli mühafizəçi çölə 
çıxdı  və  çox  çəkmədən  Nüsrət  Budaqov  və  Nemət  Pənahovla  içəri  girdi.  SərxoĢ  vəziyyətdə 
olan Nüsrət Budaqov Surətə üz tutub soruĢdu: “Ay gədə, sən kimsən ki, danıĢığa 
gedirsən? Biz bunlarla axıradək döyüĢəcəyik!”. Nemət Pənahov Sülhəddini və Ġxtiyarı 
söyüb  təhqir  etdi.  Beləliklə,  danıĢıq  pozuldu  və  bundan  sonra  Surətlə  görüĢümüzə  heç  cür 
imkan vermədilər.  
Yeri gəlmiĢkən, biz Surətin otağında olarkən Sərdar Həmidov da Surətə zəng etdi. 
Onların  danıĢığı  əsəbi  tonda  keçirdi.  Sərdar  ona  bir  təklif  edirdi  (Surət  telefonu 
bizim  qulağımıza  yaxınlaĢdıraraq  onun  dediklərini  eĢitdirdi).  Həmin  təklifdən 

qəzəblənən  Surət  ağır  söyüĢlərlə  bildirdi  ki,  sən  və  qardaĢın  Ġsgəndər  belə 
hərəkətlərlə məni hökumətə düĢmən etdiniz... 
Saxlandığımız  yerə  bundan  sonra  Əli  Ömərov,  ġadman  Hüseynov,  Saday  Nəzərov,  Nemət 
Pənahov,  Aypara  Əliyev,  Hacı Vaqif,  Zobik  və baĢqa qiyamçılar gəlib-gedirdilər.  Əli  Ömərov 
söhbət  əsnasında  qəflətən  Ġxtiyar  ġirinovun  köynəyinin  cibindən  baĢ  prokurora  məxsus 
xidməti  vəsiqəni  qamarlayıb  götürdü  və  əlinə  alaraq  uĢaq  sevinciylə  “mənə  də  elə  bu 
lazımdır” dedi. (H.Əliyev dövründə onun arzusu çin oldu…). 
Onu  da  deyim  ki,  həmin  vaxt  709-da  saxlanılan  girovların  hamısına  eyni  münasibət 
bəslənilmirdi.  Məsələn,  iyunun  6-sında  Bakıdan  “ağsaqqallar”  (komissiya)  gələndə  onlarla 
birgə  olan  Əvəz  ġükürov,  Saday  Nəzərov  və  b.  Ġxtiyar  ġirinova  təsəlli  verirdilər.  Ə.ġükürov 
mühafizəçilərin yanında hamının eĢitməsiyçün hündürdən deyirdi ki, mən Ġxtiyarın atasıyla (o, 
Sosialist  Əməyi  Qəhrəmanıydı  və  50  ildən  artıq  Beyləqanda  kolxoz  sədri  olmuĢdu  -  Ə.T.) 
tonlarla çörək kəsmiĢəm, ona heç kəs toxuna bilməz. “Ağsaqqallar” Bakıdan gələndə Surətin 
qələbəsi münasibətiylə qonaq evində keçirilən ziyafətdə iĢtirak edən yeganə dövlət adamı da 
məhz Ġxtiyar ġirinov oldu. Deyilənə görə, o, Surətin Ģərəfinə badə də qaldırıb.  
Bu məhrəm münasibət sonda onunla nəticələndi ki, Ġxtiyar ġirinov həmin gün ölkə prezidenti 
Əbülfəz  Elçibəyin  həbsinə  sanksiya  verdi  və  Əli  Ömərovun  Gəncə  Ģəhər  prokuroru  təyin 
edilməsi əmrini imzaladı. 
“Ağsaqqallar”  gedəndən  sonra  bizi  Gəncə  Ģəhər  istintaq  təcridxanasına  apardılar  və  orada 
məĢəqqətli günlərimiz baĢlandı». 
Ġ.SADIQOVUN ƏMƏLĠYYATINDAN SONRA NƏLƏR OLDU? 
Bir-birindən hasarla ayrılan (ancaq səhərdən bu hasar bir neçə yerdən uçurulmuĢdu) 709 və 
130 saylı hərbi hissələrin ərazilərində surətçilərlə dövlət qüvvələri üz-üzə dayanaraq atıĢmıĢdı. 
Surət  hələ  709-a  gəlməzdən  onun  əvəzinə  baĢqaları  dinc  əhalini  hərbi  hissələrin  qarĢısına 
yığmağa  baĢlamıĢdı.  Saat  9-10  arasındakı  atıĢmadan  sonra  orada  yerli  sakinlərdən  ibarət 
böyük bir kütlə yaranmıĢdı.  
Təxminən saat 12-də barıĢıq yaratmaq istəyən surətçi batalyon komandiri Mehman Ələkbərov 
hasarı  keçib  dövlət  qüvvələrinin  yerləĢdiyi  130-uncu  hərbi  hissəyə  sarı  əlində  ağ  bayraqla 
gedərkən (qabaqlar cəbhəçi olmuĢ Mehman bəyin dövlət qoĢunları içərisində də dərin nüfuzu 
vardı) naməlum adamlar onu gülləylə arxadan vurdular. Bundan sonra vəziyyət tam dəyiĢdi, 
kütlə 130-a soxuldu. Qabaqda qadınlar və uĢaqlar gəldiyinə görə atəĢ aça bilməyən əsgərləri 
surətçilər yox, camaatın özü tərksilah etdi (onları aradan çıxardılar). Bu proses təxminən saat 
13-ədək baĢa çatdı. Kütlə idarəolunmaz hala gətirilmiĢdi. Ətrafdakı mağazalar və yiyəsiz evlər 
yağmalanmıĢdı  və  talanlar  yavaĢ-yavaĢ  geniĢlənməkdəydi.  Mehman  bəyin  əsgərləri  onun 
ölümündən  qəzəblənərək  (onlara  Mehmanı  “bakılılar”ın  vurduğu  deyilmiĢdi)  artıq  Ģəhərə 
irəliləməyə baĢladılar.  
ARTIRMA 
«-S.Hüseynov belə bir fikir də söyləyib ki, hökumət qoĢunları Gəncədə 709-cu hərbi hissəyə 
basqın edərək burada çoxlu dağıntı və tələfat törədib, insan qırıb, surətçilər isə onlara heç bir 
atəĢ  açmayıb.  Yeri  gəlmiĢkən,  bunu  o  vaxt  Gəncəyə  göndərilmiĢ  "ağsaqqallar":  Ġmam 
Mustafayev,  Fəraməz  Maqsudov  və  baĢqaları  da  Milli  Məclisdə  söyləmiĢdilər.  Bəs  əslində 
Gəncədə nə baĢ vermiĢdi? 

-Gəncədə  dövlət  əleyhinə  hərbi  qiyam  baĢlanmıĢdı.  709-cu  hərbi  hissə  Müdafiə  Nazirliyinin 
əmrinə tabe olmurdu və yalnız Surət Hüseynova qulaq asırdı. Qiyamı yatırmaq üçünsə belə 
bir  əmumməqbul  qayda  var  ki,  qiyamçı  hərbi  hissə  mühasirəyə  alınır  və  ona  tərksilah 
olunmaq təklif edilir, buna da tabe olmadıqda oradakı hərbi qüvvə zor gücünə tərksilah edilir. 
Biz də 709-cu hissəni mühasirəyə aldıq və qiyamçılarla danıĢığa baĢladıq. Ancaq bu danıĢıqlar 
baĢ tutmadı - sülh təklifi ilə ağ bayraq qaldıraraq surətçilərin üstünə gedən və qardaĢ qırğını 
yaratmamağa  çağıran  cəbhəçi  batalyon  komandiri  rəhmətlik  Mehman  Ələkbərovu  gülləylə 
vurdular. Ġndi Surət insafsızcasına bu cinayəti də bizim üstümüzə atmağa çalıĢır. 
 
Onda düĢünürdüm ki, Mehmanı Surətin adamları vurub, ancaq indi məndə əminlik yaranır ki, 
bunu edən rus kəĢfiyyatı imiĢ, çünki ruslar hər vəchlə barıĢığın qarĢısını almağa can atırdılar. 
 
