FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

Qeyri-
antaqonist ziddiyyətlər
- 
əsas mənafeləri bır
-
birinə uyğun gələn, lakın müəyyən 
mənafeləri fərqli
 
olan tərəflər və ictimai təbəqə və siniflər arasında olan 
ziddiyyətlərdir. 

---

5. İnkarı inkar qanunu
 
İnkarı inkar
- 
dialektikanın ən ümumi qanunudur, gerçəklikdəki inkişafın 
perspektivlərini, meyllərini və istiqamətlərini, forma və nəticələrini bildirir. İnkarı 
inkar - 
gerçəkliyin bütün sahələrində (təbiətdə, cəmiyyətdə və idrakda) fəaliyyət 
təsirinə malik olan, inkişafın qarşısıalınmazlıq və varisliyini vəhdət halında əks 
etdirən, köhnənin bir çox cəhətlərinin yenidən təkrarlandığını ifadə edən bir çox 
cəhətlərinin yenidən təkrarlandığını ifadə edən ümumi qanundur. İnkişaf 
prosesində inkar yeninin köhnəni əvəz etməsidir; ölüb getməkdə olanın yeni 
yaranmaqda olanla əvəz olunmasıdır, köhnəlik zəminində yaranan yeninin 
tədricən möhkəmlənməsi, inkişaf etməsi və qələbəsidir, eyni zamanda köhnənin 
bir çox cəhətlərinin yenidən təkrarlanmasıdır. “
İnkar” 
terminini fəlsəfəyə ilk dəfə 
Hegel gətirmiş, “inkarı inkar” bir ümumi dialektik qanun şəklində də Hegel 
işlətmişdir. Lakin obyektiv idealizm mövqelərində duran Hegel bu qanunun 
fəaliyyət mənbəyini və mahiyyətini də idealistcəsinə mənalandırmışdır. Hegelin 
dialektik sistemində inkişaf məntiqi ziddiyyətlərin əmələ gəlməsi və aradan 
qaldırılmasından ibarətdir. Bu mənada inkişaf köhnə mərhələnin daxilən inkar 
edilməsidir, sonra isə həmin inkar edən yenə də bir müddət inkişafından sonra 
inkar olunur: inkarı inkar baş verir. Bu inkarlı inkişafda isə köhnə tamam yox 
olmur, sanki inkar olunan həm də bərpa olunur, yenidən təkrar edilir. Hegelin 
fikrincə, inkarın əsasında ideyanın, fikrin inkişafı və dəyişməsi durur, gerçəklikdəki 
inkarlılıq fikri inkarın əşya və hadisələrdə özünü göstərmə
sidir. Lakin bu qanunun 
məzmununa daxil olan bir sıra məsələlər
-
yeninin qarşısıalınmazlığı, köhnənin inkar 
edilməsi, inkişafda varislik əlaqəsi, inkişafın düz xətt üzrə getməməsi və s. fəlsəfə 
tarixində Hegeldən çox əvvəllər də məlum idi.
İnkarlı inkişaf xüsusiyyəti gerçəklik hadisələrinə daxilən xasdır, o hadisələrə 
kənardan gətirilə bilməz, obyektivdir, maddi hadisələrin inkişafının real 
momentidir. “Heç bir sahədə öz əvvəlki mövcudluq formalarını inkar etməyən 
inkişaf baş verə bilməz” (K.Marks). Təbiət, cəmiyyət və təfəkkür inkişafının verdiyi 
çoxsaylı və hətta sadə, adi məlumatlar belə inkarı inkarın ən ümumi qanun 
olduğunu aydın sübut edir. Neçə milyon illərlə davam edən Yer qabığının inkişafı 
və formalaşması bir neçə geoloji dövrlərdən keçmişdir. Əvvəlki mərhələ üzərində 
əmələ gələn hər bir yeni dövr köhnədən özünə zamin götürərək onu əvəz etmiş, 
bu prosesin təkrarı üzrə inkarlı inkişaf baş vermişdir. Elmi məlumatlara görə Yer 
üzərində insanın əmələ gəlməsindən indiyədək təqribən 55
-
ə yaxın nəsil bir
-birini 

---

əvəz etmiş, bəşəriyyətin inkişafı mümkün olmuşdur. Lakin hər nəsl köhnə nəslin 
yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlərdən özünə faydalı olanları mənimsəmiş, 
ümumi varislik yaradaraq köhnəni inkar edə
-
edə inkişaf etmişdir. F.Engels “Anti 
Dürinq” əsərində arpa dəninin timsalında inkarı
-
inkarı belə izah etmişdir: “Əlverişli 
iqlim şəraitində, rütubət və Günəş şüaları altında torpağa düşmüş arpa dəni 
cücərir, həmin cücərti üçün əlverişli nə varsa “götürülür”, sonra əmələ gələn arpa 
gövdəni inkar edir, lakin toxum “yox olmur”, onda cücərti üçün əlverişli
 
nə varsa 
“götürülür”, sonra əmələ gələn arpa gövdəni inkar edir, inkarı
-
inkar baş verir, 
inkişaf davam edir”. Cəmiyyət və idrak hadisələri də belədir. Köhnə zəminə 
əsaslanmayan və onu inkar etməyən heç bır sosial
-
siyasi hadisə (sinif, dövlət, 
istehsal, mədəniyyət və s.) baş verib inkişaf edə bilməz. Biliklərimiz biliksizlikdən 
az biliyə, az bilikdən daha zəngin, daha dərin biliyə doğru sonsuz inkarlı bir yol 
keçir. 
Lakin inkarı
-
inkar nə qədər ilkin ana qayıtma, köhnənin təkrar edilməsi olsa 
da, bu heç köhnəyə sadəcə qayıdış, köhnənin olduğu kimi təkrarlanması demək 
deyildir; onun yeni əsaslarda inkişafı, daha da zənginləşməsi, yüksəldilməsidir. Bu, 
“yeni anlayışdır, lakin köhnəyə nisbətən daha yüksək, daha zəngin anlayışdır. 
Köhnə onun inkarı və ziddiyyətləri ilə zənginləşmişdir: inkar edən özündə köhnəni 
də əks etdirir, lakin daha çox, onun özündə olandan daha artıq əks etdirir. Bu, 
onun vəhdəti və əkslikləridir”.
İnkarı inkar qanununu səciyyələndirən əsas anlayışlar bunlardır: