FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

məzmunu 
etibarilə obyektivdir
. 
Lakin bununla belə o, maddi ilə eyni olmayıb, ona nəzərə
n 
ikinci və ondan törəmədir
. 
Şüurun bütün formaları ideal olub, insanın mənəvi 
dünyasını təşkil edir
. 
Şüur anlayışına obyektiv aləmin müxtəlif inikas formaları daxildir
. Buraya 
insanı gerçək aləmlə bilavasitə əlaqələndirən elementar inikas formalarından 
(duyğu, qavrayış, təsəvvür)
tutmuş beynin yüksək məhsulu olub, cisim və 
hadisələrin dərin mahiyyətini, onların qanunauyğun əlaqələrini əks etdirən 
abstrakt təfəkkürə qədər hər şey (anlayış, mühakimə, əqli nəticə)
daxildir. Bundan 
belə bir nəticə çıxır ki, şüur və abstrakt təfəkkür eyni mənalı
 
deyil. 
Abstrakt 
təfəkkür şüurun təzahür formalarından yalnız biri, onun yüksək dərəcəsidir
. 
Lakin şüurun bütün elementləri bir
-biri 
ilə əlaqədardır. Duyğu, qavrayış, təsəvvür 
fikrin mənbəyilir. Bunlarsız fikir yoxdur
. 
Bununla belə duyğu da, qavrayış da fikri 
xarakter daşıyır. Beləliklə, özünün bütün aspektlərində 
- 
istər beynin xassəsi kimi, 
istərsə də obyektiv reallığın beyində inikası kimi 
şüur öz təbiəti etibarilə idealdır
. 

---

Şüurun meydana gəlməsini və inkişafını təmin edən xarici və daxili amillər 
determinatorlar
adlanır
. 
Şüurun xarici determinatorları təbiət və cəmiyyətdir
. 
Buna görə də şüurun məzmununa təbiət və cəmiyyət haqqında fikirlər daxildir. 
Bu 
mənada şüur obyektiv aləmin
 
subyektiv obrazıdır
. 
Şüur yalnız insana məxsus hadisə olub, müəyyən ictimai həyat şəraitində 
meydana gəlmişdir
. 
Məhz əməyə əsaslanan ictimai həyat
 
insanı və onun