Эя я ч, fQ andaM,J


  misradakı  «içün»  sözıinü  «için».  III



Yüklə 114,06 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/42
tarix25.03.2017
ölçüsü114,06 Kb.
#12337
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   42


misradakı  «içün»  sözıinü  «için». 
III 
misradakı 
«üdhıık»ü  isə «ödhüg»  oxumuşlar.
Divanü lüğat-it-türk
281
Ö  p  r  ü  1  d  i:  içildi, 
ü

j
* m ün  ö prüldi  =  şo rb a  içildi».  Başqa
h ərək ə t  də  belə  olur,  ( J W  
ö p rü lü r -  öprülm ok).
(_s 
Ü  s  t  э  1  d  i:  a rtd ı,  çoxaldı, 
suw  üstəldi= su  artd ı,  ço-
xaldı».  D a h a   da  a rtsa ,  уепэ  bu  sözlə söylənir,  (jJiu-LuSU£*-( 
ü stə lü r -  üstəlm ək). 
ls
&
j
J
i
  İ  s  t  ə  1  d  i:  istəndi, 

istəlıir -  istəlm ək).
E  ş t  i  1  d  i:  « c $ 4 ^   J j** я  bu  söz eştildi  =  bu  söz eşidildi».  Başqası 
d a   belədir, 
eştilıır -  eştilmək).
c-1 A  ğ 1
1
1 d  ı:  sarsıldı, 
J   эг ağtıldı  =   adam   уегэ  v u ruldu,  sar-
sıldı».  S özün  əsli 
ağtarıldı»dır, 
- j u ü c i   ağtıiur

ağ tılm ak ).
^ 4 $   0   w  d  i  1  d  i: 
&&&  əw dildi  nənq  =  о  şey  ələ  keçirildi,  top-
lan d ı» , 
uSUbät  əw dilür -  əwdilmək).
tsjhS,)  İ k d i l d i :   b ə s b n d i, 
oğul  ikdildi  =  uşaq  tərbiyə  edildi,
bəsləndi».  Başqası d a 
b e b d ir,  (jksi  -*-SL»b£)  ik d ilü r-ik d il-
ш эк).
Ö  t  r  ii  1  d  i:  çalındı,  « j d j Ä  
sıbızğu  ötrüldi  =  tütok  ö ttü rü l-
dü,  çalındı».  Başqası  d a  b e b d ir, 
ö trü lü r  -  öt-
ıülm ok).
ts jİ^j(  U  t  r u  1  d  ı:  kəsildi,  « j d j i f  £ -  saç  u truldı  =  saç  kəsildi».  Başqası
d a   b e b d ir,  (jl> ( 
u tru lu r  -  utrulm ak).
A  d  h  r 
1
1 d  ı:  ayrıldı, 
Jj* yol  adhrıldı  =  iki  yol  ay n ld ı» .  İki
d o st  b ir-b irin d ən   ayrıldığı  zam an  da  b e b   dcyilir,  d işb rin  
b ir-b irin d ən   ayrılm ası  da  b e b d ir, 
  j u i j i i   a d h n lu r  -  
ad h rılm ak ).
jljjl  Ü  d  h  r  ü  1 d  i:  seçildi,  « ^ 1-* 
ü d h rü ld i  nənq  =  nəsnə seçildi».

