F. M. Şİrzadov tribotexniKİ avadanliq və vasiTƏLƏR

Şəkil 6.16. Əriməyən volfram elektrodla təsirsiz qaz 
mühitində əritmədə tətbiq olunan və su ilə soyudulan 
yandırıcı başlığın sxematik təsviri. 
Emal zamanı yüksək tezlikli cərəyanın təsiri ilə qaz 
volfram elektrod və emal olunan material arasında 
ionlaşaraq cərəyanı keçirir. Buradan axan elektrik 
cərəyanı istilik enerjisinə və materialın qızmasına/ 
əriməsinə səbəb olur. Volfram elektrodun yaxınlığında 
temperatur 30000K- ə qədər arta bilər. Temperaturun 
çox olması ilə yanaşı, həmçinin uyğun plazma 
Sıxıcı oymaq 
Kipləşdirici qapaq 
Tutqac
İdarəedici açar 
İdarəetmə naqili 
Qoruyucu qaz 
Soyuducu su 
Soyuducu su və cərəyan 
kabeli 
Sıxıcı oymaq gövdəsi 
Volfram elektrod 
Qaz ucluğu 
Soyuducu quruluşa 
malik gövdə 

---

130 
elektroqövs yüksək enerji sıxlığına malikdir 
(
2
6
/
10
sm
Vt
P
W

). 
Digər üsullarla müqayisədə, bu üsulun bir sıra 
üstünlükləri vardır: 
-
üsul bütün qaynaq olunan materiallara tətbiq 
oluna bilər; 
-
enerjinin miqdarı (qaynaq parametrləri) örtük 
materialının miqdarından asılı deyildir; 
-
yüksək keyfiyyət tələb olunan yerlərdə tətbiq 
olunur; 
-
səthləri örtük materialı tətbiq etmədən, termik 
emal etmək mümkündür; 
-
konsentrasiya olunmuş, stabil elektrik qövsü 
keyfiyyətli və hamar örtük almağa imkan verir, 
metal sıçramaları və posa əmələ gəlmir; 
-
əritmə zamanı əmələ gələn qazların sağlamlıq 
əleyhinə az təsirli olması. 
Üsul həm əl, həm də tam mexanikləşdirilmiş üsulla 
tətbiq oluna bilər. Mexanikləşdirmə ilə örtükçəkmədə 
məftil formalı örtük materialı ərimə vannasına əlavə 
qurğunun köməyi ilə verilir. Qeyd etmək lazımdır ki, 
məftil soyuq (soyuq qaynaq üsulu) və əlavə olaraq 
qızdırılaraq (isti qaynaq üsulu), ərimə vannasına verilə 
bilər. İkinci halda ərimə məhsuldarlığı yüksəlir.
Səthində çətin əriyən oksid təbəqəsi olan 
materialların emalı zamanı bu material mənfi qutbə, 
elektrod isə müsbət qütbə qoşulub, səth emal oluna 
bilər. Amma, belə olan halda elektrod həddən artıq 

---

131 
qızır və onun uzunömürlülüyü azalır. Bunun qarşısını 
almaq üçün, dəyişən cərəyan tətbiq olunur. 
Bir qayda olaraq, yüngül metallar- alüminium və 
maqnezium həmçinin, onların ərintiləri- bürünc, 
berillium, mis dəyişən cərəyanla, qalan materiallar isə 
sabit cərəyanla emal olunur (müstəsna olaraq, 
heliumun yüksək ionlaşma potensialı hesabına, onun 
tətbiqi ilə alüminiumun səthini sabit cərəyanla da 
emal etmək olar). Bu zaman dəyişən cərəyanla iş 
zamanı, cərəyanın müsbət hissəsi səthi oksid 
təbəqəsindən təmizləyir və əsasən cərəyanın mənfi 
tərəfi materialı əridir. Mənfi qütbün elektroda keçməsi 
ilə o həmçinin soyumağa macal tapır.
Sabit cərəyanla iş zamanı, volfram elektrodun 
həddən artıq qızmasının qarşısını almaq üçün, 
cərəyanın mənfi qütbü volfram elektroda, müsbət 
qütbü isə emal olunan materiala qoşulur. Bu zaman 
plazma mühitində sürətlənən elektrodların kinetik 
enerjisi anoda – emal olunan materiala verilərək onun 
əlavə qızmasına səbəb olur. Əks halda bu kinetik 
enerji volfram elektrodun əlavə qızmasına və iş 
müddətinin azalmasına səbəb olar. 
Cərəyanın gücü, gərginlik və qövsün hərəkət sürəti 
örtüklərin keyfiyyətinə əhəmiyyətli təsir edir. Ərimiş 
materialı atmosferin mənfi təsirlərindən qorumaq 
üçün, qövsün uzunluğu və beləliklə də gərginlik 
mümkün qədər az olmalıdır. Qövsün sürəti ərimənin 
keyfiyyətindən (yan tikişlərin əriyib birləşməsi, 

---

132 
materialın axması, səthin hamarlığı) asılı olaraq 
dəyişdirilir.
Əl ilə ənənəvi örtükçəkmədə cərəyanın maximal 
qiyməti qurğuda verilir və əritmə məhsuldarlığına 
qövsün uzunluğunu (gərginliyi) dəyişməklə nəzarət 
olunur. Bir çox müasir aparatlarda cərəyanı 
nizamlamaq üçün əlavə köməkçi vasitələr (ayaqla 
idarə olunan cərəyan nizamlayicisi) vardır ki, bununla 
cərəyanın gücünü və əritmə/qızdırma sürətinə daha 
yaxşı nəzarət etmək olur.
Aşağı örtükçəkmə sürəti və ərimə məhsuldarlığı ilə 
bu üsul iqtisadi baxımdan daha çox səmərəli deyildir 
və əsasən yüksək keyfiyyət tələb olunan hallarda 
tətbiq olunur. Əl ilə örtükçəkmə zamanı, qoruyucu qaz 
mühitində metal əritmə üsullarının genişlənməsi ilə 
əlaqədar olaraq, əriyən çubuqşəkilli elektrod və TİG 
üsullarının tətbiqi məhdudlaşır.
TİG üsulunun işləmə prinsipinə əsaslanan plazma 
tətbiqi ilə tozla səthə örtükçəkmə əməliyyatını 
nəzərdən keçirək. Plazma qaynağının normal TİG 
üsulundan fərqi ondan ibarətdir ki, elektrik qövsü su 
ilə soyudulan, əlavə misdən hazırlanan həlqəvari 
ucluqla güclü sıxılaraq enrjinin sıxlığı artırılır. Bu cür 
yüksək ionlaşmış plazma axını əlavə olaraq, qoruyucu 
qaz mühiti ilə örtülür. İlkin olaraq volfram elektrodla 
mis ucluq arasında köməkçi elektrik qövsü (pilot 
elektrik qövsü) alışdırılır ki, bu da qövs uzunluğu 
boyu qazı ionlaşdırır və alışma o vaxta qədər davam 
edir ki, əsas elektrik qövsü alışsın. Üsul örtük 

---

133 
materialı istifadə olunmadan birləşdirmə, materialların 
səthinin emalı və örtükçəkmə məqsədi ilə də tətbiq 
olunur.