Эя я ч, fQ andaM,J



Yüklə 114,06 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/42
tarix25.03.2017
ölçüsü114,06 Kb.
#12337
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   42

1
:  axsatdı,  «
 Jf ol  anı  ax sa ttı  =  о  o n u   axsatdı», 
( j i - i l  -(jteiuÄl  ax satu r  -  axsatm ak).
A  ş  s  a  1 1
1
:  aşa,  у е т э у э   ta m ah lan d ırd ı,  « 
  sattı  =  о  onu  aşa,  у е т э у э   ta m a h la n d ırd ı, 
i  - 

aşsatu r  -  aşsatm ak). 
t r ^   Ə  w  s  э  11  i:  ev  üçün  darıxdırdı,  evi  istətdi,  « ( J ^   ^
 
oğluırı 
məni  əwsətti  =  oğlum   məni  ev  ü çü n   d arıx d ırd ı,  evi  istət- 
di», 
əw sətür  -  əw sətm ək).
О  x  ş  a  1 1
1
:  oxşatdı,  bənzətdi,  «y2*ü(  b»Uii (JX
a
 Jf  ol  m əni  atan ıa  ox- 
şatd ı= o   məni  a tam a  oxşatdı,  bənzətdi», 
. jU İS al  ox- 
şatu r  -  oxşatm ak).
Divanü lüğat-it-türk
293
f  U  w  ş  a  t  t  ı:  u falatd ı,  « J ^ \   <-SUil  J(  ol  ətm ək  uw şattı  =  o.  çörək 
u falatd ı» .  Başqası  da  belədir, 
j u ü a i   uw şatur-uw -
şatm ak ).  D o ğ ru su   b u d u ı\ 
uşattı»  d a   deyilir.
Ö  1  ş  э  t  t  i245:  m ö h k ə m   acdırdı,  az  q a la  acm d an   ö ld ü rd ü ,  « 
J
ol 
anı  ölşətti  =  о  onu  о  q ədər  acd ırd ı  ki,  gözü  qaral- 
dı,  gözü  d ö n d ü » ,  (jiül-ı-SUäiJI  ö lşətür -  ölşətm ək).
J & j.  I  r  ğ  a  t  t  ı:  y ırğalatdı,  yırğatdı,  silkələtdi,  « J & J  
J   ol  yığaç 
ırğ a ttı= o ,  ağac  yırğalatdı,  silkələtdi»,  (  J & j   -  Jb u fc j  ırğa- 
tu r  -  ırğ atm ak ).  Bu  bənddə də  işlənm işdir:
jİL—uıl  Lİjl tjJLj
Jh-G-J 
j  
tW
lj
J
ş
 

j
«Y igitlərig iş b tü ,
Y ığaç,  yemiş  ırğatu,
K u lan ,  keyik  aw latu,
B ədhrəm   kılıp aw nalım ».
İg id b ri  işbdək,
A ğac,  meyvə silkədək,
Q u lan ,  geyik  ovladaq,
B ayram   edib  ovunaq.
(Bir gəziııtidən  bohs  edərək  deyir:  g ə n c b rd ə n   ağac  silkəbm okdo,  mcyvo 
y ığ m aq d a,  geyik-qulan  o v u n d a  islifadə  cdək,  g ü n b rc ə   se- 
vinc  içində  b ay ram   edək).
:45  Y azm a  vo  basrna  niisxələrdə  « tP ^ ^ ö lş ə tti»   söziiniin  ilk  hərfinin  hər.ıkosi  yoxdur. 
Bosim  Atalay  onu  oxum aqdan  imtina  etmişdir.  Hiiscyn  Düzgün  həmiıı  sözü  «olşotti» 
s.  188),  Seçkin  Əıdi  ilə  Sərap Tuğba  Yurtsevər  isə  (DLT-2005,  s.374)  «ölşətti» 
ş.ıklində  oxumuşhır.  Bu,  doğru  oxunuşdur,  çiinki  həmin  sözün  kökii  «ölmək»  sözün- 
dəndir.