2 8 2
M ahmud Kaşğari
j d j i   Ü   d  h  r  ü  1  d  i:  a d a m la n n   b ir  qism inin  bir  tərəfə  çəkilm əsi  də  be­
b d ir.  «ıs-djjf 
  <-М  an ın q   ərəni  ü d h rü ld i  =   onu n   ad am - 
ları  ayrıldı», 
ü d h rü lü r - ü d h rü lm ək ).
I  s  r 
1
1  d  ı:  d işb n d i,  « j d j J ı  
ətm ək  ısrıldı  =  çö rək   d işb n d i» .
Başqası  d a  b e b d ir, 
ısrılur-ısrılm ak).
j
A  ş  r u  1 d  ı:  aşırıldı, 
CyJ 
y ü k  a rttın   aşru ld ı= y ü k  təpə-
dən  aşırıldı».  Başqası  d a   b e b d ir,  ( J j $   - J a ş r u l u r   -  
aşrulm ak).
(  О  ğ  г  a  1  d  ı:  uğ ram ld ı,  «ts-ıJjcf 
Jf  ol  yergə  o ğ rald ı  =  о,  уегэ 
uğranıldı,  gedildi»,  ( j t j A  -JbxljPİ o ğ ralu r -  o ğ ralm ak ).
О ğ  r u  1  d  ı: 
<-Sjäüi-ı sü n q ü k   o ğ ru ld ı= sü m ü k   ayrıldı  və ya-
rıldı», 
o ğ ru lu r-oğ rulm ak ).  Bu  şeirdə  də  işlən-
m işdir:
JJ—b*d е й
S&JH&
---- i (i1**
J J ------ “ J r t   b b   j t c j f
«B alçık  balık y oğ rulur,
Ç ığay yaw uz yığrılur,
Ə rnqəkləri  oğrulur,
O d h ğ u ç b ib  ew rişür».
Palçıq,  çam u r yoğrulur,
Y oxsul,  m iskin  büzüşür,
B arm aq ları  ayrılır,
O d  i b   qızınırlar.
(Y azla  qışın  qarşılaşm asın ı  təsvir  edərək  deyir:  palçıq,  ç a m u r  ay aq   al- 
td a   yo ğ ru lu r,  yoxsul,  m iskin  a d a m la r so y u ğ u n   şid dətindən
Divanü lüğat-it-türk
2 8 3
b ü z ü ş ü rb r,  b a rm aq ları  bir  уегэ  yığılm ır,  əlb rin i  bir  o d a 
tu tu b  o v u şd u ru rlar). 
j i i j h   Ə  w  r  ü  1  d  i:  çevrildi,  d ö n d ü , 
J   ər  əw rüldi  =  a d a m   yönəl-
diyi  y erd ən   çevrildi,  d ö n d ü » .  H ərəkət  istiqam ətindən  dö- 
nən  a d a m   üçün  də  b e b   deyilir,  (jljäl 
əw rü lü r-əw -
rülm ək).
Ə  g  r  i  1  d  i:  əyrildi, 
-iS  kənd  əgrildi  =  şəhər  m ühasirə
edildi», 
-i-SLaJjSİ  əgrilür - əgrilm ək). 
j J i j S   0  g r i  1  d  i:  « t s ^ '   чу yıp əgrildi  =  ip əyrildi».
Ü   g  r  i  1  d  i:  yırğalandı, 
beşik  ügrildi  =  beşik  yırğa-
landı»,  (jljSf -ı-SUJjSİ ü g rilü r -  ügrilm ək).
Ə  m   r  ü  1  d  i:  sü stb şd i, 
jliä   k a y n a r  aşıç  əm rüldi  =
q a y n a r  q a za n   sü stb şd i» ,  (soyuq  su  tö k ə rk ə n   q a y n a r  qaza- 
n ın  d u rd u ğ u  kimi).
0   m   r  ü  1  d  i: 
  эг  tım   əm rüldi  =  ad am ın   cam   çıxdı,
nəfəsi  dayandı».  C o şğ u n lu q d an   sonra  sü stb şə n   hər  şey 
ü çü n   b e b  deyilir, 
əm rülür -  əm rü lm ək 241).
iS& J.  I  r  ğ  a  1  d  ı:  yırğalandı,  « j & J  
yığaç  ırğaldı  =  ağac 
yırğa-
landı».  Y ırğ alan an   hər  şey  üçün  b e b   deyilir,  ( J &J   - j u f e j  
ırğ alu r -  ırğalm ak). 
ıs & J   A  r  w  a  1  d  ı:  « j & J  
a rk ış242  arw aldı  =  əfsun  oxundu»,  (J&J 
a rw alu r - jU fiji arw alm ak).
A  1  к  а  1  d  ı:  alqışlandı, 
o - P  
bəggə  alkış  alk ald ı  =  bəy
öyüldü,  alqışlandı»,  (j& ' -  ju f ili alk alu r-alk alm a k ).
241  Bəsim  Atalayın  fikrinco,  bu  fe’lin  ınəsdəri  «JU I^İ  amrulmak»  olmalıdır  (DLT.  I, 
249).  Hüseyn  Düzgün  onu  «əmrüldi» 
J  
j
 
s

183),  Seçkin  Ərdi  ilə  Sərap  Tuğba 
Yurtsevər isə (DLT-2005,  s. 141)  «amı uldı» şəklində oxumuşlar.
242  Burada  «u%J  arkış= karvan»  sözü  ycrinə düşmür,  «arwış=ofsun»  olmalıdır.  Hüseyn 
Düzgıın  onu  «arkış» 
J J  s.  183),  Seçkin  Ərdi  ilo  Sərap Tuğba  Yurtsevər  (DLT-2005, 
s.  154) «arwış», çinlilər isə «arwaş» şaklində oxumuşlar (DLT-Çin,  I  cild.  s.271).

