Fozilov ilxom suzish va uni o‘qitish metodikasi

 

---

14 
 
3.Suzish turning rivojlanishi 
Suzish tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi, tosh davridagi g‘or rasmlarida 
suzish haqida dalillar topilgan. Suzish ko‘plab qadimiy sivilizasiyalar uchun 
muhim omon qolish mahorati bo‘lgan, masalan, yunonlar va rimliklar suzishni 
mashq qilish va harbiy maqsadlarda ishlatishgan. Suzish hindlarning tahorat 
marosimi kabi ilk diniy urf-odatlarda ham muhim rol o‘ynagan. 
O‘rta asrlarda yalang‘ochlikka qarshi diniy tabular tufayli suzish ommalashdi 
va faqat XIX asrga kelib suzish sport sifatida mashhur bo‘la boshladi. Birinchi 
qayd etilgan suzish musobaqasi 1837 yilda Londonda bo‘lib o‘tdi va suzish 1896 
yilda birinchi zamonaviy Olimpiya o‘yinlariga kiritilgan. 
Suzishning sport turi sifatida rivojlanishi suzishning biomexanik va 
fiziologiyasini kengroq tushunishga olib keldi. Suzish texnikasi va mashq qilish 
usullari yillar davomida takomillashtirildi, sezilarli yutuqlar, jumladan 1930-
yillarda 
kapalak urishi
va 1960-yillarda suzuvchilarning zarbalarini tahlil qilish 
uchun suv osti kameralaridan foydalanish. 
Bugungi kunda suzish fani rivojlanishda davom etmoqda, tadqiqotchilar 
suzish mexanikasini yaxshiroq tushunish uchun harakatni suratga olish va 
gidrodinamik simulyasiyasi kabi ilg‘or texnologiyalardan foydalanadilar. O‘qitish 
metodologiyasi ham rivojlandi, o‘qituvchilar suzuvchilarning suvda texnikasi va 
ish faoliyatini yaxshilashga yordam berish uchun video tahlil va boshqa 
vositalardan foydalanadilar. 
Qadim zamonlarda suzish birinchi navbatda tirik qolish va tashish uchun 
ishlatilgan. Sohilbo‘yi mintaqalari va orollardagi odamlar baliq ovlash, oziq-ovqat 
yig‘ish va orollar orasida sayohat qilish uchun suzishdan foydalanganlar. Suzish 
ko‘plab madaniyatlarda diniy marosimlarda ham ishlatilgan. 
• Suzish sport turi sifatida XIX asrda Yevropa va Shimoliy Amerikada 
ommalashgan. Birinchi yopiq suzish havzasi 1828 yilda Angliyada, 1868 yilda 
Bostonda AQSHda birinchi ommaviy suzish havzasi qurilgan. Suzish bo‘yicha 
musobaqalar tashkil etilgan, zarbalar va texnikalar uchun qoidalar belgilangan. 

---

15 
• XX asrning boshlarida suzishning to‘rtta raqobatbardosh turi o‘rnatildi: 
erkin uslub (oldingi kroling deb ham ataladi), chalqancha suzish, brass va 
batterflay.
• Suzish fanining rivojlanishi XX asr o‘rtalarida suzuvchilarning zarbalarini 
tahlil qilish uchun suv osti kameralaridan foydalanish bilan boshlangan. Bu suzish 
biomexanikasini yaxshiroq tushunishga va suzishning samarali usullarini ishlab 
chiqishga olib keldi. 
• 1960-yillarda tadqiqotchilar suzuvchilar tanasi atrofidagi suv oqimini 
o‘rganish uchun gidrodinamik simulyasiyalardan foydalanishni boshladilar. Bu 
suzuvchilarga ta’sir qiluvchi kuchlarni yaxshiroq tushunishga va yanada 
soddalashtirilgan suzish kiyimlarini ishlab chiqishga olib keldi [1-Rasm]. 
1-rasm.1960-yil AQSH suzuvchilari soddalashtirilgan suzish kiyimlarida 
• Bugungi kunda suzish fani texnologiya taraqqiyoti bilan rivojlanishda 
davom etmoqda. Tadqiqotchilar suzish mexanikasini yaxshiroq tushunish va 
yanada samarali o‘qitish usullarini ishlab chiqish uchun harakatni suratga olish, 
biomexanik modellashtirish va boshqa ilg‘or usullardan foydalanmoqda. 
• Suzishni o‘qitish metodikasi ham vaqt o‘tishi bilan rivojlandi. O‘qituvchilar 
endilikda suzuvchilarga fikr bildirish va texnikasini yaxshilashga yordam berish 

---

16 
uchun video tahlil va boshqa vositalardan foydalanadilar. Suzish maktablari va 
suzish dasturlari ham barcha yoshdagi va malaka darajasidagi suzuvchilarga 
tuzilgan va samarali ta’lim berish uchun tashkil etilgan. 
Mamlakatimizda ham suzish uzoq tarixga ega bo‘lib, u mamlakat Sovet 
Ittifoqi tarkibida bo‘lgan sovet davridan boshlangan. O‘zbekiston 1991-yilda 
mustaqillikka erishganidan beri suzish bo‘yicha dasturlari va infratuzilmasini 
rivojlantirishda davom etmoqda. 
Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekistonning suzish bo‘yicha dasturida 
asosiy e’tibor ommaviy dasturlar va o‘smirlar o‘rtasida o‘tkaziladigan musobaqalar 
orqali yosh iste’dodlarni rivojlantirishga qaratilgan edi. Bu yondashuv 2000-
yillarning boshida o‘z samarasini berdi, O‘zbekistonda xalqaro miqyosda 
raqobatlasha oladigan raqobatbardosh suzuvchilar yetishib chiqa boshladi. 
O‘zbekistonlik suzuvchilardan biri 2000 yilgi Sidney Olimpiadasida 200 
metrga brass usulida suzish bo‘yicha bronza medalini qo‘lga kiritgan Ravil 
Nachayevdir. O‘zbekistonlik boshqa taniqli suzuvchilar orasida erkin usul bo‘yicha 
bir necha Olimpiada o‘yinlarida qatnashgan Ivanova va Osiyo o‘yinlarida ko‘plab 
oltin medallarni qo‘lga kiritgan Rustam Xudiyev ham bor. 
So‘nggi yillarda O‘zbekiston suzish inshootlarini modernizasiya qilishga, 
jumladan, yangi yopiq basseynlar qurish va mavjudlarini ta’mirlashga sarmoya 
kiritdi. Shuningdek, mamlakatda suzish bo‘yicha bir qancha xalqaro musobaqalar, 
jumladan, 2018-yilgi FINA Jahon kubogi ham bo‘lib o‘tdi. 
Bunday muvaffaqiyatlarga qaramay, O‘zbekiston hali ham suzish dasturini 
ishlab chiqishda muammolarga duch kelmoqda, jumladan, mablag‘ va resurslar 
yetishmasligi, yuqori sifatli o‘quv muassasalaridan foydalanish imkoniyati 
cheklanganligi, 
tajribali 
murabbiylar 
yetishmasligi. 
Shunga 
qaramay, 
O‘zbekistonning suzish dasturi o‘sishda davom etmoqda va kelgusi yillarda 
mamlakatda raqobatbardosh suzuvchilar yetishib chiqishi mumkin.