2 9 4
Mahmud Kaşğari

1
  ğ  a  t  t  ı:  böyüdü, 
oğlan  ulğattı  -   uşaq  böyüdü»,

jjü
(-JU
j
İJ( ulğatur-ulğatmak).  Əsli «ulğadhtı»dır.
J b J   Ü  г  к  ü  t  t  i:  ürkütdü,  «J&J 
J   ol  koy  ürkütti  -   o,  qoyun  ür- 
kütdi'ı».  Başqası  da  bebdir, 
ürkütür  -   ür-
kütmək).
0
  m  g  ə 
11
  i:  əziyyət  verdi,  yordu,  «J&-A  Jf  ol  əmgətti  =  о yordu, 
əziyyət verdi», (J&-* 
1
 
əmgətür-əmgətmək).
Ə 
1
  g э 
11
  i:  əİ
3
t(dir)di,  « 
3
bt(dir)di», 
-uSU&Ji slgstür - əlgətmək).
J
^4
  Ü  p 
1
 
3
  t  t  i:  talatdırdı,  yağma  etdirdi, 
äJ& 
Jf  on  anınq 
tawarm  üpbtti  =  о  onun  malını  yağma  etdirdi»,  (>M- 
l^usLİ üpbtür - üpbtmək). 
y
3
M Ə 
1 1
  ə 
11
  i: 
3
t
3
 çevirdi,  «<^&f  ls’J* J' ol  koy ətbtti  =  o,  qoyunu  kssib 
ət halına saldı», (>&' - <-SU
2
j
1
 ətlətür-ətbtmək).
Ö  к 
1
  ü  t  t  i:  çoxaltdı,  «LJ ^  
^  ol  nsnqni  öklütti  =  o,  malını 
çoxaltdı»,  (jjlsi-uSUilsf öklütür - öklütmək).
Jj&'ı  E  d  h 
1
  ə  t  t  i:  yaxşılaşdırdı, 
üSfi  J(  ol  tavarm  edhbtti  =  o, 
malını  yaxşılaşdırdı,  keyfıyyətini  artırdı»,  (j^j'  -Lİhulıl 
edhbtür - edhbtmsk). 
j(  U  d  h 
1
 a 
1 1
1
:  göndərdi,  saldı, 
J  ol  oğlın  manqa udh-
lattı  =  o,  oğlunu  msnim  dalıma  saldı,  dalımca  göndsrdi», 
-LİUUjf udhlatur - udhlatmak).
İ  ş 
1
  э  t  t  i:  işbtdi, 
сиу'  j&ji  
işbtdi,  iş gördürdü»,  ( J ^ l -  uSbuli! işbtür - işbtmək)246.
A  ş  I  a  t 
1
1
:  təmir etdirdi, 
Jbi  Jİ ol  ayak  aşlattı  =  o,  qabı  tə- 
mir etdirdi»,  (
-
 
J U IL İİ 
aşlatur -  aşlatmak).
246  Bu  gün  «iş»  kimi  istifadə  ediiəıı  söz  keçmişdə  əsasən  «ış»  şəklindo  ləbffüz  olunıu- 
muş.  Bu  maddədən  «iş»  variantının  da  paralel  olaraq  işləndiyini  görürük.
Divanü lüğat-it-türk
29 5
J& \ A ğ 
1
 a 
1 1
1
:  qovdu,  uzaqlaşdırdı, 
J' ol  kişini ağlattı  -  о
hamını  qovdu,  istədiyini  edə  bilmək  üçün  hamını  yanın- 
dan uzaqlaşdırdı»,  (J & f-
2
c( ağlatur-ağlatmak).
Jüb\ О ğ 
1
1
  t 
1
1
:  artırdı,  «J&A 
Jf ol  tavarın  oğlıttı  =  o,  malını  ar- 
tırdı, çoxaltdı»,  ( j ^ -  
oğlıtur - oğlıtmak).
A w 
1
  a 
11
 ı:  «ıj№  l
0

Jf ol  manqa  ıwık  awlattı  =  о  тэпэ geyik 
ovlatdırdı», (j^l -jUifil awlatur - awlatmak).
İ  к 
1
  э 
11
  i:  tapdatdı, 
Jf  ol  anqar yer  ikbtti  =o  ona  yer
tapdatdı».  Başqa  sözds də  bebdir,  (j^ )  -ı-suasi  ikbtür  -
ikbtmək).
İ g 
1
 
3
 
11
  i:  xsstələndirdi,  «tP&! 