2 8 4
Mahmud Kaşğari
İ  г  к  i I  d  i:  çoxaldı, 
sü  təlim   irkildi  =  çox  əsgər  to p -
landı».  Ç oxalan  və  irkilən  h ər  şey  üçün   belə  deyilir,  (j i ş J   -
irkilür-irkilm ək).  Bir  b aşq ası  to p lan sa  dəxi  belə  d e ­
yilir.  Bu fe’l  yerinə görə  təsirli,  yerinə görə təsirsiz  olur. 
j
& J   Ü   г  к ü  1  d  i:  ü rküldü,  « 
ü rk ü n ç  b o lu p   ü rk ü ld i=
ü rk ü n tü ,  qarışıqlıq  oldu, ü r k ü ld ü » ,( jü J -  
ü rk ü lü r  -
ürkülm ək).
Ə  1  g  э  1 d  i:  ələndi,  «ıs-i^ül  Oj1 u n   əlgəldi  =  u n   ələndi».  B aşqası  d a 
beb d ir,  (j&fl -uSUKSI əlgəlür-əlgəlm ək). 
ıs & J  A   r  1
1
  n  d 
1
:  yüklədi,  « ı s ^ J  
 эг  arçısm   a rtın d ı= a d a m   hey- 
bəsini  heyvanın  ard ın a,  belinə  y ü k b d i» , 
artı-
nu r -  artm m ak).
Ö   r  t  ü  n  d  i:  ö rtü n d ü , 
ü j j
4
 
u ra ğ u t  yüzin  ö rtü n d i  =
qadın  üzünü  ö rtd ü » .  Ö rtsə,  уепэ  b e b   deyilir,  ( J ş J -  
ö rtü n ü r  -  örtü n m ək ). 
j & J  Ö   r t  э  n  d  i:  yandı,  «‘-S-iU 
ö rtən d i  nənq  =  nəsnə  yandı»,  ( J » J  
-lİU £j( ö rtən ü r-ö rtən m ək ). 
i S ^ J   Ö   r  t  э  n  d  i:  günəş  b a td ıq d a n   so n ra   b u lu d lar  qızardığı  zam an
bulıt  ö rtən d i»   deyilir.  T ü r k b r   b u n u   u ğ u r  sa- 
yırlar.  Bu a ta la r sözü nd ə də  işb n m işd ir:  «  <-*•&  Uüüjf £& 
j j l i  
^   LiLa!  u - a j   cüj  ij&ü  j j i  
t ü n b   bulıt
örtənsə,  əw lük  u rı  kəldürm işçə  bolur,  ta n q d a   bulıt  örtən- 
sə,  əwgə  yağı  kirm işçə  b o lu r  =   axşam   bulud  q ızarsa,  q adın 
oğlan  doğm uş  kim i  olur,  d an   üzü  b ulud  q ızarsa,  evə 
düşm ən  girm işə  bənzəyir».  T ü r k b r   sü b h   çağı  b u lu d u n   qı- 
zarm asını  uğur saym ırlar.
Divanü lüğat-it-türk
2 8 5
jjjjä i  Ə  w  d  i  n  d  i:  yığdı,  topladı, 
J   ol  özinqə  yemiş
əw dindi  =  о  özünə  meyvə  yığdı».  B aşqası  da  belədir,  ( > ^ -  
-uSUjjai  əw dinür -  əw dinm ək).
U  t  r  u  n  d 
1
:  «t?Jjjji  \SJ
a
  Ji  ol  m a n q a  u tru n d ı  =  о  т э п э   qarşı 
çıxm aq  istədi».
U  t  r  u  n  d 
1

