GÜzel sanatlar ve spor liseleri İnsan anatomiSİ Kİtabi sinif yazarlar
Ç. Aşağıdaki soruların cevaplarını noktalı yerlere yazınız
Yüklə 6,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ç. Aşağıdaki soruların cevaplarını noktalı yerlere yazınız. 1. Mayoz bölünme sırasında diploid kromozoma sahip ana hücrelere ne ad verilir? (……………………..) 2. Organizmayı meydana getiren en küçük yapı ta şına ne ad verilir? (……………………..) 3. Hücrenin solunum ve enerji merkezine ne ad verilir? (……………………..) 4. Hücre içinde protein üretilen organellere ne ad verilir? (……………………..) 5. Hücreyi inceleyen bilim dalı hangisidir? (……………………..) 6. Kasılma ve esneme yetene ği yüksek olan dokulara ne ad verilir? (……………………..) 42 ÖZ ELE ŞTİRİ FORMU Bu üniteden önce ‘Hücre ve Doku Anatomisi’ hakkında neler biliyordum? Hücre ve Doku Anatomisi ünitesinde neler öğrendim? Hücre ve Doku Anatomisi ünitesinde hangi konuları kavramakta güçlük çektim? Bu ünitede kavramakta güçlük çektiğim konuları nasıl öğrenebilirim? KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 43 l 44 1. Bir binayı ayakta tutan nedir? Tartışınız. 2. Binalarda olduğu gibi insan vücudunu da ayakta tutan bir yapı var mıdır? Tartışınız. Vücudumuzdaki kemiklerin görevlerinin neler olduğunu biliyor musunuz? Canlıların önem- li özelliklerinden biri de aktif hareket yapabilmeleridir. Hareket sistemi (lokomotor sistem), insan vücuduna belirli bir biçim verir. Bu hareketlerin yardımı ile insanlar, bulundukları ortamda yer de- ğiştirebilirler. İskeleti oluşturan kemikler, bu kemikler arasında bulunan eklemler ve hareketi meydana geti- ren kaslar hareket sistemini oluşturur. Kemik gelişimi bireysel farklılıklar gösterir. Tercih edilen spor dalı, bireyin kemik yapısını nasıl etki- ler? Tartışınız. Farklı spor branşlarıyla ilgilenen arkadaşlarınızın fizik yapısını karşılaştırınız. Karşılaştırma so- nuçlarını aşağıya yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………..………………………………….…………… ………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………..………………………………….............................. .............................................................................................................................................................. Sizce ağırlık çalışması yapan sporcuların kemik gelişimi diğer sporculara göre nasıl farklılıklar gösterir? Kemik Gelişimimiz 1. Etkinlik KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 45 epifiz diafiz epifiz Uzun kemiklerin gövdesi diafiz, uç kısımları epi- fiz olarak adlandırılır. Üst taraftaki ucuna proximal epifiz, alt kısımdakine distal epifiz denir. Diafiz ve epifiz arasındaki kıkırdak yapılı bölge, kemik meta- bolizmasının en yüksek olduğu kısımdır. Bu kısma metafiz adı verilir. Metafiz bölgesindeki hücreler, kemiklerin uzunlamasına büyümesini sağlar. Ke- miklerin enine büyümesi ise periostun altındaki ta- bakada bulunana osteoblastların faaliyetleri ve yeni kemik tabakasının eklenmesi ile olur. Kemiklerimizin hem sağlam hem de esnek ol- ması ve boy uzamasını sağlayan faktörlerin neler olduğunu biliyor musunuz? Kemiğin yapısında or- ganik ve inorganik maddelerin bir arada olması, ke- miğe olağanüstü bir dayanıklılık kazandırır. Organik maddeler, kemiğe esneklik verirken inorganik mad- deler, kemiğe sertliğini kazandırır. Aşağıdaki şekilde iskelet sisteminin işlevleri verilmiştir. Kemiğin Anatomik Yapısı femur İskelet Organizmaya biçim verir. Organizmanın yükünü taşır. Organizmanın kalsiyum ve fosfor depolarıdır. Kemik iliğinden kan hüc- releri yapar. Vücuda destek verici ve vücudu koruyucu bir işlevi vardır. Kasların hareketini ko- laylaştırır. 46 Kemik zarı (periost): Kemiğin en dış kısmında iki tabaka hâlinde yer alır. Üst tabaka bağ dokudan, alt tabaka yumuşak bağ dokudan oluşur. Damar ve sinirlerden oluşmuş zengin bir do- kudur. Süngersi kemik (substan- tia spongiosa): Uzun kemiklerin alt ve üst uçlarında, kısa kemiklerde sün- gerimsi kemik doku bulunur. Bu gözenekli dokunun içi kırmızı kemik iliği ile doludur. Kompakt kemik (substantia compacta): Uzun kemiklerde,kısa, yassı ve düzensiz kemikle- rin dış yüzeyinde ve kemik zarının altında yer alan sert, kabuksu kısımdır. Aşağıda yapacağınız etkinlikle kemiğin dış ve iç yapısını daha yakından tanıyacaksınız. Kasaptan enine ve boyuna bölünmüş kemik parçaları alınız. Onların dış ve iç yapısını inceleye- rek ulaştığınız sonuçları aşağıya yazınız. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………............................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. Kemiğin epifiz ve diafiz kısmında gözlemlediğiniz yapılar nelerdir? Kemiğin Yapısını İnceleyelim 2. Etkinlik KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 47 1. Su ve çimento karışımı olan harç, yapılara nasıl bir özellik kazandırır? Tartışınız. 2. İnsan embriyojunda kemik doku var mıdır? Araştırınız. İnsan iskeleti, gelişmeye anne karnında başlar. Yeni doğmuş bebekte 270 kemik bulunur. Ke- mikleşme süreci 20–25 yaşına kadar devam eder. Gelişim tamamlandığında, vücudumuzdaki kimi kemiklerin birleşmesiyle bu sayı 206’ ya düşer. Kemikleşme iki şekilde gerçekleşir: Kemikleşme Bağ dokusu kaynaklı kemikleşme: Ke- mikleşme sürecinde, bağ dokunun kıkırdak dokuya dönüşmeden doğrudan kemik doku- ya dönüştüğü biçimdir. Kafatası kemiklerinin gelişimi böyledir. Kıkırdak dokusu kaynaklı kemikleşme: İnsan vücudunda çoğunlukla bu kemikleşme hâkimdir. Bağ doku önce kıkırdak dokuya daha sonra kemik dokuya dönüşür. 48 ................................................................ ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... Çevremizde sıkça rastlanan bu hastalığı önleyebilmek için neler yapılmalıdır? Beslenme, A, C, D vitaminleri, hormonal salgılar ve hareketlilik gibi faktörler, kemikleşme sürecinde kemik gelişimini etkiler. Bu faktörlerin kemiklerin gelişimini hangi yönden etkilediklerini araştırarak aşağıya yazınız. Beslenme:………………………………………………………………………………………………....... ……………………………………………………………………………..................................................... A vitamini:……………………………………………………………………………………….………...... ………………………………………………………………………………………....................................... C vitamini:………………………………………………………………………………………………...... ………………………………………………………………………………………....................................... D vitamini:…………………………………………………………………………………….......………… ………………………………………………………………………………………....................................... Hormonlar:………………………………………………………………………........................................ ……………………………………………………………………………………………………..................... Hareketlilik:………………………………………………………………………………......................... .............................................................................................................................................................. Osteoporoz hastalığı ile ilgili bir araştırma yapınız. Verileri not alarak sınıfça tartışınız. Ulaştığınız sonuçları aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız. Kemikleşme sürecinde, kemik gelişimine etki eden faktörlerin neler olduğunu araştırarak aşağı- daki etkinliği yapınız. Kemikleşme sürecinde, hormonal salgılar ve egzersiz çok önemli rol oynar. Kalsiyum, potasyum ve diğer minerallerden zengin bir beslenme de çok önemlidir. Tüm yaşantımız boyunca almamız gereken kalsiyum en çok süt ve süt ürünlerinde bulunur. Normal Osteoporozlu kemik kesiti kemik kesiti Kemikleşme Sürecinde Kemik Gelişimi 1. Etkinlik Kemiklerimiz Neden Küçülür? 2. Etkinlik Sevgili öğrenciler, bu ünitede öğrendiğiniz kemiğin yapısı ve gelişimi konusu hakkında sayfa 122 Ek 1’de performans görevi 2. örneği verilmiştir. Konu ile ilgili daha detaylı bilgiyi sayfa 122’de bulabilirsiniz. Araştırmanız Ek 2’de verilen dere- celi puanlama anahtarı ile değerlendirilecektir. KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 49 1. Sınıfta arkadaşlarınızla alnınıza, el bileğinize, kolu- nuza ve sırtınıza dokunarak buradaki kemiklerin şekilleri hakkında bilgi edinmeye çalışınız. Edindiğiniz bilgileri ar- kadaşlarınızla tartışınız. 2. Vücudunuzdaki kemiklerin farklı şekilde olmasının faydalarını tartışınız. Vücudumuzda farklı tipte kemikler bulunmaktadır. Bu kemikleri aşağıdaki etkinlikle daha yakından tanıyacağız. Sınıfa getirilen iskelet maketini inceleyiniz. Kemikleri şekillerine göre nasıl sınıflandırırsınız? Açıklayınız. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..…………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………..…………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………..… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………...........………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………... .............................................................................................................................................................. Omurlarınızı oluşturan kemik tiplerini nasıl adlandırırsınız? Kemikleri Şekillerine Göre Sınıflandırınız 1. Etkinlik 50 Kemikler şekil ve büyüklüklerine göre yassı, havalı, sesamoid, uzun, düzensiz ve kısa kemikler olarak adlandırılır. İnsan vücudunda değişik şekil ve büyüklükte yaklaşık 206 kemik bulunur. Yassı kemikler (ossa plana): Yassı ve ince kemiklerdir. Çoğun- lukla hareketsiz eklem- leri oluşturarak beyin gibi önemli organları ko- rurlar. Kafatası, kabur- ga, kürek ve kalça ke- mikleri bu gruba girmek- tedir. Bu kemiklerin yüz- leri sıkı kemik dokusu ile örtülüdür. İç kısmında süngerimsi kemik doku bulunmaktadır. Sesamoid ke- mikler (ossa se- samoidea): Bazı tendonlar ile kasla- rı kemiklere bağla- yan küçük kemikler- dir. Diz kapağı kemi- ği bu gruba girmek- tedir. Uzun kemik- ler (ossa longa): Uzunlukları, geniş- lik ve kalınlıkların- dan fazla olan ke- miklerdir. Hareket esnasında kaslar için kaldıraç görevi yapmalarının yanı sıra vücut ağırlığı- nı da taşırlar. Kol ve bacak kemikleri bu gruba girmektedir. Havalı kemikler (ossa pneumatica): İçerisinde hava boş- lukları bulunan kemik- lerdir. Kafa kemikle- rinden (sphenoidale, frontale, ethmoidale, maxillae) bazıları bu gruba girmektedir. Düzensiz kemik- ler (ossa irregularia): Belli bir şekli olmayan düzensiz yapıdaki ke- miklerdir. Kaslara tu- tunma yerleri ve deği- şik çıkıntıları vardır. Bu kemikler baskılara da- yanabilen sağlam ke- miklerdir. Omurlar ve çene kemikleri bu gru- ba girer. Kısa kemikler (ossa brevia): Uzun- luk, genişlik ve kalın- lıkları hemen hemen eşit olan kemiklerdir. El ve ayak bileği ke- mikleri bu gruba gir- mektedir. KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 51 1. Cevizin kabuğuyla içini, şekil ve yapı bakımından inceleyerek kafatası ile olan benzerlikleri- ni sınıfça tartışınız. 2. Kafatasımız tek bir kemikten oluşsaydı bu durum beynin gelişimini nasıl etkilerdi? Tartışınız. Kafa ve yüz kemikleri aksiyal iskeleti oluşturur. Kafa iskeleti sekiz kemikten meydana gelir. Bu kemikler, sutura adı verilen oynamaz eklemlerle birbirlerine bağlanmıştır. Yeni doğan bebek- te kafa kemikleri arasında bıngıldak (fonticulus-fontanel) adı verilen kemikleşmemiş 6 adet zar- sı bölge bulunur. Bıngıldakların durumu çocuk gelişimi hakkında bilgi verir. Büyük bıngıldaklar, en geç 2,5-3 yaşına kadar kemikleşir. Kafatası kemikleri yassı kemikler olduğundan kemikleşme or- tadan çevreye doğru gerçekleşir. Çocuğun kemik gelişimi yetersiz ise bu bıngıldakların geç ka- panmasından anlaşılabilir. Yeni doğan bebeğin aşağıdaki kafa is- keletinde bulunan bıngıldakların görevini araştırınız. Ulaştığınız sonuçları aşağıda noktalı yerlere yazınız. .…………………… ……………………………………………… ……………………………………………… ……………………………………………… ……………………………………………… ……………………………………………… ……………………………………………...... .................................................................... Aşağıda yapacağınız etkinlikle bıngıldağın görevini araştırınız. Büyükleriniz, yeni doğmuş bebeğin kafasına dokunulmasına izin vermezler. Bunun nedeni ne olabilir? Kafanızdaki Kemikler 1. Etkinlik Ç. AKSİYAL İSKELET 52 Kafatası kemikleri dördü tek, ikisi çift olmak üzere sekiz tanedir. Alın kemiği (os frontale): Kafatasının alın bölümünü ve göz yuvalarının üst duvarını oluş- turan kemiktir. Ön alt kısmında kaşlarımızın bu- lunduğu yay şeklinde kabartılar vardır. Başlan- gıçta çift olan alın kemiği sonradan kaynaşarak tek kemik halini alır. Bu kemiğin içinde alın si- nüsü adı verilen iki boşluk vardır. Bu sinüsler de burun boşluklarına açılır. Yan kafa kemiği (os parietale): Kafa- tasının yan üst duva- rını ve çatısını oluştu- rur. Dört köşeli yassı kemiklerdir. Dış yüzle- ri kubbemsi, iç yüzleri çukurdur. Çukur olan iç yüzünde beyin kıv- rımlarına uyum gös- teren girinti ve çıkın- tılar vardır. Ayrıca bu kemiklerde önden ar- kaya doğru dallana- rak uzanan oluklar bu- lunur. Bu oluklarda be- yin zarını besleyen damarlar vardır. Önde alın kemiği, arkada art kafa kemiği, orta hat- ta diğer parietale ke- mik ve yanlarda şa- kak kemikleri ile ek- lem yapar. Kalbur kemiği (os ethmoidale): Burun boşluğunun tavanını, göz çukurunun iç du- varını oluşturan tek kemiktir. Kemiği, birbi- rini doksan derece dik kesen düşey ve yatay iki kemik levha mey- dana getirir. Yatay ke- mik levha delikli, kal- bur şeklindedir. Bu deliklerden koku sini- ri geçer. Dikey levha burun bölgesinin olu- şumuna katılır. Kalbur kemiği alın kemiğinin altında temel kemiğin önünde olan kemiktir. Art kafa kemiği (os occipitale): Kafa- tasının arkasını oluş- turan tek kemiktir. Ta- banında kafatası boş- luğu ile omurga ka- nalını birbirine bağla- yan delikten (foramen magnum) omurilik ge- çer. Yanlarda şakak kemiği ve yan kafa kemiği önden temel kemikle eklem yapar. Şakak kemiği (os temporale): Kafatasının yan duvarlarını oluşturan kemiklerdir. Yeni do- ğan bir bebekte üç bölüm olan temporal kemikler kaynaşarak tek parça haline gelir. Kafanın sa- ğında ve solunda bulunur. Yapısında işitme ve denge organları ile bu organların damar ve sinir yapılarının geçtiği kanal ve delikler vardır. Temel kemik (os sphenoidale): Kafa ta- banının ortasında yer alır. Bir gövdesi, aşağı- ya doğru uzanan büyük ve küçük iki kanat çı- kıntısı olan tek kemiktir. Gövdesi içi boş bir küp şeklindedir ve bu boşluk buruna açılır. Üst yüzü eğer biçiminde olduğu için buraya Türk eğeri (sella turcica) adı verilir. İçinde hipofiz bezi, sağında ve solunda görme sinirleri vardır. KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 53 Sınıfa getirilen kafatası iskeletini inceleyiniz. Kafatasını oluşturan kemiklerin isimlerini söyleyip yerlerini belirtiniz. Yüz kemikleri, genel olarak ağız ve burun boşluğunu oluşturur, bir kısmı da göz küresinin yapımı- na katılır. Yüz bölgesinde 14 kemik bulunur. Bunlar tek ve çift kemikler olarak sınıflandırılır. Os nasale Os zygomaticum Os vomer Os mandibula Os maxillae Os concha nasalis media Os lacrimale Kemikleriniz 2. Etkinlik 54 Üst çene kemiği (os maxillae): Ağız boşluğunun tavanını, göz çukurunun ta- banını, burun boşluğunun dış yan duvarı- nı oluşturur. İçinde en büyük hava boşlu- ğu (sinüs maksillaris) bulunur. Burun boş- luğuna açılır. Çift kemiktir. Alt çene kemiği (os mandibula): Yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en büyüğüdür. Bir gövde ve iki koldan olu- şur. At nalına benzer. Tek kemiktir. Burun kemiği (os nasale): Burun sırtı- nın üst kısmını oluşturan bu kemik dikdört- gen şeklindedir. Üst kenarları alın kemiği ile birleşir. Alt kenarları burun boşluğunun ön deliğinin üst kısmını oluşturur. Çift ke- miktir. Elmacık kemiği (os zygomaticum): Üst çene kemiği ve şakak kemiği ile ek- lem yaparak elmacık kemerini oluşturur. Çift kemiktir. KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 55 Damak kemiği (os palatinum): Damak kemiği çift kemiklerdendir ve L şeklindedir. Kemiğin yatay levhası, sert damağı oluşturur. Düşey levhası ise burun boşluğunun yapısı- na katılır. Boynuzcuk kemiği (os concha na- salis inferior): Burun boşluğunda yer alır. Kendi üstüne kıvrılmış şekildedir. Buraya gözyaşı kanalı açılır. Çift kemiktir. Sapan kemik (os vomer): Burun boş- luğunun alt kısmında yer alan kama şeklin- de tek kemiktir. Gözyaşı kemiği (os lacrimale): Tır- nak şeklinde ve büyüklüğündedir. Göz çukurunun iç yan köşesinde bulunur. İç yüzeylerine gözyaşı bezleri oturmuştur. Bu bezlerin kanalları burun boşluğuna açılır. Çift kemiktir. 56 Düzgün bir vücut duruşu (postür), omurganızın şekli ve sağlığı ile ilgilidir. İlerleyen yaşlarda görü- len kas ve kemik zayıflıkları omurgada çeşitli şekil değişikliklerine neden olur. Bu şekil değişikliklerini araştırarak not alınız. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………............................................................ ....................................................................................................................................................... Siz de çevrenizde gördüğünüz bu tip rahatsızlığı olan kişilerle konuşarak bir sunu hazırlayınız. 1. Yukarıdaki resimlerin ortak özellikleri üzerinde düşünerek bu resimlerle insan vücudunu oluş- turan gövde kemikleri arasında nasıl benzerlikler olabileceğini tartışınız. Kemik Gelişiminiz 1. Etkinlik KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ) 57 Gövde kemikleri; omurga ve göğüs kafesi kemiklerinden meydana gelir. 1. Omurga (Columna Vertebralis) İskeletin eksenini yapan, gövdenin arka orta- sında bulunan ve omurların üst üste gelmesiyle oluşan kemik sütun, omurgayı oluşturur. Bu sütun 33–34 omurun (vertebrae) üst üste sıralanması ve birbirine bağlanması ile oluşur. Yandaki şekil- de görüldüğü gibi önden görünümü düz bir sütu- nu andırırken yandan görünümü “S” şeklinde kıv- rımlar gösterir. Başın, gövdenin, göğüs ve karın boşluğunda bulunan birçok iç organın ağırlığını taşımak ve bunlara destek olmak omurganın görevidir. Omurgayı oluşturan omurlar arasında şekil ve büyüklük bakımından farklılıklar olmasına rağ- men genel olarak omurlar, birinci boyun omuru hariç, omur gövdesi ve omur kemerinden oluşur. Yandaki şekilde görüldüğü gibi kısa bir silindir şeklinde olan omur gövdesi, omurganın esas yü- künü taşıyan bölümdür. İki omur gövdesi arasın- da omur arası disk (intervertebrale) bulunur. Omur gövdesi ile omur kemeri arasındaki boşluk, omur deliğini (foramen intervertebrale) oluşturur. Omur delikleri üst üste gelerek bir ka- nal meydana getirir. Bu kanala omurilik kanalı denir ve içinde omurilik siniri yer alır. Omurga; boyun, göğüs, bel, sağrı ve kuyruk ucu omurlarından oluşur. omur kemeri omur gövdesi omur deliği Gövdeniz hangi kemiklerden oluşmuştur? Bu kemiklerin vücudunuzda ne gibi görevleri var- dır? Tartışınız. |