 'л  bu yer  anı  igbtti  =  bu  yer 
onu xəstsbndirdi»,  (jj^) -uSUSlS) igbtür- iglətmsk).
^
  Ə  m 
1
 
3
  t  t  i  m:  dava-dərman  ebtdim,  dərmanlatdım,
т э п   am  əmbttim  =  т эп   onu  dsrmanlatdım,  ona  dava- 
dərman ebtdim, (j^»i 
əmbtür - əmbtmək).
İ  m 
1
 
3
  t  t  i  m:  him-cim  etdirdim,  «?&*} 
6
*  т эп   anı  imbttim  =
т э п   ona  əlb  V
3
  ya  göz-qaşla  him-cim  ebtdim,
<_SLül»! imbtürmən - imbtmək).
yjjjl  E d h 

3
 
11
  i:  dəyişdi, 
« < ^1
 J  эг  edhnətti  =  adam  dəyişdi,  bir hal-
dan  başqa  hala düşdü». Bir  haldan  başqa  hala  düşsn  nəs-
пэ iiçün  beb deyilir, 
edhnətür-edhnatınak).
О  r  n  a  t 
1
1
  m:  уеппэ qoydum,  « ^ J  
6
* т эп   nsııq  ornattım  =
т эп   о  şeyi  yerins  qoydum», 
ornaturmən  -
ornatmak).
J&A 
0
  s  n 
3
  t  t  i:  ssdirdi, <
j j
SJi lənqri  əsin  əsnətti=tanrı  yel
ssdirdi».
tPlujl  Ə  s  n  э  t  t  i: 
yek  anı  ssnətti  =  şeytan  oııu  ssnstdi»,
(
j
İI
uj
I -ı_SbuI«i  əsnətür - ssnətmsk).

2 9 6
Mahmud Kaşğari
i»£*J  U  s  n  a  t  1
1
  m:  zənn  etdim ,  bənzətdim ,  « ^ 4  
i  <>  ш эп  anqar 
u sn attim   =  man  ona  oxşatdım »,  (jji« f  -  J U & J   u sn atu r  -  
usn atm ak ).
t p c i   A  ğ  n  a  1 1
1
:  ağ n atd ı,  «J4&  
и?  Jf  ol  atm   to p ra k k a   ağ n attı  = 
о,  atını  to rp a q d a  ağnatdı». 
срЫ   A ğ  n  a  1 1
1
:  b u ru şd u rd u ,  « J4&   №  ^ 4  
Jf  ol  yağ ak   an ın q   tilin 
a g n a tti= o   ceviz  o n u n   dilini  b u ru şd u rd u ,  o n u   kikildətdi», 
(j2 c U  jbuScI a ğ n atu r -  ağ n atm ak ). 
cr^f  U   1  n  a  t  t  ı:  sah m an latd ı,  «J±4  $   Jf  ol  okin  u ln a tti  =  о  adam  
o x un u  sa h m an a   saldırdı,  ox u n   ağacm ı  dü zəltd ird i» ,  (Julf  - 
(jUSHf u ln a tu r -  ulnatm ak).
M Ə N Q U S U N  B A Ş Q A  B İR  N Ö Y Ü
t i J> jf   Ö  t  ü  r  d  i:  xatırlatd ı,  «cjJ> jf   jj** 
Jf  ol  m a n q a   söz  ö tü rd i  =  о 
т э п э   söz  xatırlatdı».  Başqası  d a   b e b d ir,  (jlAjf  -  
ö tü rü r -  ötürm ək). 
i S
E  11  ü  r d  i:  b ü k d ü rd ü , 
<-*-Ь 
Jf  ol  a n q a r  belük  ettü rd i  =
о  o n a   fıtil  b ü k dü rd ü ».  B ü k ü b n   hər  şeyə  b e b   deyilir,  (
j j
%! 
-
i
-SU
jj j
I  e ttü rü r - ettürm ək).
A  ç  u  r  d  ı:  acdırdı, 
I  Jf ol  an ı  açurdı  =  о  onu  acdırdı»,
açu ru r - açurm ak). 
l
S^ f   О  у  u  ş  d  ı:  oy du lar,  « t s ^ f  
jVf  o la r  ikki  k ağ u n   oyuşdı  =
о  iki  ad am   qovun  oym aq d a  yarışdılar».  K öm əkləşm ək  də 
b e b d ir,  (^uuUjUuuf oyuşur  -  oyuşm ak). 
j b Q   О  у  u  ş  d  ı:  «is±*jf  Oj' 
Jf  ol  a n q a r   k a p k a   un  oyuşdı  =o
o n a  q a b a   [çuvala,  dağarcığa]  u n   b a sm a q d a   köm ək  etdi». 
B aşqası  d a  b e b d ir, 
o y uşur -  
oyuşm ak).
Divanü lüğat-it-türk
2 9 7
J& 4  Ü  у  ü  к  t  i:  göm üldü, 
IaaS  ^ ı i l   ı_£Jİ  a n ın q   a d h ak ı  kum da
üyükti  =  onu n   ayağı  q um a  göırıüldü».  Başqası  d a  b ebdir. 
J& 4  Ü  у  ü  к  t  i:  incidi, 
Jk  |jl  ^ Jİ  anınq  a d h a k ı  ü y ü k ti  =  onun 
ayağı  d a şa   dəyərək  incidi,  y aralandı», 
üyükür
-  üyükm ək).
А  у  ı  1  d  ı:  deyildi,  sö y b n d i, 
a n q a r  söz  ayıldı  =  o na
söz deyildi»,  (jM -Jb»y  ayılur -  ayılm ak). 
ts-ıljf  О  у  u  1  d  ı:  oy u ld u ,  «<* 
j a  yer  oyuldı  =  yer  oyuldu,  çuxurlaşdı», 
k ö tü   oyuldı  =  yağış  üzündən  d am   oyuldu»,  (jji*f