nəldi»,  (
ut r unur  -  u tru n m a k ). 
ı ; ^ > « ! I s r ı n d ı :  
  эг  ısrındı  =  ad am   bir  şeyə  q əzəb b n ib   əsib-
coşdu,  çəkildi,  büzüldü».  Bu  söz  kələm   və  kələm ə  bənzər 
ş e y b rin   ü stünə  tam   bişm ədən  soyuq  su  tö k d ü k d ə  onun 
d a h a   bişm əyərək  çiy  qalm ası,  sinirsək  olm ası  h alında  söy- 
b n ir.  X oşm əcaz  a d am ın   hirslənm əsi  də  e b d ir,  ( А й   -  
ısrın u r -  ısrınm ak). 
jc-i  A  ğ  r 
1
  n  d 
1
:  ağrıdı, 
balığ  ağrındı  — yaralı  adam   ağ-
rıdı,  ağrı  duydu», 
a ğ rın u r  -ağrınm ak).
Ö  g  г  э  n  d  i)  öyrəndi,  « j  
^
   эг  bilig  ögrondi  =  ad am   bilik 
öyrəndi»  (jo*f 
ögronür-ögronm ok).  « J
эг  uzluk  ö g rə n d i^ a d a m   sənət  öyrəndi».  Bu  beytdə  də  iş- 
b n m işd ir:
JL — — —ıS U L   jjjjjS İ  yjj 
j \
jLSül  I 'ijS^aSJA  Luüif 
J1
«Ərdəırı  tib ,  ö g rən ü b o n 24-1  bolm a  küwəz,
Ə rdəm sizin  ögiinsə ən q m ag ü d h ə ənqər».
Ə rdəm  d ib ,  öyrənibən  olm a  lovğa,
Ə rdəm siz öyünsə,  im ta h a n d a  çaşar».
:4’  Bu  söz  iki  x.ıtt  y u x an d a  orəb  əlifbası  ilo  « ö ^ l   ögroııin»  şəklindodir.  B.ısim  Atalay 
bıınun  doğru  varianlının  «ögrəmibon»  olacağını  yazmışdır  (DLT.  I.  s.252).  Hüseyn 
Diizgiin 
J  J  s.  184)  və Seçkiıı  Ərdi  ilə  Sərap  Tuğba  Yıırlsevər (DLT-2005.  s.370)  bu 
sözü  «ögronibon»  şnklindo oxııınuşlar.

2 8 6
M ahmud Kaşğari
(Ərdəm  və  bilik  üçün  çalış,  öyrənm əkdən  çəkinm ə,  heç  vaxt  lovğa- 
lanm a,  ərdəm siz ad am   özü n ü   öyər-öyər,  im ta h a n   vaxtı ça- 
şıb rüsvay  olar).
0   g  r  i  n  d  i:  ələdi,  « ^ j S l   чч 
u ra ğ u t  yıp  əg rin d i= q ad m   özü
üçün  ip  əyirdi».Ö zünü  ip  əyirirm iş  kim i  göstərdi  m ənasm - 
da da  b e b  deyilir, 
‘-SU
jj
Sİ əg rinür-əgrinm ək).
О x  s  ı  n  d  ı:  peşm an  oldu, 
iS-üiul 
j(  0 1  kılm ış  işinqə
oxsındı=o  tu td u ğ u   işə  peşm an  oldu, 
-JU u -ä i  oxsı-
nur - oxsınm ak).
Ə r s  i  n  d  i:  ə rb şd i, 
Jeı oğul ərsindi  =   u şaq   b öy ü y ü b   kişi-
ləşdi»,  (jV -J  -uiUL.jjl grsinür -  ərsinm ək). 
j
A
m
  Ə  w  s  i  n  d  i:  ev  saydı, 
ц & 'я  J(  ol  bu  əw ni  ə w sin d i^ o   bu
evi  öz  evi  saydı,  o ra y a   yerləşdi»,  ( j M ' -   «-SUluİİ  əw sinür  - 
əwsinmək).
1  ç  ğ  ı  n  d  ı:  q açırtd ı, 
i f ^   =o,  quşu  əlindən  qaçırtdı».  Bu  söz  «  ^ 1 ^ 1
y ak ad a k ı  yalğağalı  əligdəki  ıçğm ur»  m əsəlində  də  iş- 
b n m işd ir,  «yaxadakı,  yaxaya  tö k ü b n   yem ək  y alan ırk ən  
əldəki  də  əldən  çıxar»  m ənasına  gəlir.  (Y ax asın a  tö k ü b n  
yeməyi  y alam aq la  əlləşən  kəs  əlindəki  çöm çə-çanağı  da 
itirər).  Bu  söz  bir  şeyə  ehtiyac  d u y a n   a d a m ın   əvvəlcə  əlin- 
dəkini  q o ru m ası  üçün  sö y b n ir.
1  ç  ğ  ı  n  d  ı:  sən d ə b d i, 
J  
эг
  ıç ğ ın d ı= ad am   bir  yerdə  d u ra
bilm əyərək  sə n d irb d i  və  buna  gö rə  u ta n d ı» ,  ( j j ^ !   -(jl-***! 
ıçğınur -  ıçğınm ak). 
j & J   I  r  ğ  a  n  d  ı:  yırğalan d ı,  « j & J   jrtfj  yığaç  ırğ an d ı  =  ağ ac  yırğa- 
landı»,  ( j j f c j   - j u f c j   ırğ an u r -  ırğ an m ak ).
Divanü lüğat-it-türk
287
A  ş ğ 

