F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

Şərti qrup - aparılan tədqiqat üçün vacib olan hər hansı bir və ya bir neçə ümumi əlamətlərə görə qruplaşan 
insanların ixtiyari birliyidir. Şərti qruplar dedikdə, bir-biri ilə real surətdə  əlaqəsi olmayan, lakin müəyyən 
əlamətlərə görə ayırd edilən insanlar nəzərdə tutulur. Belə  əlamətlərə  fərdin cinsi, yaşı, peşəsi, təhsil səviyyəsi, 
gəlir dərəcəsi və s. aiddir. Bu qrupa daxil olan insanlar lazım gəldikdə bir-birini müdafiə edə bilirlər (məsələn, 
sürücü həmrəyliyi). 
Real qrup - real münasibətlərlə qarşılıqlı əlaqələrdə olan insanlar birliyidir. Real qruplar arasında böyük və 
kiçik sosial qruplar fərqləndirilir. 
Böyük qrupda bütün üzvlərin bir-birini şəxsən tanıması və onların arasında əlaqələrin vasitəsiz baş verməsi 
mümkün deyildir. Böyük qruplara adətən siniflər, sosial təbəqələr, millətlər, siyasi partiya birlikləri, qadınlar, 

---

52 
 
gənclər, idman və s. ittifaqlar və birliklər aiddir. Böyük qruplar qeyri-mütəşəkkil, daxili səbəblərdən yarana bilər 
(məs., kortəbii tətil hərəkatı iştirakçıları, izdiham və s.). Təşkil olunmuş böyük qruplar cəmiyyətin tarixi inkişafı 
prosesində əmələ gələn sabit yaranmanı (məs., siniflər, etnoslar və s.) təmsil edir. 
Kiçik qrup - tərkibinə görə azsaylıdır (2 nəfərdən 35-ədək adam). Belə qrupların üzvləri bir-biri ilə 
bilavasitə şəxsi ünsiyyətdə olurlar. Kiçik qrupları həmçinin kontakt qrupları da adlandırırlar. Sosiologiyada kiçik 
qrupların aşağıdakı təsnifatı qəbul olunmuşdur: 1) formal və qeyri-formal; 2) ilkin və təkrar; 3) üzvlük qrupu. 
Formal qrupda üzvlərin vəziyyəti və davranışı  rəsmi təşkilatçılıq və sosial institutların qaydaları ilə 
tənzimlənir. Formal qrupa nümunə olaraq tələbə qruplarını göstərmək 
[123 - 124]
 olar. Çünki burada həm miqdar, 
həm quruluş, həm funksiyalar, həm tədris prosesi və  həm də formal liderlik (qrup nümayəndəsi) ali məktəbin 
qaydalarına  əsasən nizamlanır. Formal qrupun xarakter xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, şəxslərarası münasibətlər 
rəsmi çərçivə daxilində  təşəkkül tapır. Bu münasibətlər üstünlük vermə  və maraq qarşılıqlı  rəğbət  əsasında 
qurulanda qeyri-formal qrup yaranır.