j
US
j
I  o y u lu r -  oyulm ak).
О  у  u  1  d   ı: 
ts ^ f  oyuldı  n ən q = b ir  şey  sıxışdırıldı»,  (unun  da-
ğarcığa  sıxışdırılm ası  kimi),  ( j j $  - Jb»Jjf o y u lu r -  oyulm ak). 
ıj4>f  U  у  а  1  d  ı:  u ta n d ı,  çəkindi,  « 
Jf  ol  m əndin  uyaldı  =  о
m ən d ən   b ir  işdə  u ta n d ı  və  о  iş  g ö rm əkdən  çəkindi»,  (jty  - 
jU Lf u y alu r -  uyalm ak). 
iS^i\  I  у  ı  n  d  ı:  gücəndi,  «
  эг  ıy ındı= adam   gücəndi,  ayaq  yolunda 
ö zü n ə güc verdi»,  (jjj!  - J 1^ !   ıyınur -  ıyınm ak).
B U   B A B IN  D Ö R D   H Ə R F L İL Ə R İ
 jjjjİ А  у  t  u  r d  ı:  ded irtd i,  sö y b td i, 
Jf  ol  m a n q a  söz ay-
tu rd ı= o   т э п э   söz  sö y b td i» ,  ( j J 4   - 
a y tu ru r  -   aytur-
m ak).
Jjijf О  у  t  u  r  d  ı:  o y d u rd u , 
Jf  ol  m a n q a  kağ u n   oytur-
dı  =  о  т э п э   qovun  oydurdu».  Başqası  d a   b e b d ir,  ( J j 4   - 
jU jijf  o y tu ru r -  oyturm ak). 
j j j j j f   О  у  1  u  r  d  ı:  basdırdı,  «ısJ>yf  ü j'  Jf  ol  un  o y tu rd ı= o ,  un  basdır- 
dı».  B aşqası  da  b e b d ir,  {
j J
4
o y tu ru r-o y tu rm ak ).