n d  ı:  aşm d ı,  « c * - ^  
taş  aşğındı  =  daş  aşındı».  H ər şey 
aşındığı  za m an   b e b   deyilir, 
aşğ ın u r-aşğ ın -
m ak).
^  jŞÜ  A  1  к  ı  n  d  ı:  tü k ə n d i,  bitdi, 
alk ın d ı  nənq  =  bir şey  büs-
b ü tü n   b itd i,  tükəndi».
ts-iüS  А  1  к  ı  n  d  ı:  « c s ^     эг  alkındı  =  ad am   öldü»,  ( j > P -  
alkı- 
n u r  -  alk ın m ak ).
si Ö  t g ü  n  d  i:  y am sıladı, 
ni  y am sıladı,  təqlid etdi».  B əhsləşm ə  də b e b d ir.  H əm in söz 
bu  m əsəldə  də  işb n m işd ir:  «j j 4« ( j k 
karğa
k azğ a  ö tg ü n sə,  b u tı  s ın u r= q a rğ a   qazı  yam sılasa,  b u d u   sı- 
nar»,  (q a rğ a   u çu şd a  və  y a  q ü vvədə  qazı  təqlid  etsə,  ayağı 
q ırılar».  Bu  söz  ad am a  öz  h əd d in i  aşm am ası  üçün  söy- 
b n ir.
j & j   İ  г  к  i  n  d   i:  yığdı, 
^
 
Л  ol  özinqə  nən q   irkindi  =  о
özünə  bəzi  ş e y b r  yığdı,  m al  yığdı».  Başqası  d a   belədir, 
(jİşj-u S U ^ j! irk in ü r -  irkinm ək).
^
j
X
u
.1 İ  s  к  ə  n  d   i:  q ırp d ı,  q o p ard ı, 
^  
a t  o t  iskəndi  =  a t  otu
q ırp d ı,  yavaş-yavaş q o p ard ı» .  T ü k   və  ya qısa  boylu  o t  qo- 
p a ra n   a d a m a   d a   b e b   deyilir, 
iskənür  -   is-
kənm ək).
^ÜSUİ  Ə  1  g э  n  d  i:  ələdi, 
O
j

u ra ğ u t  un  əlg ən d i= q ad ın   özü
üçün  u n   ələdi»,  (j&H -
l
^UİSÜİ əlgənür-əlgənm ək).
Ə  m  g  э  n  d  i:  y o ru ld u ,  «<* •£*-»!  <4* 
Jf  ol  bu  ışta  təlim  əm-
gəndi  =  о  bu  işdə çox yoruldu».
^  
Ə  m  g  э  n  d  i:  b u ra d a n   alın araq   « 
jä 
xan  karşıka
əm gəndi»  deyilir  ki,  «xan  saray a  endi»  dem əkdir.  Bu  da 
«xan  b u   y o ld a  yoruldu  və  endi»  m ən asın d ad ır.  Bu  söz

