Filologiyasi fakulteti adilova fanuza shodiyor qizi bitiruv malakaviy ishi
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nasihatomuzlik
- Qisqalik, ixchamlik
- Struktur-semantik tugallik
|
maksima
dan ajratib turadi. Maksima – mantiqiy yoki axloqiy prinsip, qoida, xatti-harakatning me’yorini bildiruvchi til formulasidir. Majoziylik. Maqolda har doim majoziylik mavjud. Agarda maqolning so‘zma-so‘z ma’nosi mazmunning yuzaki tuzilishi bo‘lsa, majoz – maqolning eng teran tuzilishidan iborat. Yaxshi it o‘ligini ko‘rsatmas. Nasihatomuzlik . Maqolning bunday xususiyati shundan iboratki, u ijobiy (nima qilish kerak) va salbiy (nima qilmaslik kerak) bo‘lishi mumkin bo‘lgan baholovchi -axloqiy tavsiyasini o‘z ichiga oladi. Yaxshi bo‘lsang, bolday bo‘l, Yomon bo‘lsang, uvday bo‘l. Yaxshi bo‘lsang, yasharsan, Nasibangni osharsan. Nasihatomuzlik – maqolning spestifik xususiyatidir. Topishmoqlar, hikmatli so‘zlar, tez aytishlar, iboralar bunday xususiyatga ega emas. Qisqalik, ixchamlik . Maqolda fikr qisqa va aniq ifodalanadi; sintaktik jihatdan esa maqollar gap doirasidan tashqariga chiqmaydi (sodda yoki qo’shma gap shaklida). Shu jihati bilan maqol ertaklardan farq qiladi. Yaxshi — sharofatli, Yomon — kasofatli. 17 Аникин В.П. Русские пословицы и поговорки. -М.: 1988. –C.156. 25 Yaxshi — el g‘amida, Yomon — o‘z g‘amida. Struktur-semantik tugallik . Bu xossa maqollarni paremiyalarning eng yaqin bo‘lgan matal (ibora)lardan farqlab turadi. O‘zining grammatik tuzilishiga ko‘ra maqollar tugallangan gapni (sodda yoki qo‘shma) ifodalaydi, iboralar esa gap bo‘laklari yoki tugallanmagan gaplardir. G. L. Permyakov yopiq gap va ochiq gap deya ularni ikki turga ajratishni taklif etadi. U “Birgina doimiy bo‘lakdan iborat bo‘lgan va shuning uchun nutqda hech o‘zgarmaydigan hamda to‘ldirilmaydigan, butunlay qoliplashgan gaplar”ni yopiq gaplar deb ataydi, “Butunlay qoliplashmagan, ya’ni doimiy bo‘laklardan iborat bo‘lmagan va nutqda to‘ldirilib turadigan gaplar”ni ochiq gaplar deb ataydi 18 . Bundan tashqari, barcha maqol-matal gaplar umumlashma darajasiga ko’ra ikki turga bo’linadi. “Birinchi turdagi gaplarni xususiy deb atash mumkin”. Istisno holatlarda ular biror bir muhim shaxsiy voqea-hodisalarni anglatadi. Ikkinchi tur gaplar umumlashgan gaplar deyiladi. Ularda “ma’lum bir qonun-qoida, doimiy qaytariladigan voqea-hodisa, qoida yoki odat haqida gap boradi. “Xususiy gaplarga barcha ochiq gaplar (ya’ni matallar) va yopiq gaplardan bir qismi (ya’ni maqollar) kiradi, umumlashganlarga esa faqatgina yopiq gaplar kiradi”. Tilshunoslik ensiklopedik lug‘atlarida maqol va matallarni tasniflashga boshqacha yondashilgan. “Maqol – xalqning amaliy tajribasi va ma’lum bir hayotiy hodisalarni baholash asosida yuzaga kelgan, nutq jarayonining ritmik va grammatik mustahkam tuzilgan ifodasidir. Nutqda matallardan farqli o‘laroq mustaqil hukm vazifasida namoyon bo‘ladi”. 19 Maqol paremiologik birlik sifatida boshqa turdagi paremiyalar bilan nafaqat farqli xususiyatlar, balki umumiy xususiyatlarga ham egadir. 18 Пермяков Г.Л. От поговорки до сказки(Заметки по общей теории клише).- М.: 1970, 9-с. 19 Русский язык. Eнциклопедия. -M.:1997, -C.355. |