“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

Ushbu jaraoynning texnologik 
sxemasini tuzing.
BLITS O‟YIN uslubida 
«Saparal olish texnologiyasi» mavzusiga amaliy mashg‘ulot o‘tkazish uchun uslubiy qo‘llanmada 
mo‘ljallangan saparal preparatini olish texnologiyasi bosqichlari 
Gurux 
baxosi 
Gurux 
xatosi 
To‘tg‘ri 
javob 
Yakka 
xato 
Yakka 
baxo 
Gurux 
ishidan 
Chetlashish 
Tayyorlash bosqichlari 
Metanolli solish 
Maydalash 
tuzsizlantirilgan suv bilan yuvish 
butanolli ekstrakt olish 

---

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
117 
etilatsetat bilan yuvish 
Filtrlash 
Bug`latish 
n-butil spirti qo`shish 
25%li 
ammiakning 
suvli 
eritmasini qo‘shish 
quritish 
 
Mavzu: Ekstraktsiya usuli bilan turli xom ashyodan biologik faol moddalarni ajratish 
Laboratoriya mashg'uloti
1.Mavzuni yozishdan maqsad: 
Bunda talabalarni ekstraktsiya usullarini bilish turli xom ashyodan biologik moddalarni ajratish 
ularni identifikatsiyalashni o‘rganishdir. 
2.Mavzuni ahamiyati: 
Dorivor o‘simliklardan biologik faol moddalarni ekstraktsiyalash usullari orqali ajratib tarkibini 
aniqlay bilish. 
3.Mustaqil tayyorlanish uchun savollar: 
1. Ekstraktlar deb nimaga aytiladi? 
2. Ekstraktlarni necha xil usullari mavjud? 
3. Ekstraktsiya qanday jarayon? 
4. Ajratuvchilarga qanday moddalar kiradi? 
5. Mahsulot tarkibidagi ekstrakt moddalar miqdori qanday aniqlanadi?
4.Mustaqil bajarish uchun vazifalar: 
Ekstraktlar deb o‘simlik xom-ashyosidan biologik faol moddalarni suv, spirt, efir yoki boshqa 
ajratuvchilar yordamida ajratib olingan va ajratuvchisi qisman, ba'zan butunlay bug‘latilgan 
ajratmalara aytiladi. Ekstraktlar-suyuq, quyuq, quruq ekstraktlarga tasniflanadi.
O‘simliklardan tayyorlangan preparatlarga fitopreparatlar deb yuritiladi. Fitopreparatlar tarkibida 
turli sinfga mansub bo‘lgan kimyoviy birikmalar bo‘ladi, (alkaloidlar, yurak glikozidlari, 
polisaxaridlar va h..k). 
Fitopreparatlar, ya'ni biologik faol moddalarni ekstraktsiyalash usuli bilan olishda ajratuvchilar 
(ekstrogenlar) muhim ahamiyatga ega. Sanoat miqyosida fitopreparatlar ishlab chiqarishda ularning 
turg‘unligini ta'minlovchi ajratuvchilarni tanlab olish muhim ahamiyatga ega. 
Har bir ajratib olinadigan biologik faol modda o‘simlikning kimyoviy tarkibiga qarab o‘ziga xos 
ajratuvchi orqali ekstraktsiya qilinadi.
Biror erituvchi yordamida dorivor mahsulotdan ajratib olingan moddalar yig‘indisi ―ekstrakt 
moddalar‖ deb ataladi. Erituvchi sifatida suv turli darajadagi spirt va organik erituvchilar hamda 
aralashmalar ishlatiladi. 
1-Laboratoriya ishi 
Aniq tortib olingan 10 g atrofidagi 5 xil turdagi maydalangan (teshigining diametri 1 mm li 
elakda elangan) mahsulotni har birini alohida kolbaga solib, ustiga kerakli erituvchidan 100 ml 
quyiladi, kolbani tik holatdagi havo sovutgichi bilan birlashtirib, ikki soat davomida asta sekin 
qaynatiladi. Kolbadagi suyuqlik aralashtirilgandan so‘ng filtr qog‘oz orqali boshqa 150-200 ml xajmli 
toza kolbaga filtrlanadi. Olingan suyuqlikdan probirkalarga olinib, ularning har biriga oshlovchi 
moddalar, alkaloidlar, flavonoidlar, polisaxaridlar, kumarinlarga xos bo‘lgan sifat analiz bajariladi. 
Natijada olingan moddalar identifikatsiyalanadi. 
2-Laboratoriya ishi 
Aniq tortib olingan 1 g atrofidagi maydalangan mahsulotni konussimon kolbaga solib, ustiga 
kerakli erituvchidan 50 ml quyiladi, so‘ngra kolbani probka bilan yopib tarozida 0,01 g aniqlikda 
tortiladi. Kolbadagi aralashmani bir soat tinch qo‘yiladi.

---