2 88
M ahmud Kaşğari
bəylər  və  böyüklər  üçün  çox  incə  söz  o la ra q   sö y b n ir, 
əm gənür-əm gənm ək).  O ğuzlar  b u   sözü  bil-
mirbr.
Ü   p  1  э  n  d  i:  talan   edildi, 
<-So!  anm q  ta w arı  ü p b n d i  -
on u n   malı  yağm alandı,  ta la n   edildi»,  (
jj
Lİ-  ı-SbuLf  ü p b n ü r  
-üplənm ək).
A   t  1  a  n  d  ı:  atlan d ı,  «t$J3Eİ    ər  a tla n d ı  =  ad am   atlan d ı,  a ta  
mindi».
<5.1231  A  
t 1  a  n  d  ı: 
läs-tf  Jf ol  tağ k a  atlan d ı  =  o,  d a ğ a   çıxdı».
O ğuzca.  Нэг  hansı b ir  şeyə  çıxm aq,  a tlam a q   d a   b e b d ir,
(>№ 
a tla n ır -  atlan m a k ).
^д231  0  
1
1  ə n  d  i:  kökəldi, «<$.*231 
oğul  ətləndi  =  uşaq  kökəldi».  A rıq
ikən  ətə-q an a  d o la n   hər  şeyə  b e b   deyilir,  (>&'  -c£U23i  3tlə- 
n ü r - ətlənm ək).
İ  1 1  i  n  d  i:  itə b n d i, 
taş  itlindi  =  daş  itələndi».  B aşqası
d a  b e b d ir, 
(
j j
23!_
i
_£U23) 
itlin ü r 

itlinm ək).  U şa q   im əklə- 
т э у э   başladığı  zam an   d a   b e b   deyilir.  « Q arşım d an   çəkil!» 
m ənasında  «ü&j  ö-'jJi 
m əninq  yiizdin  itlin!»  deyilir.  Bu 
söz qəzəbli  v ax td a  işbd ilir. 
t A
  ç  1
1
  n  d  ı:  açıldı, 
k ap u ğ   açlındı  =  qapı  açıldı».  Baş-
qası  d a  b eb d ir.  B aşqa  b ir  sö y b y işə  görə  «ts-%1  açıldı»  da 
deyilir,  (jjjİA İ-jU2a.I  açlınur  -  açlınm ak).
^л2л(  ü   ç  1 э  n  d  i:  ü çb şd i, 
cj-iiW  ü ç b n d i  nənq  =  bir  şey  üç  oldu».
İki  qaz  üç  olaııd a 
jlS 
iki  kaz  ü ç b n d i»   deyilir,
(jİIaL  uSLubi ü ç b n ü r   -  ü çb n m ək ). 
j
&
a
S  İ  ç  1  э  n  d  i:  iç b n d i,  « < j ^ \  
ta rığ   iç b n d i  =  taxıl  d ən   bağladı,
içbndi».  Yeməli  m a d d ə b rin   ortası,  özəyi  y ey ib cək   hala
Divanü lüğat-it-türk
2 89
gəldiyi  zam an   da  b e b   deyilir,  (j&*\ 
iç b n ü r-iç b n -
т э к ) .
^.ılUf  U  ç  1  a  n  d  ı:  «<-S-SU 
uçlandı  nənq  =  bir  şeyin  ucu  peyda  ol­
du»,  (> M  -t3u ^ f   u çlan u r -  uçlanm ak).
(5
 j2jI  E d  h  1 э  n  d  i:  istifadə edildi, 
e d h b n d i  nənq  =  о şey  bir
nəsnə  üçün  istifadə  edildi,  səmərəsiz  qalm ad ı»   (dəridən 
k ü rk ,  keçədən  ayaqqabı  tikilm əsi  kimi), 
edh-
b n ü r  -  edhlənm ək).
Ü  d  h  1 ə  n  d  i:  höyürə  gəldi, 
J&i  yılkı  ü d h b n d i  =  ilxı  ayğır
istədi»,  (>lj( -^U 2j( ü d h b n ü r  -  üdhlənm ək).
^
j
2 J   0   r 1 э  n  d  i:  ərə  getdi, 
u ra ğ u t  ə rb n d i  =  q ad ın   эгэ get-
di,  эг sahibi  oldu»,  ( > U   - ^ U 2 J   ərlən ü r-ərb n m ək ). 
j(  Ö  r  1 э  n  d  i:  g ö rü n d ü ,  «
lsa
2
j

bulıt  ö rb n d i  =  b ulud  g ö rü n d ü »  
(jj]J-ı-SU2j(  ö rb n ü r-ö rlən m ək ).  Ən  gözəli 
ö rd i»   de-
уэ sö y b m ək d ir.  Bu  şeirdə də işbnm işdir:
ı-uä (j\
<*ıj 
—ı  J l
4 —j
«Ay  k o p u p  əw b n ü p ,
A k  b ulıt  ö rb n ü p  
Bir-bir  üzə ö k lü n ü p ,
Saçlüp  suwı  ənqrəşür».
Ay  çıxıb  h a b b n ir ,
A ğ  b u lud  g ö rü n ü r,
B ir-bir/inin/  üz/ərin/э yığılır,
Saçıb  suyun,  ağlayır.