Həmin əməliyyat vaxtı S.Hüseynov mənə zəng vurub demiĢdi ki, burada bir neçə 
rus  əsgəri öldürülüb, onlar haradan  gəlib  çıxıb? Onun  gümanına  görə,  onları  biz 
göndərmiĢdik.  Mən  ona  cavab  verdim  ki,  dövlət  qoĢunlarının  tərkibində  rus 
əsgərləri  yoxdur.  Deməli,  ruslar  məhz  düĢmənçilik  salmaq  məqsədilə  dövlət 
qoĢunları  təsəvvürü  yaradaraq  surətçilərə  hücum  etmiĢ  və  atıĢmada 
öldürülmüĢdülər.  Mən  indi  Surət  Hüseynovdan  soruĢuram:  bəs  o  rus  əsgərləri 
necə oldu, niyə onların adını indi çəkmirsən? Halbuki o, mənə bu rusların kimliyini 
araĢdırıb məlumat verəcəyini bildirmiĢdi. Çox güman ki, ya kəĢfiyyatçılardı, ya da 
ġerbakın  desantçılarındandı.  Sonradan  Surətin  Yevlağa  tərəf  gələn,  Navahı 
yaxınlığında  qərarlaĢan  tanklarının  içində  də  rusları  görmüĢdülər.  SoruĢuram: 
hanı o ruslar? Surət onları niyə gizlədir?
 
…[Məmməd Zeynalovu biz Gəncəyə yollamıĢdıq ki, aeroportun Surətin əlinə keçməsinə imkan 
verməsin,  çünki  məlumatımız  vardı  ki,  o,  Rusiyadan  hərbi  qüvvə  istəyəcək.  Həmin  qüvvəni 
quru ilə gətirmək mümkün olmadığından, yalnız təyyarə ilə daĢınmalı idi. Məmməd Zeynalov 
verilmiĢ  tapĢırığı  bir  zabit  kimi  Ģərəflə  yerinə  yetirdi  və  oraya  kənar  təyyarələrin  enməsinə 
imkan vermədi. Bu zaman  Surətə müəllimlik edən rus hərbçiləri aeroportu təmizləməyi ona 
tapĢırdılar. Surətçilər aeroportu "Qrad" və toplarla atəĢə tutaraq, tanklarla hücuma keçərək 
buranı xarabazara döndərdilər və M.Zeynalov da yaralandı. O, məndən zirehli texnika istədi 
və ona kömək göndərmək haqda Müdafiə Nazirliyinə əmr verdim. Səhəri gün həmin yardım 
ona çatmalı idi, ancaq çatmadı. Bunun səbəbini soruĢduqda DadaĢ Rzayev mənə cavab verdi 
ki, tanklar və ZTR-lər səhvən Tərtərə göndərilib... Bildim ki, yenə xəyanət baĢ verib. Tərtədən 
də  həmin  qüvvələr  vaxtında  M.Zeynalova  çatdırılmadı.  Bu  zaman  əsgərləri  xilas  etmək 
naminə M.Zeynalova aeroportu tərk etmək göstəriĢi verdim]
». 
("Mən  istiqlalımızı  hakimiyyətdən  üstün  tutdum!".  Əbülfəz  Elçibəylə  onun  mətbuat  katibi 
Ədalət  Tahirzadənin  söhbəti.  -“Azadlıq”  qəzeti,  20.06.1998.  Qeyd:  sonuncu  abzas 
müsahibənin qəzet variantında getməyib). 
Qabil  Məmmədov,  Fəhmin  Hacıyev  və  Mehdi  Mehdiyev  təxminən  saat  13-14  arasında 
“zərərsizləĢdirildikdən”  sonra  təxminən  saat  14-15  arasında  aeroport  tərəfdən  Milli 
Qvardiyanın  komandiri  Tahir  Məmmədov  da  dövlət  nümayəndələrinin  olduğu  MTN  Gəncə 
Ģöbəsinə  gəlib.  Təxminən  saat  16-da  MTN  binası  mühasirəyə  alınıb.  Tahir  Məmmədova  öz 
qüvvələriylə birgə Gəncəni tərk etmək təklif olunub. Avtobuslara mindirilən və Ģərtə əsasən 
avtomatlarının  güllə  daraqları  çıxarılan  qvardiyaçılar  (Tahir  bəy  Gəncədən  sağ-salamat 
çıxandan sonra manevr edərək qayıtmaq niyyətindəymiĢ) 709-un darvazası ağzına çatarkən 
qabaq avtobusdakı, sən demə, surətçi olan sürücü düĢüb qaçıb. Qvardiyaçıların avtobusu bir 

neçə nöqtədən qumbaraatanlarla vurulub. “Azadlıq” qəzetinin (8 iyun) yazdığına görə, “həlak 
olan və yaralanan qvardiyaçıların bədənləri çox yaxın məsafədən PK pulemyotu ilə tanınmaz 
hala  salınıb.  Qarabağ  uğrunda  döyüĢlərdə  fədakarlıq  göstərmiĢ  qvardiya  komandiri  Tahir 
Məmmədov xususi vəhĢiliklə qətlə yetirilib. Ağır yaralandıqdan sonra onun bədəni 3 maqazin 
avtomat  gülləsi  vurulmaqla  tanınmaz  hala  salınıb”.  Bu,  hakimiyyət  qüvvələrinin  ilk  ən  ağır 
məğlubiyyətiydi. 
MTN  Ģöbəsi  tutulduqdan  sonra  təxminən  saat  18-19  arasında  öncə  Ġxtiyar  ġirinov,  sonrasa 
Sülhəddin Əkbərov girov götürüldülər.  
Beləliklə,  Ģəhər içində əməliyyata rəhbərlikçün  Bakıdan  gəlmiĢ heç  bir dövlət  iĢçisi qalmadı. 
Bununla  Gəncədə  Bakı  hakimiyyətinə  son  qoyuldu.  Tezliklə  Gəncə  Ģəhər  polis  idarəsinin 
zirzəmisindəki polislər və Ģəhərə gətirilmiĢ bütün baĢqa hökumət qüvvələri də tərksilah edildi. 
Gecə yarısınadək heç kəsdən heç bir əmr almayan Gəncə polisləri silahlarını verməyə məcbur 
oldular.  Gəncənin  özündəki  güc  qurumlarının  rəhbərləri  də  fəaliyyətdən  tam  uzaqlaĢdırıldı. 
ġəhər axĢam artıq bütünlüklə surətçilərin əlindəydi.  
Sonralar general-mayor  Ramiz  Məmmədov  bildirdi  ki,  4 iyunda qiyamçılar Gəncəylə  ölkənin 
və xaricin hava əlaqəsini kəsdilər. Onlar polkovnik Məmməd Zeynalovun qoruduğu aeroporta 
4 iyunda saat  19-dan  hücum  edərək  onu  tanklardan,  toplardan, «Qrad»dan  atəĢə  tutdular. 
M.Zeynalovun  qüvvələri  5  iyunda  saat  20-yədək  aeroportu  qoruya  bilsə  də  Bakıdan  verilən 
əmrlə geri çəkildi.  
Ġyunun  5-ində  AMĠP-in  üzvü,  millət  vəkili  ġadman  Hüseynovun  iĢtirakıyla  Gəncə  Ģəhərində 
surətçilərin  mitinqi  keçirildi.  Bu  haqda  «Güney»  qəzetinin  9  iyun  1993  tarixli  sayında 
oxuyuruq:  
«Mitinqdə aĢağıdakı tələblər irəli sürülüb:
 
Azərbaycan Respublikasında çörək pulsuz olmalıdır.
 
Azərbaycan Respublikası MDB-yə daxil olmalıdır.
 
Azərbaycan  Respublikası  Ali  Sovetinin  sessiyası  çağırılmalı  və  H.Əliyev  Ali  Sovetin  sədri 
seçilməlidir». 
 
Ayın  6-sında  daxili  qoĢunların  təxminən  280  döyüĢçüsü  və  4  zirehli  texnikası  Goranboyun 
Borsunlu  postunda  döyüĢsüz  ələ  keçirildi.  Gəncədən  qiyamın  ətrafa  yayılmasının  qarĢısını 
almalı  olan  Goranboy-Tərtər  qüvvələrindən  ibarət  ən  mühüm  postdan  Tərtər  qüvvələrinin 
kimlər tərəfindən və niyə götürülməsi də gələcək tarixçilərçün bir mövzudur...  
Bunu  da qeyd  etmək  istəyirəm  ki,  qiyamçılar dövlət  hərbçilərinə  qarĢı sadizmə  çevrilmiĢ və 
milli  mentalitetimizlə  qətiyyən  uyuĢmayan  hədsiz  amansızlıqla  rəftar  edirdilər.  Bunun  onları 
rusların  idarə  etməsindən,  ruslarınsa  hökumət  qüvvələriylə  Surət  arasında  bütün  körpüləri 
yandırmağa var güclə çalıĢmasından irəli gəldiyini düĢünürəm.  
MOSKVADA GĠZLĠ GÖRÜġ 
Azərbaycan  əhli  Gəncədə  nə  baĢ  verdiyi  haqqında  yalnız  5  iyunda  mətbuatda  Daxili  ĠĢlər 
Nazirliyinin müəmmalarla dolu belə bir məlumatını oxudu: “1993-cü il iyunun 4-də səhər saat 
9-da  Gəncə  Ģəhərində  bir  qrup  silahlı  adam  silah,  döyüĢ  sursatı  ələ  keçirmək  və  girovlar 
götürmək məqsədilə hərbi hissəyə qəflətən basqın etmiĢlər. Hərbi qulluqçular özünümüdafiə 
məqsədilə  atəĢ  açmağa  məcbur  olmuĢlar.  Tələfat  var.  Bu  hadisə  ilə  əlaqədar  Ģəhərdə 
kriminogen  vəziyyət  son  dərəcə  kəskinləĢmiĢdir.  Bir  sıra  cinayətkarlar  tutulmuĢdur. 