2 9 8
M ahmud Kaşğari
cs 
U y ğ u r d   u:  oy atdı,  «lJ-GM ^
 J   ol  məni  u y ğ u rd u   =  о  m əni  хэ- 
b əıd ar  etdi».  Bu  sözün  dh  ilə  söylənən  « u d h u rd ı»   variantı 
da  var, 
u yğ urur -  uyğurm ak).
А  у  r  ı  ş  d  ı:  ayrıldılar, 
Js.\  jVİ  olar  ikki  ayrıştı  =  onlar
ikisi  bir-birindən  ayrıldılar», 
-JL
u
İ
j j
İ  ay rışu r  -   ay-
rışm ak).
А  у  t  ı  1  d  ı:  soruşuldu, 
söz  aytıldı  =  söz  soruşuldu»,
(-fef- 
aytılur -  aytılm ak).
А 
у  t 
ı 
n  d  
ı:  «tsJjjJ  j j -  
söz  aytındı  =  söz  so ruşm ağı  öz  üzərinə 
g ö tü rd ü » ,  (jjjjI -Jbübl  ay tın u r -  aytınm ak).
^iLuf  E  у  m  э  n  d  i:  eym əndi,  çəkindi,  q o rx d u , 
I
ü j

Jf  ol
m əndin  b u   ışta  eym əndi  =  о  m əndən  bu  işdə  eym əndi,  çə- 
kindi»,  (
jjaj
İ  -t-SUİd eym ənür -  eym ənm ək).
E  r  i  1  d  i:  yarıldı,  « j ^ j i 1 ^Ij  tam   erildi  =  divar  y arıldı,  başı  zədə- 
ləndi».  B aşqası  da  belədir,  (Ay!  -‘-SUİjj) erilür-erilm ək). 
сs^j i)  E  r  i 1  d  i:  bu  sözdən  alın araq   ayın  so n u n a  d oğru ay   nazilm əyə 
üz
tu td u ğ u  zam an  
ay erildi»  deyilir.
Ə  s  i  1 d  i:  əskildi,  azaldı,  « ^ i j  
əsildi  nənq  =  nəsnə  əskildi, 
azaldı»,  (
j
W  
əsilür -  əsilmək).
ts-jŞj)  E  w  i  1 d  i:  tez,  təcili  olaraq , Iİ*İ
j
I  ışka  ewildi  =  işə  tez 
başla-
nıldı»,  (JU . 
ew ilür - ewilmək).
B U  B A B IN  M Ü Z A Ə F  O L A N I
О  у  n  a  t  1
1
:  oyn atdı,  «<^М <^1  (j3jj( -(jUiijf o y n a tu r -  o y n aü n ak ).
Divanü lüğat-it-türk
2 9 9
B U N U N   B A ŞQ A   B İR  N Ö V Ü
^
j
U  А  у  a  d  ı:  q o ru d u , 
J   ol  to n ın   ayadı  =  o,  d o n u n u ,
p a ltarın ı  qoru d u » .  Başqası d a  belədir.
j&Jı  А  у  a  d  ı:  b q ə b   verdi, 
jS J   xan  o n a ayam a,  ləqəb  verdi»,  (jM -U a y a r -  ayam ak).
D Ö R D  H Ə R F L İL Ə R İN  Ü Ç  H Ə R F L İL Ə R İ
^ jb j!  İ  r  p  э  d  i:  biçdi,  u zu n u n a  kəsdi, 
Л  ol  yığaç  irpodi  =  o,
ağac  biçdi».
j j b J   İ  r  p  э  d  i:  korladı, 
ol  ışığ  irpədi  =  o,  işi  düzəltm ək
istərkən,  korladı»,  ( j b J   -uSUbj  irpər-irpəm ək). 
j  
a
  r  t  a  d  ı:  x a ra b   oldu,  «<-*^ ^  
j
I
j
J   artadı  nənq  =  nəsnə  x a rab   o l­
du»,  (
j
I
j
J   -  J b ljji a rta r - artam ak ).
^
j
I
j
jf  Ö   r t э  d  i:  yaxdı,  « c s ^ J  
J   ol  o tu n q   ö rtə d i= o , odu n   yaxdı».
Başqası  da  b e b d ir,( J i j   - ^ i i j   ö rtə r -  örtəm ok).
^jLİJ  İ  r  t  э  d  i:  istədi,  « ts ^ j!  
  эг  ışığ  irtədi  =  ad am   işi  istədi,  işin 
d alınca  düşdü»,  (jIjj! -<-SUjJ  irtər  -  irtəm ək).
İ  s  t  э  d  i:  bu  da  «cs-^J  irtodi»  kim idir,  ( j ^ ) -  
istor  -   is-
tomək).  Bu  şeir  parçasın d a  da  işbnm işdir:
-------- j   j l j j f
^АД  öA> (*j*— i
ji  j-OÄ
jL Лим (jlİ 
J
axj
«Y ığlap  udh u   artad ım ,
Bağrım   başın  k arta d ım ,

