FəNN: makroiQTİsadiyyat

Müddətli əməliyyatlar möhtəkirlik üçün daha böyük imkanlar yaradır. Həm də bu əməliyyatlar hətta xüsusi döv-riyyə vəsaitləri ol­madıqda belə, mümkündür. Belə ki, müd-dətli müqavilənin vaxtının ba­şa çatmasına bir neçə gün qal-mış, onu banka təqdim etməklə, lazım olan məbləğdə ssuda götürmək olar. Bunu aşağıdakı misalı nəzərdən ke­çirməklə aydınlaşdıraq. Tutaq ki, hər hansı bir bankın dileri üç ay ərzində nəqd sövdələşmələr üzrə məzənnənin 1.6500$-dən 1.5000$-ə dü­şə­cəyinə əmindir. O, bazarda satmaq üçün cari vəziyyətdə (mə­qam­da) müddətli əmanətlər üzrə mövcud olan 1GBP=1.6000$ məzənnəsi ilə üç ay müddətinə dəyəri 100.000.000$ olan müqavilə bağlamışdır. Əgər dilerin proq-nozu özünü doğrultsa, onda o, müqa­vilənin vaxtı çatdıqda, bazarda nəqd sövdələşmələr üzrə 1 GBP = 1.5000 $ məzən-nəsi ilə 100.000.000 GBP dəyərində əmtəəni 150.000.000$-ə satın alacaq və dərhal onu üç ay bundan əvvəl bağlanmış müddətli söv­dələşmənin 1GBP=1.6000$ məzənnəsi ilə 160.000.000$-ə satmaqla, bir neçə dəqiqə ərzində 10.000.000$ məbləğində xalis mənfəət əldə edəcəkdir. Diler val­yu­ta məzənnəsinin dinamikasında gözlənilən dəyi­şiklikdə hər hansı bir səhvə yol verdikdə isə böyük məbləğdə zərər çəkə bilər.
Buradan aydın olur ki, müddətli sövdələşmələrin iştirakçıları nəqd sövdələşmələr üzrə məzənnə ilə müddətli sövdələşmələr üzrə mə­zən­nə arasındakı fərq qədər ya mənfəət əldə edir, ya da ziyana düşür.
Müəyyən zaman kəsiyində hər hansı bir valyutanın başqa bir valyutaya olan məzənnəsi onların hər ikisinin di-namikası haqqında mü­hakimə yürütməyə imkan verir. Məsələn, funt-sterlinqin dollara olan məzən­nəsi müəyyən zaman kəsiyində 1 GBP = 1.6500 $-dən 1GBP=1.5000$-ə enmişdirsə, onda ABŞ dollarının Ingiltərə funtuna olan mə-zən­nəsinin 1.6000$-dən 1.5000$-ə yüksəldiyini desək, səhv et­mə­­rik. Əks qiymət təyinetmədə isə ABŞ dollarının məzən-nəsinin 0,6061-dən 0,6667%-ə yüksəldiyini demək olar.
Hazırda, valyuta məzənnələri, demək olar ki, bütün beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində "əsəb gərginliyi" yaradan nöqtədir. Çün­ki valyuta məzənnələri xeyli dərəcədə ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiy­yatlarının inkişafını müəyyən edən daxili və xarici amillərdən asılıdır. Odur ki, valyuta məzənnələri dinamikasının qanunauyğunluqlarını də­rindən başa düşmək üçün bəzi əsas anlayışları nəzərdən keçirək.
Müasir dövrdə milli pul bazarlarını hərtərəfli öyrən-mədən val­yuta məzənnələrini təhlil etmək mümkün deyildir. Çünki, ayrı-ayrı dövlətlərin daxili bazarlarında olan pul kütləsi valyuta məzənnələrinə təsir göstərir.
Pulun tədavül və tədiyə vasitəsi vəzifələrini yerinə yetirdiyi pul bazarında ümumi tələb aparılan sövdələşmələ-rin miqdarından asılıdır. Sövdələşmələrin miqdarı isə bu və ya digər ölkənin ÜMM-nin dinami­kası ilə əlaqədardır. Bundan başqa, ÜMM-nin dinamikası ilə pula olan tələb arasındakı əlaqə miqdar pul nəzəriyyəsində başlıca rol oynayır. Buradan da belə bir nəticə hasil olur ki, iqtisadi artım sü­rə­tinin və müxtəlif növ aktivlərə olan tələbin yüksək olduğu ölkələrdə valyuta məzənnəsi də yüksək olmalıdır.