“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

 
 

---

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
115 
Mavzu: 
 
Diosponin, Polisponin olish texnologiyasi
 

Diosponin — Dioskorey oilasiga mansub, Kavkaz dioskoreyasi (Dioscorea caucasica Lipscy) 
ildizpoyasidan quruq tozalangan ekstrakt xolida olinadi.
Diosponin — och sariq rangdan to jigar ranggacha, achchiq ta'mli, suvda va spirtda yaxshi eruvchan 
amorf gigroskopik kukun. Suvli eritmasi chayqatilganda turg`un ko`pik xosil bo`ladi. 8% gacha namlik 
saqlaydi. Gemolitik indeks 2000, eritrotsitlarni gemolizga uchratadi. 
Diosponin 28% dan kam bo`lmagan steroid saponinlar saqlaydi, ulardan asosiylari kavkazosaponin 
erish temperaturasi 218-220 
0
S (parchalanish) ((D20 — 62,350 (piridin) bo`lib, ramnozotriglyukozid 
diosgenin (I) ni namoyon etadi va kavkazoprosapogenin erish temperaturasi 242-2450 (parchalanish) 
((D20 — 50,350 (piridin) bo`lib, triglyukozid diosgeninni namoyon etadi. 
Shilliq qavatga tushishi bilan qizartiradi, achishtiradi. Diosponin miya qon tomirlari ateroskleorozida 
va umumiy aterosklerozda tavsiya etiladi. 
28% dan kam bo`lmagan suvda eruvchan saponinlar steroid saqlovchi diosponin preparati, qonda 
xolesterin miqdorini va arterial bosimni pasaytiradi. Miya qon tomirlari aterosklerozida, 
kardiosklerozida va shuningdek gipertonik kasalliklar profilaktikasi va davolanishga tavsiya etiladi. 
Dori preparati turi 0,1 g dan tabletka xolida. 
O`simlik xom ashyosidan saponinlar ekstraktsiyasi
. Engil-quruq ildizpoyalarni ildizi bilan 
―ekstselsior‖ tipdagi tegirmonlarda 4 mm qalinlikgacha maydalanadi. 
Yolg`on tubli po`lat ekstraktor g`alvirsimon aralashtirgich, pastga tushiruvchi, yuklovchi va 
chiqaruvchi lyuk bilan ta'minlangan bo`lib, vakuum yordamida oldingi ekstraktsiyadan olingan 
uchinchi spirtli ajratma quyiladi, kerakli miqdorda 80% li spirt qo`shiladi, keyin maydalangan o`simlik 
xom ashyosi solinadi va xona temperaturasida 8 soat davomida ekstraktsiya qilinadi. Birinchi 30 
minutga, keyin xar 2 soatda aralashtirgich o`chiriladi. Ekstraktsiya vaqti tugagandan so`ng birinchi 
spirtli ekstrakt bo`z filtr o`rnatilgan druk-filtr orqali azot yordamida siqilib yig`gichga filtrlanadi. 
Keyin ekstraktorga 80% li etanol yuboriladi va ikkinchi ekstraktsiya, so`ngra uchinchi ekstraktsiya 
xuddi birinchi ekstraktsiyadek o`tkaziladi. Birinchi va ikkinchi spirtli ekstraktlar texnologik 
jarayonning keyingi bosqichiga o`tkaziladi. Ekstraktordan chiqindi vakuum yordamida spirtni xaydash 
va rektifikatsiya qilish uchun uch sektsiyali nasadkali kub rektifikatsion kolonnaga yuboriladi. 
Spirtli ekstraktlarni bug`latish va oxirgi maxsulotni olish
. I va II - spirtli ekstraktni yig`gich orqali 
rotorli, yupqa plyonkali bug`latgichga yuboriladi, bu erda uni bug`latkich sektsiyalarida 1-1,5 
atmosfera yoki 100-150 mm. sim. ust. bosim ostida boshlang`ich xajmning 1/10 gacha bug`lantiriladi. 
Kub qoldiq yig`gichga g`ilof orqali beriladi va u erda 10 
0
S gacha sovitiladi. Sovitishda suvda 
erimaydigan saponinlar paxtasimon ko`rinishda cho`kmaga tushadi. U STS — 150/750, 45000 
ayl/min. tipidagi supertsentrifugada ajratib olinadi. Sentrifugadan ajralib chiqqan cho`kma chiqindiga 
chiqarilib yuboriladi. Filtrat o`tkazib yuborilgan moddalardan tozalash uchun, bir necha marotaba 
xloroformda tozalanadi. Ajratib olingan xloroform regeneratsiya qilinadi va qayta ishlatiladi. 
Saponinning tozalangan kub qoldig`i (dvux do`movo`m spuskno`m kranom) 2 dyumli tushiruvchi 
kranli vakuum apparatda 100-150 mm. sim. ust. bosimi ostida to`liq bug`lantiriladi va g`ilofdan 
chiqayotgan suvning xarorati 70-75 
0
S ga teng bo`lishi kerak. Bug`latish suyuq smola xosil bo`lguncha 
davom ettiriladi va issiq xolda emal bochkaga quyiladi. Smola po`lat listga 3 sm dan ko`p bo`lmagan 
qalinlikda taqsimlanadi. Keyin ekstrakt qurishi uchun gorizontal silindrik vakuum quritgich shkafga 
qo`yiladi. (TsVSh — 10.5 tipli issiq suvda isitiluvchi shkaf) quritish 60 
0
S da 100 - 150 mm. sim. ust. 
bosimda bir sutka davomida quritiladi. Quritilgan maxsulot ―piruet‖ tipdagi tegirmonda kukun 
xoligacha maydalanadi. Maydalash davomida yo`qotish 1% . Kukunsimon diosponin kukuni ikki 
qavatli polietilen xaltachalarga qadoqlanadi.
Olingan xom ashyo miqdoridan chiqish unumi 22,8%.