3 0 0
Mahmud Kaşğari
Kaçm ış  kuluğ  irtədim ,
Y ağm ur  küni247  kaıı saçar».
D alınca  ağladım .  halım   pozuldu,
Bağrım ın  başını  deşdim ,
Q açm ış  səadəti  geri  istədim ,
G ö zü m  yağış  kimi  q an   saçar.
(Sevgilimin  arx asın d a n   halım   p o zulan a  qədər  ağlayıb-sızladım ,  b ağ rım  
başın  teylədim ,  əldən  çıxan  səadətin  dahnca  dü şd ü m ,  gö- 
züm dən yağış  kim i  qan  tö k ülür).
^JİHİ  Ü   n  d  э d  i:  hayladı,  ünlədi,  çağırdı,  «cjJlüi 
Jl ol  m əni  ündadi  = 
о m əni  çağırdı,  hayladı»,  (J-üf -«-SUjjf ündər -ündəm ək).
(
5
-sjüİ  0   w d 
i  d  i:  top ladı,  yığdı, 
j!  ol  yinçü  əw didi  = o,  inci
yığdı,  topladı».  B aşqa  bir  şey  və  m eyvə  to p lam aq   d a  b e b ­
dir, 
əw dir -  əw dim ək).
А   1  d  a  d  ı:  ald atd ı,  « t s ^  
J   ol  yağını  aldadı  =  o,  düşm əni 
aldatdı» ,  (J-^l 
- J U I
a
II 
ald ar 
-  
aldam ak ). 
tsjjJ(  U   1  d  ı  d  ı: 
j](  cji  a t  uldıdı  =  a t  nalsız,  yalınayaq  qaldı».  Baş-
qası  d a   b e b d ir,  ( j ^ f  
uldır  -  uldım ak).
О   p  r  a  d  ı:  yıpran dı, 
ö jj
  to n  o p rad ı  =  p a lta r  yıprandı».
Başqası  da  b e b d ir,  ( J
j j