29 0
Mahmud Kaşğari
(Ay  doğub,  halə  bağlayıb,  buludlar  yüksəlir,  bir-birinin  iızorinə  yığılır, 
g u ru ltu   ilə  yer  üzünə  su  boşaldır).  Ay  h a b b n ə n d ə   tü rk lər 
yağış  yağacaq  deyə  bunu  u ğ u rlu   hesab edirlər.
Ü  z 
1
  ü  n  d  i:  üzüldü, 
du».  Başqası  d a  b eb d ir, 
üzlüniir-üzlünm ək).
Ü  z  ]  э  n  d  i:  qabard ı, 
aşıç  iızb n d i  =  q azan ın   q ap ağ ı
qab ard ı», 
uSUUji ü z b n ü r -  üzlənm ək).
0  
s  ]  i  n  d  i:  taxıldı, 
əslindi  nən q  =  bir  şey  bir şeyə  ta-
xıldı»,  (j^M  -uSUjluı! əslinür -  əslinm ək)244.
Ə  w 1 э  n  d  i:  h a b b n d i,  « ^ ^ 1    ay əvvbndi  =  ay h a lə b n d i» .
^  jjfii 
0
  w 
1
  ə n  d  i:  ev sahibi  oldu, 
bu evi  özünə  ev elədi», 
(
j j
^ I  -<_SU0ai 
əw lənür 
-  
əw b n m ək ).
Ö  к 
1
  э n  d  i:  dincəldi,   J j I   aru k   эг  ö k b n d i  = y o rğ u n   ad am
dincəldi»,  ( j ^  -Liuilsf ö k b n ü r  -  ö k b n m ə k ). 
tfülsf  Ö   к  1  ə  n  d  i:  başa  düşdü,  anladı.  Bir  a d a m   bir  şeyi  əvvəlcə  başa 
düşm əyib  so n ra  anlasa,  «ts-ülsf  ö k b n d i»   deyilir.  Sözün  əsli 
ö k b n d i» d ir  [vavlaj.
İ  g 
1
  э  n  d  i:  x əstəb n d i, 
£& \J  u ra ğ u t  ig b n d i  =  q ad ım   ağrı
tutdu » .  Bir adam ın  bir az xəstələnm əsi  də  b e b d ir. 
j j l U   0   m  1  э  n  d  i:  « 
 эг  əm ləndi  =  a d a m   özünə  d av a-d ərm an  
eb d i» ,  ( > U  -uSUlL»! ə m b n ü r  -  əm b n m ək ).
B U   B A B IN  M Ü Z A Ə F  O L A N L A R I
J
4J   О   r  p  a  t  t 
1
:  ü rp ətd i,  « J u J   C&  J   ər  başın  o rp a ttı  =  ad am   saçını 
ürp ətd i» ,  ( jjjf jl- jU iJ  o rp a tu r-o rp a tın a k ).
244  Bnsim  Atalayın  qeydinə görə.  bu  söz yazma  nüsxəda 
=aslındı»  imlasındadır
( DLT.  I,  s.  259).
Divanü lüğat-it-türk
J
h
  İ  r  p  э 
J Z  J   A r t  
J Z J   İ  r  t  ə 
Ö  r  t  с 
İ  s  t ə
О   к  t  < 
O l x ı
  О  p  r ; 
A  ğ  r 
1
1 1  
i:  kəsdirdi, 
kəsdirdi»,  (y iJ . 
irp ətü r  -  irpətm ək).
a  t  t 
1
:  p o zd u ,  « J Z J  
ol  a rta ttı  = 
0 0
  şeyi  pozdu»,  ( j £ J -  
Jb u jjl  a r ta tu r   -  artatm a k ).
t  t  i:  ax tard ı,  «J&J. 
Jf  ol  anı  irtətti  =  о  o n u   aratd ı.  ax- 
ta rd i» ,  ( j f c j  
irtətiir  -  irtətm ək).
5
  t  t  i:  y an d ırd ı, 
*-*4  J(  ol  bük  ö rtətti  =  o,  a ğ ad ığ ı  yan- 
dırdı».  B aşqası  d a   b eb d ir,  (J&J -<-SUuJ ö rtə tü r  -örtətm ək).
11 i  m:  istətdim ,  çağırtdırdım ,  «(*£*-!    t>  mən  am   istottim   = 
m ən  o n u   istətdim ,  axtarılıb  tapılm ası  üçiın  dalın ca  adam  
göndərdim », 

