Grammatika haqida umumiy ma’lumot. Morfologiya haqida umumiy ma’lumot. Ot, sifat, son va olmosh so‘z turkumlari yuzasidan mashqlar, testlar ishlash. Mustaqil ravishda ijodiy ishlar tayyorlash Reja

Asliy va nisbiy sifatlar 
Sifatlar ma’no xususiyatiga ko'ra ikki xil bo'ladi: a) asliy sifatlar; v) nisbiy 
sifatlar. 
Predmet belgisini bevosita ifodalaydigan, belgini darajalab ko‘rsata oladigan, 
-
roq 
qo‘shimchasini erkin qabul qiladigan sifatlar 
asliy sifatlar 
deyiladi: 
shirin qovun
-
shirinroq qovun
-
eng shirin qovun; katta baliq
-
kattaroq baliq-juda katta baliq. 
Predmet belgisini o‘rin yoki paytga nisbatlab, boshqa predmetga o‘xshatish 
orqali ifodalaydigan, -roq qo‘shimchasini qabul qilmaydigan sifatlar 
nisbiy sifatlar 
deyiladi: Nisbiy sifatlar 
-li, -iy (-viy), -simon, 
-
lik, -gi (-ki, qi), -dagi 
qo'shimchalari 
yordamida hosil qilinadi: 
mevali 
daraxt, 
tibbiy 
ma’lumotnoma, 
zamonaviy 
libos, 
sharsimon 
jism, 
marg‘ilonlik 
savdogar, 
yozgi 
yumush, 
qishki 
kiyim, 
tashqi 
hovli, 
uydagi 
gap. 
Nisbiy sifatlar belgini darajalab ko‘rsatmaydi. Faqat -
li 
qo‘shimchasi bilan hosil 
qilingan nisbiy sifatlarda darajalab ko‘rsatish xususiyati mavjud: 
kuchli
-
kuchliroq
-
juda kuchli, aqlli
-
aqlliroq-juda aqlli. 
Asliy sifatlarda belgining kuchaytirma va ozaytirma shakllari bor: 
yashil-
yam-yashil, sariq
-
sap-sariq, qizil-qizg'ish, qora-qoramtir. 
Nisbiy sifatlarda 
bunday xususiyat yo‘q. Asliy sifatlarda modal ma’no ifodalanadi: 
yoshgina, 
ziyrakkina, do'mboqqina. 
Nisbiy sifatlarda bunday xususiyat yo‘q. Faqat 
-li 
qo‘shimchasi bilan hosil qilingan nisbiy sifatlardagina modal ma’nolarni ifodalash 
imkoniyati mavjud: 
aqlligina, chiroyligina 
kabi. 
Asliy sifatlar fe’lga bog‘lana oladi: 
Qiyshiq о‘tirsang ham
, 
to'g'ri gapir 
(Maqol). 
Nisbiy sifatlar fe’lga birika olmaydi. Faqat 
-iy 
bilan hosil qilingan nisbiy sifatlar juda 
kam miqdordagi fe’llar bilan (masalan: zamonaviy kiyinmoq) birikishi mumkin. 
22-mashq. Berilgan gaplami o‘qing. Sifatlarni topib, o‘zi bog‘langan so‘z bilan 
birga ko‘chiring. 
l.Kelinchakning kichkina, qop-qora va o‘ynoqi ko‘zlari keng ochilib, qo‘shni 
xotinning og‘ziga tikilgan edi (Cho‘lpon). 2.Jayxun bo‘ylaridagi bu bepoyon sarg‘ish 
qamishzorlarga boqqan kishi uning ichida qancha yo‘lbars, jayronlar yurganini 
ko‘rmaydilar. 3.Bahor chog‘lari tomlarda tizza bo‘yi bo‘lib o‘sgan barra o‘tlar 
orasidagi 
chuchmomalardan 
tortib, 
lolaqizg'aldoqlar 
ichiga 
kirib 
qolgan 
lolaqo‘ng‘izlaru, tip-tiniq osmon ostida bodroq-bodroq bo‘lib gullab yotgan 
o‘riklar hammasi esimda (Shukrullo). 4.Daraxtlarning bunday fusunkor gullari, 
ko‘m-ko‘k mayin yaproqlari ruhlarni ko‘taradi, zavqlarni chayqaydi (Oybek). 5. 
Qodir ko‘k eshikni asta qoqdi. Qiz yana bidirladi: – Ichkarilik, qoqavering! Qodir 

---

7 
qattiqroq qoqdi. Ichkaridan ayol kishining «labbay» degan tovushi keldi (Shuhrat). 
6.Jannatning shaharga kelishidan eng katta umidi nomi ketgan doktorda edi. Kimga 
maslahat solsa shu doktorning nomini aytdi (Shuhrat). 
23-mashq. O'zingiz o‘qigan badiiy asarlardan asliy sifatning kuchaytirma 
va ozaytirma shakllari qatnashgan 10 tadan gap yozing.