o p ra r-o p ram a k ).
Ü   d  h  г э  d  i:  artd ı,  çoxaldı,  «<-£-№ 
üdhrədi  nənq  =  şey  a rtd ı, 
çoxaldı»,  ( J jjf   -'-SUjjj  tidhrər -  üdhrom ək). 
j t f   A  ğ  r  u  d  ı:  ağırlaşdı,  «<-£3U 
ağ ru d ı  nənq  =  nəsnə ağır-
laşdı».
:47  Bosim  Alalayın  fikrinca, 
kütıi»  sözüıüin  nvoz.ino 
kibi»,  yəni  «kimi»  sözii
olmalıdır  (DLT.  I.  s.  272).  Hiiscyn  Dıızgün  orəb  olifbası  iln  «kaıı»,  farsca  «xıın».  Iatııı 
olifbası  ilə  «yağmur  küııi  kun  saçar» yazmışdır 
J  J  s.  191-192).  Seykin  Ərdi  ilo Sorap 
T uğba  Yurtsevnr  isə (DLT-2005.  s.370)  «küni»  deyil.  «kepi»  yazmışlar.
Divanü lüğat-it-türk
301
cs-jjjc'  A  ğ  r  ıı  d  ı:  «tfJjj&i  uSLlSl  igljg  ağrudı  =  xəstəniıı  vəziyyəti  pisbş- 
di»,  (j j j t '  
ağ ru r -  ağrum ak).
tsJjjt!  A  ğ  r  ı  d  ı:  ağrıdı, 
anınq  başı  ağrıdı  =  onun  başı
ağrıdı».  İnsanın  bir  yerinin  və ya  y arasın ın   ağrım ası  d a   be­
b d ir ,  (jjjc-İ  -JU jjcİ  ağ rır-ağ rıın ak ).  Bu  məsəldə  də  işb n - 
m işdir:  « o “4 l £ '  
U-ujğI  LfAı  ağ rısa,  k am uğ  toyın  başı  ağrım as  =  (m üsəlm an  olm ayan] 
bir  d in   b ö y ü y ü n ü n   başı  ağrısa,  b ü tü n   din  b ö y ü k b rin in   ba- 
şı  ağrım az».  Bu  söz  d o stla rı  bir  şeyi  istədikləri,  qəbul  et- 
d ik b ri,  y e d ik b ri  hald a  birinin  b u n u   istəməmsi  zam anı 
sö y b n ir.
О  ğ  r  a  d  ı:  uğradı,  « tsJt> l  jS -Я  ^   bəg  a n q a r  o ğ rad ı= b əy   o n u n  
y an ın a   getdi,  o n u   yoluxdu».  Н эг  u ğ ram a  üçün  b e b   deyi­
lir,  (
j
'
j
&L 
o ğ rar-o ğ ram ak ).  Bu  şeirdə də işbnir:
l—шй
jVLaf jlä 

«K olsa  kalı  o ğ ray ın 248 
Bergil  takı  azukluk,
K arğış  kılır  u m alar 
Y unçığ  k ö rü p   k o n u kluk».
Q onaq  sənə  uğrasa.
Vergil  ona  azuqluq,
Q arğış  edər q o n aq lar,
K asad  olsa  qo n aq lıq .
24
k
  «(jjjcl  oğrayın»  sözii  yanlışdır,  bir  qadər  irəlidoki  bir  şeirdə  kcçən  «ögrəbon»  və  bu 
kitabda  rastlanan  «yüksəban»  modeli  üzro «oğrabaıı» olmalıdır.

3 0 2
M ahm ud K aşğari
(Əgər  sənə qonaq  gəlsə,  o n a  yaxşı  y em ək h r ver,  çünki  yem ək  k asad  ol­
sa,  q o n aq lar ev sahibinə qarğış edərlər).
О  к  r  a  d  ı:  kişnədi,  «tsJ'jä! 
at  o k rad ı  -   a t  kişnədi,  yem  zanıanı 
fınxırdı»,  (j'Jäf- Ü  g  r  i  d  i:  yırğaladı, 
u ra ğ u t  beşik  ügridi  =
qadın  beşik yırğaladı».
Ü  g  r  i  d  i:  birinə  q arşı  qu rd uğ u   h iy b n i  y altaq lıq   a ra sm d a   giz- 
b tm ə k   istəyən  ad am   üçün  də  b e b   deyilir: 
Jf  ol
anı  ügridi  =  о  onu  uşaq  kim i  y elb n d ird i» ,  (
j j j
SL  ‘-SU
uj
Sİ 
ügrir -  ügrim ək).
Ə  m  r  i  d  i:  qaşıdı, 
m ənim   bodənim i  qaşıdı», 
əm rir  -  əm rim ək).
iS Jljal  Ə w z э d  i:  « j  Jljal 
’j** Jf  ol  sözni  a n q a r  owzodi  =   о  onu  bu 
sö z b  y am anladı,  qovdu»,  (J  jai -<-SUjai  əw zər  -  əw zəm ək). 
İ»jUu(  Ö  p  s  э  d  i  m: 
  <> mon  anı  ö psədim   =  ırtən  o n u   öpm ək
istədim »,  (<>jLuuf_ c£ULuu( öpsərm ən  -  öpsəm ək).
0  t  s э  d  i:  ürəyi  ət  istədi, 
  эг  ətsədi  -   a d am ın   ürəyi  ət  is-
tədi»,  (jt-uUcSUL-ul  ətsər -  ətsəm ək). 
tsjUujI  A  t  s  a  d  ı:  a tm aq   istədi,  «ı$JU-ul  J '  Jf  ol  ok  atsad ı  =  o,  ox  a tm aq  
istədi», 
a tsa r -  
atsam ak).
Ö   t  s  э  d  i:  ötm ək  istodi, 
ü jj
I  J(  ol  ö ttin   ötsədi  =  o,  də-
likdən  о  yan a  keçm ək  istədi»,  (jb -Л  -i-SUUui  ö tsor  -   ötso- 
mək).  Н эг  hansı  bir şeyin  ötəsinə  keçm ək  do  b e b d ir.
İ  t  s  o  d  i:  ito b m o k   is tə d i, 
Jt-u)  j - i l j   Jf  ol  ta ş ığ   its ə d i  =   o,  d a ş ı 
it ə b m ə k   isto d i» .  B a şq a sı  d a   b e b d i r ,   (jLuuf  -«-SULuul  its ə r  -  
itso m ə k ).
Divanü lüğat-it-türk
303
^jU-aİ  A  ç  s  a  d  ı:  açm aq   istədi, 
jja    эг  kap u ğ   açsadı  =  adam
qapını  açm aq  istədi».  Bir  şeyi  açm aq  istəmək  do  b eb d ir, 
(
j
L-
a
İ aç sar -uSUU-a.1  açsam ak).
^
j
I
ua
I  j  ç  s  ə  d  i:  içm ək  istodi,  «tfJb-a,!  ı_i>-  Jf  ol  suw  içsədi  =  o,  su  iç- 
mək  istodi».  Başqası  d a  b e b d ir,  (
j
U-
a
L
u
SUU
a
)  içsor  -   iç- 
səmək).
^
j
L