-<-SUü**l 
istətiir 
-  
istətm ək).
i  11 
1
:  ox  a td ırd ı, 
 
bəg  anı  o k ta ttı  =  bəy  o n a  ox 
atd ırd ı» ,  (jjjäf-  (jUuäi o k ta tu r -  o k tatm ak ). 
u  t  t 
1
:  o tu rtd u , jf  ol  ınoni  olxuttı  =  о  məni  o tu rt-
du»,  ((jtoiäJf  -jjaJf  o lx u tu r  -  o lxutm ak).  Əsli  £  ğ  ib  
o lğ uttı»  şaklindədir.  Ç ünki  fe’I    x  '1°  tosirli  olnıaz,  ara- 
sıra  t   S  '1°  təsirli  olar.  «O yatdı»  dcm ok  olan 
udh-
ğurdı»  və  «doy u rd u »   dem ək  olan 
to d h ğ u rd ı»   söz-
ləri  do  b e b d ir.  B urada  fe’I  £  ğ  horfı  ib   tosirli  edilm işdir.

t  t  ı:  y ıp ratd ı,  köhnəltdi,  «JijÄ   С
у
£   <$  ol  tonın  op ıaU ı  -   o, 
p altarın ı  y ıp ratd ı» .  Başqası  d a  bclodir,  (A w ^ 
op ra-
tu r -  o p ra tm a k ).
г  э  t  t  i:  a rtırd ı,  çoxaltdı, 
ıtf ol  taw arığ  üdhrotli  =
o,  m alını  ço x altd ı,  artırdı»,  (A p f  uSU]jj(  ü d h ro lü r 
üdh- 
rətm ək).
t  1
1
:  ağ rıtd ı, 
di»,  (
jjjc
-I  - 
ağ n tıır -  ağ rıtm ak ).

292
M ahmud Kaşğari
J iJ Ä   О  ğ  r  a  t  t  ı:  göndərdi,  « J t J ^  
cr“   ^   ol  m əni  ışka  o ğ rattı  =  о 
məni  işə göndərdi», 
JL u Jtf o ğ ra tu r-o ğ ra tm a k ).
Ö  g  r  ə  11  i:  öyrətdi,  «J*j$ 
J   ol  m a n q a   bilig  ögrətti  =  о
m ənə  bilik  öyrətdi».  B aşqası  da  belədir,  (
j
A>^  -<-SUijSf  ög- 
rətü r -  ögrətm ək).
Ü  g  r  i  11  i:  yüyrütdü, 
^sJkıjSJı  Ji  ol  a n q a r   beşik  ügritti  =  о 
ona  beşik,  yüyrük  yüy rü td ü » ,  (jA > sL   ‘-SUijSİ  ü g ritü r -   üg- 
ritm ək).
ıJ>jd  Ə  m  r  i  11  i:  qıdıqandırdı,  «J*jA  p a  >-*4* 
k aşm m ak   məninq
yinim  əm ritti= q a şın m ak   m ənim   b ədənim i  qıdıqiandırdı». 
Belə  ki,  adam m   q o ltu q   altx  və  ya  b o y n u   q aşm sa,  bundan 
b ü tü n   bədəni  q ıd ıq lan ır  və  ad am   gtılm əyə  başlayır,  (А>Л- 
^Uj_>4İ əm ritü r - əm ritm ək).
Ə  t s э  11 i:  ətə tam ah lan d ırd ı,  «t^Lui JL* J( 0 1 m ən i ətsətti  =  о nıəni 
ətə tam ah lan d ırdı», 
-«-SUiuüi ə tsə tü r -  ətsətm ək).
A  x  s  a  1 1
Yüklə 114,06 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin