F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

 
2. Qrupun öyrənülməsinin əsas istiqamətləri 
 
Sosiologiyada qrupların öyrənilməsinin başlanğıcı əmək məhsuldarlığının sosial amillərdən istifadə etməklə, 
yeni vasitələrinin axtarışı ilə bağlıdır. Belə planların reallaşdırılması istiqamətində ilk addımlardan biri E. Meyonun 
1927-1932-ci illərdə apardığı Xottorn tədqiqatlarıdır. Onlar göstərdilər ki, işçilər üçün daha əhəmiyyətlisi özünün 

---

53 
 
hansı qrupa aidliyini dərk etməsi hesab olunur. Bundan əlavə, qrupa qəbul olunma cəhdi fəhlə üçün rəhbərliyin 
onun əməyini tənzimləmək tədbirlərindən daha qiymətlidir. E. Meyonun fikrincə, nəzarətedici və tənzimləyici hissə 
kiçik əlaqələndirici qrup olur. 
Kiçik qrupların öyrənilməsinin digər istiqamətini Y. 
Morenonun sosiometrik metodu təşkil edir. 
Sosiometriyanın məqsədi insanın əməyini və həyatını həm işdə, həm də istehsalat mühiti xaricində ona müsbət təsir 
bağışlayan insanlar arasında təşkil etməkdən ibarətdir. Bu metodun əsasında  şəxslərarası münasibətlərin 
yaxşılaşdırılması və təkmilləşdirilməsi yolu ilə qrupun səmərəli idarə olunmasını həyata keçirmək mümkündür. 
Sosioloji  ədəbiyyatda sosial qrupun bir neçə inkişaf fazası göstərilir. A. V. Petrovskinin konsepsiyasına 
uyğun olaraq qrupun inkişaf fazası  aşağıdakı meyarlarla müəyyən olunur: birincisi, qrupda şəxslərarası 
münasibətlərin vasitəli ifadə dərəcələri, birgə fəaliyyətin məzmunu ilə; ikincisi, birgə fəaliyyətin ictimai əhəmiyyəti 
ilə. 
[126 - 127] 
Bu meyarlar əsasında A. V. Petrovski kiçik qrupun aşağıdakı inkişaf fazalarını qeyd edir: 
• diffuz (qarışıq) qrup - ümumi birlik, birgə  fəaliyyətin məzmunu (məqsədi,  əhəmiyyəti və  dəyəri) ilə 
vasitəliliyi olmayan şəxsiyyətlərarası münasibətlər; 
• qrup-assosiasiya (ümumi birliyə mənsubluq gələcək birgə hərəkətlərin səmərəliliyi şəraiti kimi dərk edilir); 
• qrup-kooperasiya (şəxslərarası münasibətlərin hər kəs üçün əhəmiyyəti birgə  fəaliyyətin məzmununda 
dərk edilir); 
• qrup-kollektiv (şəxslərarası münasibətlər qrupşəkilli fəaliyyətin şəxsiyyət əhəmiyyəti və ictimai cəhətdən 
qiymətliliyi ilə dərk edilir); 
• korporasiya (bu qrupda şəxsiyyətlərarası münasibətlər qrupun üzvləri üçün xüsusi əhəmiyyətli, bəzən də 
qrup fəaliyyətinin məzmununa görə antisosial vasitə ilə ifadə olunur). 
Sosial qrupun fəaliyyətinə müxtəlif əlaqə üsulları ilə təsir göstərilməsi A. Bavelas tərəfindən öyrənilmişdir. 
O, məhdud vaxt ərzində sadə  məsələlərin həllində  «şturval»  əlaqə üsulunun yüksək effekt verdiyini göstərir. Bu 
halda qrupun üzvlərinin bir-biri ilə əlaqələri istisna edilir və onlar yalnız liderlə əlaqəyə girə bilərlər. A. Bavelas 
yaradıcı işlərin həlli üçün «çevrə» əlaqə üsulunun daha əlverişli olduğunu göstərir. Belə ki, bu şəraitdə qrupun hər 
bir üzvü qarşılıqlı surətdə məlumatları bölüşmək imkanına malik olur. Bu isə məsələnin həllinin yeni istiqamət üzrə 
aparılmasına şərait yarada bilər. 
Qrup daxilində olan əlaqələrin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Məlumdur ki, qrup daxilində hər bir 
üzvün müəyyən rolu vardır. Bu rol daim dəyişir və təkmilləşir. 
[127 - 128]