Ilmiy adabiyotlarda kóp ma’noli leksemalar ifodalaydigan luǵaviy ma’nolar til taraqqiyotiniń qaysi davrida mavjudligiga qarab dastlab ekita katta toparǵa bólinedi:18
I. Avvalgi luǵaviy ma’nolar til taraqqiyotiniń oldingi davrlariga tegishli bolǵan ma’nolar esaplanadı. Bul ma’nolar ham eskirish darajasiga qarab eki túrga bólinedi:
1. Eski luǵaviy ma’no leksemaniń hozirgi paytda arxaiklashgan ma’nosidir: qimron leksemasi aslida “qaynatilgan sut bilan suvniń aralashmasi” degan ma’noni bildirgan. Bul ma’no shu leksemaniń eski luǵaviy ma’nosidir. onıń hozirgi ma’nosi “tuya sutidan tayyorlanadigan qimiz” degan ma’nodir19.
2. Etimologik luǵaviy ma’no leksemaniń til tariyxiga asoslanib, tuzilishidan kelib chiqib aniqlanadigan ma’nodir: chaqa (mayda pul) leksemasi “chaq” fe’liniń “parchala”, “bólak-bólak qil” ma’nosidan –a qóshimchasini qóshish bilan yasalgan20.
II. Hozirgi luǵaviy ma’nolar til taraqqiyotiniń hozirgi davriga mansub ma’nolar esaplanadı. Bul ma’nolar bir ma’nodan boshqa ma’noniń ósib chiqishi nuqtai nazaridan eki túrga bólinedi:
1. Bosh ma’no kóp ma’noli leksemalardıng ózaro boǵlangan barcha ma’nolarini birlashtiruvchi ma’nodir. Bul ma’no odamniń esiga keladigan birlamchi ma’nodir. Izohli luǵatda uzmoq leksemasiniń tómendegi ma’nolari berilgan: a) “kuch bilan tortib, yulqib butundan ajratmoq, butunni qismga bólmoq” (ipni uzmoq); b) palak, novda yoki tupidan ajratib olmoq (uzum uzmoq); d) kesib qirqib joyidan bólak qilmoq (boshini uzmoq); e) túrgan, yopishgan joyidan ajratmoq (boshini yostiqdan uzmoq); f) davom qildirmaslik, tóxtatmoq (suhbatni uzmoq); g) qarzni tólamoq (yegan oshlarini uzmoq); h) qattiq tishlamoq yoki chaqmoq (Itniń ishi uzmoq…); i) qattiq ta’sir qilib, azob bermoq (gáp bilan uzmoq); 1-ma’no (ipni uzmoq) mazkur leksemaniń bosh ma’nosidir, chunki qolgan barcha ma’nolar shu ma’no bilan boǵlangandir.
