Фирузя мяммядли

Сечилмиш ясярляри 
lX 
şagirdləri sərbəst mövzular və ya düşündürücü 
çalışmalar üzərində işlədərkən bu qismdən olan 
leksik məqamlara xüsusi diqqət yetirməlidir. 
Nitq hissələrinin təkrarı mövzusu ilə bağlı 
verilmiş çalışmalar sırasında 49, 57, 60, 62, 85, 87, 
96 nömrəli tapşırıqlar mövzumuzun məqsədinə 
müvafiq söz və ifadələrlə zəngindir. 
49 nömrəli çalışmada verilmiş müxtəlif 
mənalı sözlər içərisində ç
oban, qoyun, keçi, ferma
sözlərinin 
məzmun 
planından 
çıxış 
edib, 
heyvandarlıq təsərrüfatları, bunların qarşısında du-
ran problemlər, qoyunçululuğun inkişafı üçün 
lazım 
olan 
coğrafi 
və 
iqtisadi 
şərtlər, 
iqtisadiyyatımızda qoyunçuluq təsərrüfatlarının 
yeri, çoban peşəsi, bu peşənin qədimliyi, çobanların 
mərdliyi, cəsurluğu, dağ vüqarlı çobanlarımızın 
hələ ulu söyləmələrində vətən rəmzi olması, 
«Kitabi-Dədə Qorqud» dastanlarında bütöv bir 
orduya – düşmən ordusuna qarşı duran qəhrəman 
Qaraca çoban, onun bucünkü varislərinin əmək 
qəhrəmanlığı və s. barədə danışmaqla bu peşə 
barədə kiçik yaşlı məktəblilərin təsəvvürünə yeni 
bir məlumat əlavə etmək mümkündür. 
96 nömrəli çalışmada «tikmək» sözünün 
müxtəlif 
zamanlarda 
işlənmiş 
formulları 
verilmişdir. Bu sözün ehtiva etdiyi məna və 
məzmun koordinatlarından çıxış edərək, «tikinti» 
işləri, «bənna», «dülgər» peşələri, tikinti sahəsində 

---

398 
Фирузя Мяммядли 
işləyən fəhlələrin ağır, lakin çox şərəfli işi barədə 
söhbət aparmaq zəruridir. 
Dördüncü sinfin Azərbaycan dili kursu 
«Sintaksis və durğu işarələri» bölməsindən 
başlanır. Dərslikdə olduğu kimi, «Sintaksis» 
bölməsi söz birləşmələri, cümlə və onun növləri ki-
mi mövzuları əhatə edir. Söz birləşmələri – sözlərin 
möhkəm leksik-qrammatik qanunları əsasında 
birləşib, mürəkkəb məna, ifadə və nəhayət cümlə 
əmələ gətirməsinə xidmət edir. Sözlərin məna və 
qrammatik 
cəhətdən 
tabelilik 
vəziyyətində 
birləşməsi 
sintaktik 
konstruksiyanın 
nitq 
fəaliyyətindəki roluna məntiqi bütövlük, dolğunluq 
verir. Fikrin konkret və dəqiq ifadəsinə imkan 
verir. Buna görə də nitq mədəniyyətinin inkişafında 
«söz 
birləşmələri»nin 
möhkəm 
qanunlarını 
mənimsəmək çox faydalıdır. Məlumdur ki, insanın 
hərtərəfli və ahəngdar inkişafında nitq, dil 
normalarının ədəbi dil səviyyəsində qavrayışı 
birinci yerdə duran məsələlərdəndir. Orta məktəb 
həcmində dil normaları belə bir səviyyəyə nail 
olmağa imkan verdiyindən, bunların aşağı 
siniflərdən macburi öyrədilməsi, nəzəri material-
ların praktik tətbiqinə imkan verən, həyati 
problemlərlə, gənclərin peşə marağı ilə daha çox 
bağlı olan çalışmalarla möhkəmləndirilməsi 
vacibdir. 
«Söz birləşməsi» çox geniş anlayış olub, 
idraki fəaliyyətimizin bütün sahələrini əhatə edir. 

---

399