Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

Oilalarning bozor iqtisodiyoti sharoitida moddiy jihatdan turlicha
ta’minlanganligi
ham
 
oilada bolalarni tarbiyasini tashkil etish jarayoniga jiddiy 

---

84 
ta’sir ko’rsatadi. Odatda har bir oilada bolalarning turli ehtiyojlari uchun oila 
daromadining 25 foizidan 50 foizigacha hajmdagi mablag’ sarflanadi.
Oiladagi farzandlar sonini kamaytirish, tug’ilishning oldini olish
– 
zamonaviy oilalarning o’ziga xos muhim xususiyatlaridan biri. Ayni vaqtda shahar 
yoki qishloqda bo’lishidan qat’iy nazar oilalarda bir-ikki nafar bola 
tarbiyalanmoqda. Tug’ilishni kamaytirish ko’plab sabablarga bog’liq murakkab 
jarayon sanaladi. Bu boradagi asosiy sabablar quyidagilardir:
Bugungi kunda tug’ilishni kamaytirish masalasini hal qilishda yana bir 
pedagogik muammo kun tartibiga qo’yilmoqda. Bu kam bolali oilalarda bolalarni 
tarbiyalashga doir samarali metodlarni ishlab chiqish va o’rganishdir.
Zamonaviy oilalarga xos bo’lgan yana bir ijtimoiy xususiyat 
oilaviy ajrimlar 
sonining sezilarli darajada ko’payganligi
bilan tavsiflanadi. Ayni vaqtda oilaviy 
ajrimlarning 90 foizga yaqini oila shakllanishining dastlabki birinchi yilida yosh 
er-xotinlarning oilaviy hayotga amaliy jihatdan tayyor emasliklari natijasida ro’y 
bermoqda.
Har bir oila ijtimoiy tuzilma sifatida jamiyat oldida ma’lum bir funktsiyalarni 
bajaradi. Oilaning ijtimoiy funktsiyalari haqida gapirganda, bir tomondan, 
jamiyatning oilaga ta’siri, ikkinchi tomondan, oilaning umumiy ijtimoiy 
tuzilmadagi o’rni hamda zimmasidagi ijtimoiy vazifalarni hisobga olish lozim. 
Zamonaviy sharoitda oila tomonidan hal etiladigan vazifalar xususida o’quv 
qo’llanmaning avvalgi o’rinlarida batafsil to’xtalib o’tilgan edi. Shu sababli bu 
xususida qayta so’z yuritishga hojat yo’q.
Zamonaviy oilalarning o’ziga xos asosiy jihatlari xususida so’z yuritilganda 
muhim tavsiflarni yagona guruhda jamlashning aslo iloji yo’q. Buning sababi oila 
va oilaviy munosabatlar mavzusida yaratilgan adabiyotlarda oilaga xos asosiy 
jihatlar borasida turlicha yondashuvlar mavjud. Masalan: aksariyat manbalarda uy 
xo’jaligini yuritish, naslni davom ettirish, farzandlarni tarbiyalash hamda oila 
a’zolarining o’zaro yordami kabilar hozirgi zamon oilasining muhim jihatlari 
sifatida ko’rsatib o’tilgan bo’lsa, U.M.Sverdlov, V.A.Resensov, V.P.Klyuchnikov 
va boshqalar sotsiolog olimlar esa naslni davom ettirish, bolalarni tarbiyalash va uy 
xo’jaligini yuritish oilaga xos asosiy jihatlar ekanligiga urg’u berib o’tadi.
Agarda S.D.Laptenok esa uy xo’jaligini yuritish (maishiy yumushlarni tashkil 
etish), aholi sonini qayta tiklash, farzandlarni tarbiyalash, shuningdek, ko’ngilli 
1)
ота-онанинг иш билан бандлиги; 
2)
мактабгача таълим муассасаларининг болаларни ўзида етарлича қамраб 
олмаслиги; 
3)
бола тарбиясида моддий таъминот аҳамиятининг ортиши; 
4)
қулай бўлмаган турар-жойга эгалик; 
5)
оиланинг хўжалик шароити; 
6)
ота-оналарнинг “ўзи учун яшаш” каби худбинона қарашларга эгалиги. 

---

85 
dam olish (hordiq chiqarish)ni tashkil etish zamonaviy oilalarga xos bo’lgan 
muhim jihatlar ekanligiga alohida urg’u berib o’tgan bo’lsa, N.T.Yurkevichning 
ilmiy izlanishlarida zamonaviy oilalarga xos bo’lgan muhim jihatlar sifatida oila 
a’zolari o’rtasidagi ma’naviy muloqot, seksual faoliyat, bolalarni dunyoga 
keltirish, tarbiya jarayonidagi hamkorlik, uy xo’jaligini samarali yuritish uchun 
zarur shart-sharoitni yaratish, oila a’zolarining ko’ngilli dam olishlarini tashkil 
etish, ularning bir-birlarini o’zaro moddiy va ma’naviy nuqtai nazarda qo’llab 
quvvatlashlari kabi holatlarni e’tirof etib o’tadi.
Zamonaviy oilalarga xos bo’lgan muhim jihatlar yuzasidan fikr yuritar ekan, 
A.G.Xarchev quyidagi holatlarni o’zaro farqlaydi: aholi sonini qayta tiklash, 
ijtimoiylashuv, uy xo’jaligini yuritish, moddiy ne’matlarni iste’mol qilish hamda 
oila a’zolarining ko’ngilli dam olishlarini tashkil qilish. 
Yuqoridagi fikrlardan anglanadiki, bir guruh oilashunos mutaxassislar oilaning 
asosiy jihatlari xususida turlicha yondashuvlarni bayon etadilar. Ularning e’tirof 
etishlaricha, oilaga xos muhim jihatlarni shunchaki sanab o’tish emas, balki ularni, 
bir tomondan, kishilarning moddiy, xo’jalik-maishiy, ikkinchi tomondan, 
emotsional, ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarini qondirishdagi imkoniyatlarini farqlash 
muhim sanaladi.