Hakimiyyət  orqanları  vəziyyəti  sabitləĢdirməyə,  ictimai  təhlükəsizliyi  təmin  etməyə  dair 
tədbirlər görürlər”.  
“Hərbi qiyam” sözünün iĢlədilməməsi, hadisənin DĠN tərəfindən və çox dumanlı açıqlanması 
hakimiyyətin,  görünür,  məsələnin  hələ  ĢiĢirdilmədən  həll  ediləcəyinə  umud  bəsləməsindən 
irəli gəlirdi. 
BaĢ  verənlərin  arxasında  ilk  növbədə  Azərbaycanı  MDB-yə  sürükləmək  istəyinin  gizləndiyini 
gözəl bilən hökumət, məncə, həm artıq gecikmiĢ, həm də məzmunca Rusiyanı, onsuz da, razı 
salmayacaq bəyanatla çıxıĢ etdi. Belə ki, baĢ nazirin I müavini Ə.Məsimov 5 iyunda bildirdi: 
“...Yeni müstəqil dövlətlərin ümumi iqtisadi məkanını yaratmaq ideyası xüsusi diqqətə və ən 
ciddi münasibətə layiqdir. Əgər belə bir qurum keçmiĢ Ġttifaqın bütün respublikalarının fikirləri 
nəzərə  alınmaqla  yaradılarsa  və  onların  siyasi  mənafelərinə  toxunmazsa  ...Azərbaycan  bu 
orqanın  bütün  müĢavirələrində  və  onun  əsas  iĢ  prinsiplərinin  iĢlənib  hazırlanmasında 
məmnuniyyətlə iĢtirak edərdi”. 
Ancaq artıq gecdi, çünki qatar yola düĢmüĢdü - Rusiya Azərbaycanı MDB-yə salacaq və ona 
istədiyi güzəĢtləri edəcək Ģəxsləri tapmıĢdı. Ġndi onlar Elçibəy iqtidarını Gəncədən yıxmaqçün 
əlbir-dilbir “iĢləyirdilər”. 
ABġ  baĢ  verən  hadisələri  diqqətlə  izləyir,  ancaq  Rusiyanın  maraq  dairəsində  saydığı 
Azərbaycana  hər  hansı  gerçək  kömək  göstərməyi  ağlına  belə  gətirmir,  yalnız  emosional 
təskinlikli  bəyanatlar  verməklə  “vicdanını  sakitləĢdirməyə”,  özünün  demokrat  imicini 
qorumağa çalıĢırdı. Əslində Elçibəyin Azərbaycan torpaqlarını geri qaytarmaqçün ermənilərlə 
müharibə  aparması,  ABġ  və  Rusiya  prezidentlərinə  hətta  vaxtilə  ermənilərin  Zəngəzuru  da 
iĢğal etməsini xatırlatması, dünya demokratlarının ermənilərin iĢğalçılığı qarĢısında susmasını 
utandırıcı  sayması,  Rusiya  haqqında  sərt  davranıĢlarda  bulunması  (ona  bir  qram  da  neft 
verməməsi, qoĢunları çıxarması və b.), iĢlənib hazırlanmıĢ neft saziĢlərində hətta ABġ-ın neft 
Ģirkətlərinə  də  «qonaqpərvərlik»  göstərməməsi,  prezidentin  özünü  həqiqətən  tam  müstəqil 
bir  dövlətin  baĢçısı  kimi  aparmağa  çalıĢması…  ABġ-ı,  deyəsən,  qayğılandırmağa  baĢlamıĢdı 
(hər  halda,  bu  fövqəldövlətin  907-ci  düzəliĢlə  «süftə»  etdiyi  hərəkətlərin  məntiqi  bizi  yalnız 
belə düĢünməyə məcbur edir), halbuki demokratiyanı dövlət və cəmiyyət həyatının havası və 
suyu  sayan  Elçibəy  ABġ-ın  onun  cürətli  hərəkətlərini  dəstəkləyəcəyini,  onu  kommunistlərin 
təcavüzündən qoruyacağını düĢünürdü…  
Nəysə. 5 iyunda prezident Klinton Əbülfəz bəyə bu məzmunda məktub göndərdi: 
“Əziz cənab prezident! 
Kəlbəcərdən  qoĢunların  (kimin  qoĢunlarının?!  -  Ə.T.)  çıxarılmasını  təmin  etmək,  Dağlıq 
Qarabağ  münaqiĢəsində  atəĢi  müvəqqəti  dayandırmaq,  habelə  Minskdə  ATƏM  çərçivəsində 
sülh danıĢıqlarını davam etdirmək barədə üçtərəfli Türkiyə-Rusiya-ABġ təkliflərini Azərbaycan 
bütünlüklə və vaxtında qəbul etdiyinə görə Ģəxsi heyranlığımı və minnətdarlığımı bildirirəm. 
AtəĢi  birtərəfli  qaydada  dayandırmaq  haqqında  Sizin  məsuliyyətli  qərarınızı  da  yüksək 
qiymətləndirirəm  və  ümidvaram  ki,  Azərbaycan  bundan  sonra  da  bu  cür  təmkin 
göstərəcəkdir. [...] 
Sizin  dövlət  xadimi  kimi  göstərdiyiniz  müdriklik  bizim  iki  ölkə  arasında  əlaqələrin  daha  da 
möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. 
Səmimiyyətlə  

Sizin Uilyam C.Klinton”.  
Təəssüf ki, diplomatik nəzakət dolu bu məktub artıq heç nəyi həll etməyəcəkdi... 
Ayın  5-ində  prezidentin  yanında  vəziyyətin  müzakirəsiylə  bağlı  keçirilən  müĢavirədə  qərar 
qəbul  olundu  ki,  məsələ  lokallaĢdırılsın,  siyasi  müxalifətlə  hərbi  müxalifətin  birləĢməsinin 
qarĢısı  alınsın.  BaĢ  nazir  Pənah  Hüseynov  Surət  Hüseynov  təhlükəsindən  danıĢaraq 
vəziyyətdən  çıxıĢ  yolu  kimi  Heydər  Əliyevin  Bakıya  dəvət  edilməsini  təklif  etdi.  (H.Əliyevin 
Bakıya çağırılması ideyasının məhz P.Hüseynova məxsusluğunu və məhz onun maraqlarından 
-  bu  maraqların  olduğunu  inkar  etməsək  də  -  irəli  gəldiyini  söyləyənlər  ya  məsələnin 
mahiyyətindən  xəbərsizdirlər,  ya da  bu mahiyyət  onları, ümumiyyətlə,  maraqlandırmır).  Arif 
Hacıyev  Etibar  Məmmədovla  danıĢıq  apardı  (ona  baĢ  nazir  vəzifəsi  təklif  edilirdi).  Pənah 
Hüseynovsa Rəsul Quluyevə Heydər Əliyevlə əlaqə saxlamağı tapĢırdı.  
6  iyunda  Bəyin  yanına  gileyə  gəlmiĢ  deputatlardan  və  «ağsaqqal»lardan  ibarət  “komissiya” 
vəziyyəti  yerindəcə  öyrənməkçün  Gəncəyə  göndərildi.  Həmin  “komissiya”ya  respublika 
Ağsaqqallar  ġurasının  sədri,  akademik  Ġmam  Mustafayev  rəhbərlik  edirdi.  ġeyxülislam 
AllahĢükür  PaĢazadə,  Fəraməz  Maqsudov,  Asya  Manafova,  Arif  Rəhimzadə  və  baĢqaları  da 
buradaydı.  «Komissiya»  tamamilə  baĢqa  məqsədlər  güddüyündən,  onu  qardaĢ  qırğınının 
dayandırılması yox, daha da alovlanması maraqlandırırdı. Çox çəkmədən onların «Azərbaycan 
xalqına müraciət!»i geniĢ yayıldı.  
Həmin müraciət belə bitirdi: «Əziz həmvətənlərimiz! Sizin hamınızı ayağa qalxıb haqq