İ  A  x  s  a  d  r.  axsadı,  «ısJb-Äi  ^   a t  axsadı  =  a t  axsadı,  topalladı», 
(jlu ıiL jU U Ä i axsar -  axsam ak).  Başqası  d a  b e b d ir.
I  d  h  s  a  d  ı:  göndərm ək  istədi, 
  ol  kulın  m anqa
ıdhsadı  =  o,  qulu n u   т э п э   g ö ndərm ək  istədi», 
ıd h sar -  ıdhsam ak).
U  r  s  a  d  ı:  vu rm aq   istədi,  «
l
S
j
V
j
İ 
J'  ol  anı  ursadı  =  о  onu
v u rm aq   istədi»,  ( J —J  -jju-jl  U   z  s  a  d  ı:  üzırıək,  q o p arm a q   istodi,  « ı j ^ J  
J   ol  yışığ  uz- 
sad ı= o ,  ipi  üzmək,  q o p a rm a q   istədi», 
uzsar
-u zsam a k )249.
j j l uJä  A  ş 
s  a  d  ı:  aşm aq   istədi,  J   ol  a rt  aşsadı  =  o,  yoxuşu
aşm aq   istədi».  Yemok  arzu  edildiyi  zam an  d a   bu  fe’l  iş- 
b n ir ,  (jl*-«l-jULuuäl aşsa r -  aşsam ak). 
j S u £ \   A  ğ  s  a  d  ı:  çıxm aq,  qalxm aq  istodi, 
lic-tf J(  0 1  tağ k a  ağ-
sadı  =  o,  d ağ a  qalxm aq  istodi»,  ( j 1—* .'-  sam ak).
0   w  s  э  d  i:  evini  özlədi, 
or  owsədi  =  ad am   evi  üçün  da-
rixdl»,  (jbutfll—
i-SLaLutäİ  əwsor -  owsomok).
:14  Bəsim  Atalayın  qeydinn  görə,  bunun  doğru  variantı 
- J —ü'  - 
üzsədi-
üzsnr-iizsəmok»  olım lıdır.  Yazma  nüsxədn də  belndir (DLT.  I.  s.  277).  Hüseyıı  IHızgün 
«uzsadı» 
J   J  s.  193),  Seçkin  Ərdi  ilə  Sorap  Tuğba  Yıırtsev.ır  iso  (DLT-2005.  s.643) 
«üzsədi»  şəklində oxumuşlar.

Yüklə 114,06 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin